Tema: Maqsetli dóretiwshi iskerligi ushın dóretiwshilik sheshim Reje: 1
Download 161.95 Kb. Pdf ko'rish
|
maqsetli doretiwshii
|
Tema: Maqsetli dóretiwshi iskerligi ushın dóretiwshilik sheshim Reje: 1. Dóretiwshilik hám dóretiwshilik túsinikleri. 2. Dóretiwshilik qábileti mazmunı. Texnikalıq dóretiwshilik. 3. Shaxs dóretiwshilik qábiletin rawajlandırıw mashqalası, talant hám danıshpanlıq sapaları Orazımbetova Aqsıngul Dóretiwshilik - jańa materiallıq hám ruwxıy baylıqlardı jaratılıwma jóneltirilgen iskerlik túri. Intellekt - shaxs intellektual qábiletleriniń salıstırǵanda turaqlı strukturası. Dóretiwshilik tapsırma - obiekt ólshemlerin arttırıw yamasa kemeytiw, buyımdıń detallari, uzeli yamasa strukturalıq bólegin puqtarog'i menen almastırıw arqalı buyımdı ózgertiwdi názerde tutadı. Intuitsiya - bul subyekt tárepinen ózine pikiran qoyılatuǵın soraw hám máselelerge anglanmagan jaǵdayda júzege keliwshi juwaplar bolıp, ol tóplanǵan tájiriybe hám bilimler tiykarında tabıladı. Intuitiv pikirlew processleri ámelge oshuvining tezligi, bas- qichlarning anıq parıqlanbasligi, minimal dárejedegi anglanganlik menen xarakterlenedi. Dóretiwshilik pikirlew jańa buyımlar jaratılıwı menen xarakterlenip, onı payda etiw ushın biliw iskerliginiń ózinde jańa motivatsiya hám maqsetlerdi júzege keltiredi. Patent izertlewleri texnika obiektleriniń rawajlanıwı, texnikalıq dárejesi hám rawajlanıw kelesheklerin anıqlaw maqsetinde alıp barılatuǵın ilimiy izertlewler bolıp, bunda olardıń patent sofligi belgilenedi. Patent izertlewleri túrli mámleketlerdiń Oylap tabılǵanlar xalıq aralıq klassifikaciyası boyınsha klassifikaciyalanǵan qorǵaw hújjetlerin izlew hám analiz qılıw. Bilimler banki kompyuterlerde saqlanıwshı informaciyalar jıynamasi bolıp, ol jaǵdayda informaciyalardıń konsetpual birligin payda etiwshi maǵlıwmatlar belgilengen tártipte jıynap barıladı. Dóretiwshilik sapa tárepinen jańa hám kútá úlken, originalligi jáne social-tariyxıy tárepten kemde-kem ushraytuǵınlıǵı menen ózgeshe zat jaratıw iskerligi. Jańa ashılıw - materiallıq dúnyanıń ilgeri málim bolmaǵan obiektiv ámeldegi nizamlıqlar, ózgeshelikleri hám hádiyselerdi anıqlanıwı menen xarakterlenip, ol insaniyattıń biliw dárejesin tupten ózgertiriwshi tásirge iye boladı. Jańa ashılıwdıń isenimliligi - obiektiv ámeldegi bolǵan nizamlıq, ózgeshelik yamasa hádiysediń jańa ashılıw retinde tán alınıwı ushın ol teoriyalıq yamasa tájiriybe-sınaq jumısları jardeminde tastıyıqlap berilmog'i kerek. Jańa ashılıw ushın arzanıń quramı - jańa ashılıw ushın dúziletuǵın arza tómendegi hújjetlerden ibarat bolıwı kerek: jańa ashılıw ushın diplom beriliwin sorap jazılǵan arza, shama qılınıp atırǵan jańa ashılıw tolıq maǵlıwmatı, jańa ashılıw ústivorligini tastıyıqlaytuǵın hújjetler, jańa ashılıw isenimliligi hám áhmiyeti tuwrısındaǵı juwmaq hám de járdemshi materiallar. Oylap tabıw - xalıq xojalıǵı, social -materiallıq qurılıs yamasa qorǵaw salasında máseleni unamlı nátiyje beretuǵın etip, jańasha hám ayriqsha texnikalıq sheshiw. Oylap shıǵarıw huqıqı - jańa ashılıwlar menen, oylap tabılǵanlar hám ratsionalizatorlik usınıslar qılıw hám olardan paydalanıw menen baylanıslı bolǵan munasábetlerdi tártipke soluvchi normalar kompleksi. Patent hújjetleri - bul sonday hújjetler jıyındısiki, ol jaǵdayda ilimiy-texnikalıq tájiriybeler hám joybar konstruktorlıq islenbelerdiń mazmunı jańalıq ashılǵanlıqlıǵı, paydalı modeli hám de jańa ashılıwshınıń huqıqın qorǵaw etiwshi maǵlıwmatlar bolıwı kerek. Metod - arnawlı bir maqsetke erisiw, konkret wazıypanı orınlaw usılı, bolmıstı ámeliy yamasa teoriyalıq ózlestiriw (biliw) usılları yamasa processler kompleksi. Shaxs qásiyetleri - hár qıylı sharayatlarda tákirarlanıwshı, málim dárejedegi turaqlılıqqa iye bolǵan individ iskerliginiń kórinisi. Dóretiwshilik - insan iskerliginiń sonday turiki, onıń nátiyjesinde jańa materiallıq yamasa ruwxıy baylıqlar jaratıladı. Jumıs ornı - ustaxona maydanınıń oqıw islep shıǵarıw hám konstruktorlıq -texnologiyalıq islerdi orınlawı ushın zárúr úskeneler (verstak, stanok ), ásbapları hám úskeneler maqsetke eń muwapıq halda jaylastırıwǵan bólegi túsiniledi. Joybar - názerde tutılǵan obiektti jaratıw ushın atqarılatuǵın esap -kitaplar hám grafik islerdi qamtıp alıwshı wazıypalar kompleksi. Proektlestiriw- názerde tutılǵan yamasa bar ekenligi múmkin bolǵan obiekt, jaǵdaydıń tımsalı - joybarın jaratıw procesi. Dóretiwshilik - insan iskerliginiń sonday turiki, onıń nátiyjesinde jańa materiallıq yamasa ruwxıy baylıqlar jaratıladı. Modellestiriw - arnawlı bir hádiyse, process yamasa obiektler sistemasın olardıń modellerin jasap úyreniw jolı menen tekseriw; jańa jaratılıp atırǵan obiektler xarakteristikaların anıqlaw hám olardı qurıw. Proektlestiriwdiń nátiyjeli metodları - buyımlardı konstruksiyalaw, manipulyativ konstruksiyalaw, maǵlıwmatları qısqartirilgan texnikalıq hújjetlerdi qóllaw, dóretiwshilik máselelerdi sheshiw, dóretiwshilik tapsırmalardı orınlaw, ilgeri tayarlanǵan konstruksiyalardı ózlestirip, islerdi qayta orınlaw, qıyalıy eksperiment. Evristik metod - bul jańa texnikalıq sheshimdi jaratıw maqsetinde prototipni qanday etip ózgertiwge tiyisli jol- jobalardıń qısqasha xarakteristikası. Model - haqıyqatlıqtan obiekttiń shártli sáwlelendiriliwi. Maket- obiekttiń konsturksiyasini ayqınlaw oyda sawlelendiriw imkaniyatın beretuǵın ulıwma kólemli suwreti bolıp tabıladı. Óz-ara uqsawlıq - eki predmet yamasa hádiysediń barlıq uyqas jaylarındaǵı noqatları birdey ólshem birliginde birdey masshtabda bolıwı menen belgilenedi. Dizayn - zatlar ortalıǵınıń estetik hám funksional sapaların qáliplestiriw maqsetine qaratılǵan proektlestiriw iskerliginiń túrlerin óz ishine aladı. Grafika - suwretleytuǵın kórkem óner túri; súwret kórkem ónerine tiykarlanǵan, lekin óz suwret quralları hám ańlatpa múmkinshiliklerine iye bolǵan baspa kórkem suwretler (gravyura, litografiya, monotipiya hám b.) ni óz ishine aladı. Bilim - haqıyqatlıqtı biliw nátiyjesi Ol ámelde sınalǵan bolıp, haqıyqatlıqtıń insan oylawındaǵı tuwrı in'ikosi bolıp tabıladı. Kónlikpe - qandayda bir maqset jolında háreket orınlaw qábileti; islep shıǵarıw yamasa oqıw iskerliginde birdey háreket yamasa bir tipdagi máselelerdi sheshiwdiń sanalı túrde kóp ret qaytarılıwı nátiyjesinde avtomatizm holiga keledi. Ilmiy tájriybe - tákirarlaw jolı menen qáliplestiretuǵın, joqarı ózlestirilish dárejesi hám de anglangan qadaǵalawsız ámelge asırılıwı menen xarakteristikalanıwshı háreketler esaplanıp, perseptiv, intellektuallıq hám háreket ilmiy tájriybeleri parıq etedi. Jańa informaciya texnologiyaları - informaciyalardı qabıl qılıw, qayta islew hám jańa informaciyanı jaratıw menen shuǵıllanatuǵın texnologiyalardı kompyuterler tiykarında engiziw, yaǵnıy belgilengen iskerlik túrin ámelge asırıwshı kompyuter hám ol jaǵdayda engizilgen programmalıq támiynattı júrgiziw kompleksi. To'garak tipleri: tayarlaw texnikalıq to'garagi; pán (ilimiy- texnikalıq) to'garagi; sport -texnikalıq to'garagi; islep-shıǵarıw texnikalıq to'garagi; kórkem-ámeliy to'garaklar. Oylap shıǵarıw - ilimiy ideyalarınıń texnikalıq sheshimlerge dóretiwshilik nátiyjeni ámelde qollanıwı, ilimiy texnika rawajlanıwı pátlerin belgileytuǵın tiykarǵı kórsetkish, jańa texnika hám texnologiyalar jaratılıwınıń kriteryası hám de onıń joqarı ilimiy-texnikalıq dárejesin támiyinleytuǵın faktor esaplanadı. Oylap shıǵarıw bilimleri - jańa texnikalıq sheshim islep shıǵıw ushın talap etiletuǵın túsinik hám qıyallardıń biliw iskerligi jemisi retinde insan sanasındaǵı sistemalanǵan in'ikosi. Oylap shıǵarıw kónlikpeleri - insannıń maqsetke jóneltirilgen dóretiwshilik iskerligin anglangan qadaǵalawdı susaytirgan halda intellektual process basqıshların tez hám tolıqqonli ámelge asırıw dárejesin ańlatadı. Oylap shıǵarıw ilmiy tájriybeleri - insannıń uyqas túrdegi dóretiwshilik iskerligin bólekan avtomatlasqan tárzde, ámelge asırilatuǵın intellektual process basqıshlarınıń tek dáslepkisin seze otirip ámelge asıra alıw dárejesi. Másele - bul gózlengen nátiyjege erisiw yamasa berilgen háreketti orınlaw jolları tuwrısındaǵı bilim hám qurallardıń jetkilikli dárejede qáliplestirilgen ańlatpası bolıp tabıladı. Mashqala - hal etiliwi talap etiletuǵın wazıypa bolıp, onı ámelge asırıw ushın zárúr sheshim yamasa alternativ sheshimlerdi tabıwdıń múmkinshiligi bolmaydı yamasa eki sebep birge keledi. Maqset - iskerliginiń aldınan pikiran oylanǵan nátiyjesi. Tikkeley motiv retinde maqset insan iskerligin arnawlı bir jolǵa baslaydı jáne onı basqaradi. Dóretiwshilik iskerligi. Ekenin aytıw kerek, iskerlik - nátiyjesinde insan anıq ónim jaratatuǵın process bolıp tabıladı. Iskerlik reproduktivlik hám dóretiwshilik bolıwı múmkin. Reproduktivlik iskerlik - bul tolıq islep shıǵılǵan algoritm boyınsha atqarılatuǵın process jáne bul nátiyjede iskerlik subyekti (subyektiv jańalıq ) ushın da, basqa kisiler ushın da (obiektiv jańalıq ) jańalıq bolmaǵan ónim jaratıladı. Dóretiwshilik iskerligi bul basqa másele. Dóretiwshilik iskerliginiń hesh bir túri ushın olardı orınlawdıń tolıq algoritmı jaratılıwı múmkin emes, biraq dóretiwshilik iskerliginiń kóplegen túrleri ushın ulıwma algoritm qashannan berli jaratılǵan, mısalı : dóretpe jazıw, kiyimlerdi maslastırıw, texnika boyınsha dóretiwshilik máselelerin sheshiw hám basqalar. Dóretiwshilik iskerligi nátiyjesinde subyektiv yamasa obiektiv jańalıqqa iye bolǵan ónim jaratıladı. Dóretiwshilik pikirlew hám dóretiwshilik máseleleri. Dóretiwshilik iskerligi processinde insan daǵı dóretiwshilik pikirlew qoiliyati qáliplesedi hám rawajlanadı. Ne dep o'ylaysiz, dóretiwshilik pikirlew ne? Eger shaxs tómendegi logikalıq operatsiyalar : sistemalar hám olardıń elementlerin kombinatsiyalaw, sebep-aqıbet baylanıslılıqların anıqlaw, izertlew operatsiyaların orınlawǵa ılayıq bolsa, dóretiwshilik pikirlay alıwı psixologiyada tastıyıqlanǵan. Oqıwshılarda dóretiwshilik pikirlewdiń rawajlanıwı olar járdeminde hár bir gruppada logikalıq uqıplar qáliplesetuǵın hám rawajlanatuǵın dóretiwshilik máselelerin sheshiw metodlarına oqıtıw processinde ámelge asıriladı. Biraq dóretiwshilik máseleleri ne? Dóretiwshilik máseleleri - bul orınlaw ushın úyrenilgen qaǵıydalardı ózgertiw yamasa ǵárezsiz túrde jańa qaǵıydalar dúziw talap etiletuǵın hám nátiyjede subyektiv yamasa obiektiv jańa sistemalar - maǵlıwmat, konstruksiyalar, elementlar, hádiyseler, kórkem óner dóretpeleri jaratılatuǵın másele. Dóretiwshilik teoriyasında dóretiwshilik máselesi túsinigi menen bir qatarda izertlewshilik máselesi de bar. Izertlewshilik máselesi - bul sheshiw ushın bir neshe izertlewshilik operatsiyaların orınlaw zárúr bolǵan dóretiwshilik máselesi. Sonday etip, oqıwshılarda dóretiwshilik pikirlewdi rawajlandırıw ushın bólek dóretiwshilik máseleleri emes, bálki orınlaw processinde oqıwshılarda joqarıda kórsetilgen gruppalar daǵı logikalıq operatsiyalar qáliplesetuǵın hám rawajlanatuǵın dóretiwshilik máseleleri sisteması zárúr. Dóretiwshilik máseleleri sisteması hár bir tema, hár bir mektep sabaqlıǵında oqıw iskerliginiń hasası bolıwı zárúr. Dóretiwshilik maslalalari sistemasın tómendegi logikalıq operatsiya túrleri hám gruppaları quraydı. Sistemalardı hám olardıń elementlerin kombinatsiyalaw máseleleri. Sistemadan bir yamasa bir neshe elementti ajıratıw ; elementler hám sistemalardı teńlestiriw; elementlerdi sistemalastırıw ; elementlerdi ózgertiw; elementlerdi sistemaǵa kirgiziw; konstruksiyalaw ; proektlestiriw; elementler hám sistemalar klassifikatsiyasi; sistemanıń strukturalı -funksional resursları analizi. Sebep-aqıbet baylanıslılıqların anıqlaw máseleleri. Sebeplerdi anıqlaw ; aqıbetlerdi anıqlaw ; tastıyıq ; biykarlaw etiw; nizamlıqlardı anıqlaw ; jańa funksiyanı anıqlaw ; sistema elementleri ortasındaǵı baylanıslardı anıqlaw ; boljaw. Izertlewshilik operatsiyaların orınlaw ushın máseleler. Mashqalalardi qáliplestiriw; izertlew rejesin, mashqalanı sheshiw rejesin dúziw; baqlawlar, ólshewler hám sınaqlardı joybarlaw hám ótkeriw; iskerlik nátiyjelerin analiz qılıw hám bahalaw. Dóretiwshilik máseleleri sistemasına sonıń menen birge hár qıylı gruppalardan máselelerdi birlestiriw jolı menen alınǵan kombinatsiyalanǵan tapsırmalar da kiritiliwi múmkin. Biraq dóretiwshilik máselelerin sabaqlarda hám sabaqtan tısqarı shınıǵıwlarda ózinden-ózi qollanılıwı bul ele dóretiwshilik pikirlewdi formaantirish hám rawajlandırıw emes. Bul process oqıwshılar dóretiwshilik máselelerin sheshiw metodların ózlestirip, ǵárezsiz túrde olardıń keyingi bapta tolıq toqtalatuǵın modifikatsiyaları (túrleri) ni jaratqanlarında ámelge asıriladı. Dóretiwshilik máselelerin sheshiw ushın hesh qanday metodlar qóllanbasa, bul oqıtıwshı hám oqıwshılar ushın qızıqlı bolǵan, lekin hesh ne qáliplestirmeytuǵın hám rawajlantırmaytuǵın «topag'on» oyınınan basqa zat emes. Oylap shıǵarıw máselelerin sheshiw teoriyası (TRIZ) tuwrısında. XX ásirdiń 40 -jılları aqırlarında Rossiyalıq alım Genrix Saulovich Altshuller óz olidiga texnikada jańa oylap tabılǵanlardı qanday etip maqsetli jaratıw múmkin, degen mashqalanı qoydı. Atap ótiw kerek, ol payıtqa deyin texnika daǵı tolıq hámme oylap tabılǵanlar, usınıń menen birge pán hám kórkem óner degi jańa ashılıwlar ámel hám qáteler jolı menen etińar edi. Dóretiwshilik iskerliginiń ilimiy tiykarlanǵan texnologiyaları joq edi. Bul mashqalanı sheshiw ushın Altshuller texnikalıq oylap tabılǵanlardıń patent fondini analiz etdi, bul processda texnikanıń rawajlanıw nizamlıqların ashtı hám 60 - jıllardıń baslarında ol oylap shıǵarıw máselelerin sheshiw algoritmınıń birinshi modifikatsiyasın jarattı. Sol waqıttan baslap Genrix Saulovich injenerler hám hámme qáleytuǵınlar ushın tıńlawshılardı texnikalıq máselelerdi sheshiw ushın algoritmdı qóllawǵa uyretetuǵın oqıw seminarları ótkera basladı, parallel halda onı tolıq jetilistiriw jumısların dawam ettirdi. Bul izertlewler nátiyjesinde Altshuller texnikanıń rawajlanıw nızamların qáliplestiredi. Sol tárzde oylap shıǵarıw máselelerin sheshiw teoriyası (TRIZ) tuwıladı. Seminarlarda tıńlawshılardı oqıtıw aldına jańa mashqalanı qoydı - nege tıńlawshılardıń úlken bólegi TRIZni ózlestirgennen keyin de jańa texnikalıq oylap tabılıwın jaratmaydilar. Bul mashqalanı sheshiw ushın Altshuller dóretiwshilik iskerligi ulıwma nizamlıqların ashıw maqsetinde jetik jaratıwshılardıń ómirbayanshiiyalari (1000 den artıq ómirbayanshiiyalar) tuwrısında ádebiyatlardı analiz etdi, olardı biliw TRIZni oqıtıw natiyjeliligin asırıw imkaniyatın beredi. Onıń áwmeti keledi hám nátiyjede dóretiwshi shaxs páziyletleri hám turmıslıq strategiyaları tuwrısında táliymat jaratadı. Qoyılǵan mashqala ilimiy tiykarlanǵan sheshimdi tabadı - maqsetli jóneltirilgen dóretiwshilik iskerligi ushın dóretiwshilik metodların iyelew jetkilikli emes, bálki ózinde dóretiwshi shaxs páziyletlerin de tárbiyalaw hám dóretiwshilik iskerligi turmıslıq strategiyası nizamlıqların da esapqa alıw zárúr. G. S. Altshuller etken juwmaq óziniń ápiwayılıǵı hám usınıń menen birge quramalılıǵı : tap kórkem óner, matematika hám fizika nızamları sıyaqlı dóretiwshilik texnologiyaların hár kim iyelewi múmkin, pútkil turmısı dawamında dóretiwshi shaxs páziyletlerin azshılıq ózinde tárbiyalawı múmkin hám tek ayırımlarigina óz ómirin dóretiwshi shaxs turmıslıq strategiyası nizamlıqlarına muwapıq jasawları múmkin. 80-jıllar ortalarında Altshullerning isin dawamlawshıları TRIZ elementlerin kórkem ónerde, fanda, pedagogikada, psixologiyada, meditsina hám basqa jónelislerde qollay basladılar. Nátiyjede kásiplik iskerliginiń jańa baǵdarları : TRIZ + PEDAGOGIKA, TRIZ + BIZNES, TRIZ + SAN'AT, TRIZ + TIBBIYOT júzege keldi. Bul jónelisler degi jumıslar kóp sanlı baspalarda sáwlelendirilgen saldamlı ilimiy nátiyjeler alıp keldi. Házirgi waqıtta TRIZ tabıslı rawajlanay apti, Xalıq aralıq TRIZ assotsiatsiyasi jaratıldı, G. S. Altshuller onıń prezidenti esaplanadı. MDHning kóplegen iri qalalarında hám qatar basqa mámleketlerde TRIZ orayları hám mektepleri iskerlik aparıp atır. Paydalanılǵan ádebiyatlar 1. Andrianov P.N. Maktab o‘quvchilari texnik ijodkorligi. Tuzuvchi: P.N. Andrianov T., «O‘qituvchi» 1989y 2. Texnicheskoye tvorchestvo uchashixsya: Ucheb.Posobiye dlya studentov pedinstitutov i uchahixsya peduchilish industr-ped. spets Y.S Stolyarov, D.M.Komskiy. V.G.Getti i dr. 3. Vorobyev A.I. Limanskiy S.A. Texnicheskoye konstruirovaniye i modelirovaniye. Ucheb. pos. dlya studentov IPF pedinstitutov i peduchilih T,. «O‘qituvchi» 1990. 4. Bespalko V.P. Pedagogika i progressivno‘ye texnologii obucheniya. Ins.prof.obr. Ministerstvo Obr Rosii, M., 1995. 5. Razumovskiy V.G. O‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini o‘stirish. T., «O‘qituvchi» 1978y 1. Download 161.95 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|