Tema: Menedjment funkciyasi Joba: Kirisiw Basqarıw maqseti hám olarǵa qoyılatuǵın tiykarǵı talaplar Menedjment processi

1. Basqarıw maqseti hám olarǵa qoyılatuǵın tiykarǵı talaplar
Maqset — bul múddáá, murat, yaǵnıy ol yaki bul niyetke erisiw ushın kózde tutılǵan arzıw árman. Usı maqset islerdi, óz arzıwlarıńdı orınlanıwı ushın baǵdarlanadı. Biz dáslep ózimizdiń aldımızda turǵan maqsetimizdi anıqlap alamız, sońınan bolsa usı maqsetimiz:

• 
  bolajaq háreketlerimizdi aldınnan anıqlap beredi;
  
• 
  xızmetimizdiń baslı baǵdarların belgileydi;
  
• 
  xızmetimizdi anıq sala, jumısqa baǵdarlaydı;
  
• 
  ol yaki bul xızmetimizdiń zárúrlik dárejesin belgilep beredi;
  
• 
  keleshektegi nátiyjemizdiń bahalaw kriteriyaların belgileydi hám t.b.
  

Maqsettiń ilimiy tiykarlanǵanlıǵı hám durıs belgilengenligi basqarıw ushın júdá zárúr. Sebebi jumıs maqsetke qarap:

• 
  basqarıw funkciyaları;
  
• 
  basqarıw usılları;
  
• 
  basqarıwdıń strukturalıq dúzilisi;
  
• 
  lawazımlardı belgilew hám kadrlardı tańlaw sıyaqlı áhmiyetli máseleler sheshiledi.
  

Basqarıw maqseti tómendegi talaplarǵa juwap beriwi lazım.
Maqsetlerdi belgilewge kúndelikli (házirgi waqıttaǵı) maqsetler kóz qarasınan qatnas, yaǵnıy Hárbir bólim maqsetleri, olardı orınlaw múddetleri, anıq orınlawshılar, anıq maqsetli ilajlar, resurslar negizleri, belgilengen ilajlar orınlanıwınıń tiykarlap beriliwi barlıq buwınlar hám dárejelerde basqarıw isenimliligin asırıw ushın kepillik beredi, pútkil basqarıw apparatı háreketleriniń puxta bolıwın belgileydi.
Keleshektegi (perspektiv) maqsetler degende bes jıllıq yaki onnan kóbirek dáwir dawamında ámelge asırılatuǵın maqsetler túsiniledi.
Úzliksiz maqsetler degende hár kúni qabıl etiletuǵın hám ámelge asırılatuǵın ádettegi maqsetler túsiniledi. Mısalı, miynet ónimdarlıǵın arttırıw, intizamdı bekkemlew, ónimniń ózine túser báxasın páseyttiriw, ónim sapasın asırıw sıyaqlılar turaqlı, kúndelikli talap etiletuǵın maqsetler bolıp tabıladı.
Pursatlı maqsetler degende qanday bir mashqalanı sheshiw zárúrligi tuwılǵan jaǵdaylarda payda bolatuǵın maqsetler túsiniledi. Mısalı, kárxananı qayta úskenelew, úskenlerdi jańalaw, islep shıǵarıwdıń qánigelesiwin ózgerttiriw bazıda islep shıǵarıwdıń ekonomikalıq zárúriyatına qarap payda boladı.
Basqarıw processinde bir mártelik maqsetlerge de zárúrlik tuwılıwı múmkin. Bunday maqsetler, ádette, kárxana ushın kútilmegen, tosattan payda bolǵan mashqalanı sheshiw ushın ortaǵa qoyıladı. Bul maqset, mısalı, tabiyǵıy apat júz bergen jaǵdayda usı apattı saplastırıw ushın zárúr qarjını ajıratıw kórinisinde bolıwı múmkin.
Basqarıwǵa maqsetli qatnas wákilleri barlıq maqsetlerdi tómendegi tórt toparǵa bóledi:

• 
  ápiwayı, ádetiy maqsetler;
  
• 
  mashqalalı maqsetler;
  
• 
  innovaciyalıq maqsetler;
  
• 
  xızmetkerler mamanlıǵın, tájiriybesin asırıw boyınsha maq-setler.
  

Birinshi topardaǵı maqsetler hár kúni qabıl etiletuǵın hám ámelge asırılatuǵın ádettegi maqsetler bolıp, olardıń orınlanıwın támiyinlew tiyisli buwındaǵı basshınıń juwapkershiligine kiredi.
Mısalı, marketing bóliminiń baslıǵı aldına tómendegi maqset qoyılǵan bolıwı múmkin:
«Aydıń aqırına shekem usı jıldıń sońǵı shereginde satılǵan tovarlardı analizlew hám tiyisli juwmaq shıǵarıw». Bul ádettegi maqset bolıp esaplanadı.
Ekinshi topardaǵı maqsetler ádettegi maqsetlerden ózgeshelikke iye. Bul maqsetler kárxanaǵa hám ayırım xızmetkerge qıyınshılıqlar tuwdıradı. Mısalı, ónimge bolǵan talaptıń tosattan keskin páseyiwi hám satıw kóleminiń kemeyiwi, tábiyǵıy ráwishte kárxananıń aldınnan alatuǵın paydasına keri tásir kórsetedi. Sonday bir sharayatta kárxana basshısı aldında sharayattı ózgerttiriw, satıw kólemin, aytayıq, eki ay ishinde keskin arttırıwday quramalı másele turadı.
Bul maqset mashqalalı maqset bolıp tabıladı. Sebebi satıw kólemin qısqa múddet (2 ay) ishinde keskin arttırıw:

• 
  ónimge bolǵan talaptıń keskin páseyiw sebeplerin anıqlawdı;
  
• 
  kóp faktorlı analizdi ámelge asırıwdı;
  
• 
  eń maqul qararlar qabıl etiwdi talap etedi.
  

Buǵan bas qatırıw, aqıldı isletiw kerek boladı.
Innovaciyalıq maqsetler — bul jańa ónimdi islep shıǵarıw, jańa texnologiyanı engiziw boyınsha qoyılatuǵın maqsetler bolıp tabıladı. Mısalı, izertlew bólimi xızmetkerleriniń maqseti tómendegishe bolıwı múmkin: «1 iyulǵa shekem eksport ushın mólsherlengen úsh túrdegi jańa ónimdi sınawdan ótkiziwdi támiyinlew».
Maqset qansha dárejede quramalı bolsa, sonsha dárejede ol basqarıwshı ushın mashqalalı yaki innovaciyalıq bolıwı múmkin. Biraq, bir maqsettiń ózi birew ushın ápiwayı, basqa ushın mashqalalı, hátte innovaciyalıq bolıwı múmkin. Birinshi gezekte basshı usı maqsetti sheshiw usılların jaqsı biledi, yaǵnıy bunıń ushın onıń bilimi, mamanlıǵı jeterli bolıp, onı hesh qanday qıynalmay sheshedi. Basqa basshı bolsa ol maqsetti ózi ushın qıyın hám mashqalalı sıpatında qabıl etedi.
Mısalı, marketing bólimi xızmetkeri ushın «kvartalda satılatuǵın tovarlardıń analizin islew» ápiwayı bir is bolsa, satıw bólimindegi xızmetker ushın bul jumıs mashqala boladı.
Tórtinshi topar maqsetleri — bul kárxana xızmetkerleri mamanlıǵın asırıw salasındaǵı maqsetler bolıp, olar uzaq múddetli (strategiyalıq) reje tiykarında turaqlı ráwishte ámelge asırılıp barıladı. Mısalı, «3-5 jıl ishinde kárxana xızmetkerleriniń 20 procentiniń mamanlıǵın asırıw».
Kárxana ulıwma maqsetiniń nátiyjeligi jeke, yaǵnıy Hárbir xızmetker maqsetiniń qansha durıs anıqlanǵanlıǵı hám qansha dárejede nátiyjeli sheshilgenine baylanıslı boladı. Usı sebepli Hárbir xızmetker aldına qoyılatuǵın maqsetke tómendegi talaplar qoyıladı.
Xızmetker maqseti joqarı buwındaǵı bólimler maqsetine boysınıwı, oǵan sáykes bolıwı kerek. Obrazlı qılıp aytqanda ayırım xızmetkerlerdiń maqsetleri joqarı baǵanadaǵı (jeke, lokal, ulıwma) maqsetler basqıshları astında bolıwı kerek, sonda ǵana jeke maqsetler kárxana maqsetiniń nátiyjeli bolıwına xızmet etedi. xızmetker óz aldına qoyatuǵın maqsetlerdiń sanı 4 ten 8 ge shekem bolıwı, onnan aspawı kerek. Eger olardıń sanı bunnan artsa, ol jaǵdayda xızmetker kútken nátiyjesin ala almaydı, aqıbetinde kárxananıń ulıwma maqsetine zıyan jetkizedi.

• 
  jeke maqsettińde keleshektegi nátiyjesi hám anıq múddeti belgilengen bolıwı kerek. Keri jaǵdayda oǵan jete almaydı.
  
• 
  Rejelestiriletuǵın maqset qıyınshılıq penen erisiletuǵın, sonıń menen birge, ámelge asırıw múmkin bolǵan dárejede bolıwı kerek.
  

Ulıwma Hárbir adam óz maqsetine erisiwdiń eń awır hám quramalı jolın tańlawı hám hár dayım da óz maqsetine júdá ańsatlıq penen erisiwine úmit etpew kerek. Sonda ǵana ol hár qanday kútilmegen sátsizliklerge tayar boladı, dárriw túskinlikke túspeydi.
Biraq bul máseleniń basqa tárepi de bar. Eger maqset quramalı bolıp, onıń ústine orınlanıwı gúman bolsa, bunday jaǵdayda basqarıwdıń unamlı nátiyjelerge erisiwge imkaniyat bolmaydı.

• 
  Hár qanday maqsettiń nátiyjeligi erisilgen nátiyjege durıs baha beriliwine hám onı xoshametlew dárejesine baylanıslı. Eger erisilgen nátiyjege ádalatlı baha beriw hám onı tiyisli ráwishte xoshametlew ádet túsine kirgen bolsa, ol jaǵdayda bul kárxanada ornatılǵan basqarıw usılı rawajlanıp bara beredi.
  

Maqsettiń belgili ierarxiyaǵa iye ekenligi, yaǵnıy bir maqsettiń basqa bir maqsetke boysınıwı, maqsetlerdiń bir-biri menen ózara qatnasta bolıwı olardı qandayda bir tartipke salıw zárúriligin tuwdıradı. Bunday wazıypanı orınlaw ushın menedjment páninde «maqsetler shejiresi» dep atalǵan arnawlı usıl qollanıladı.

2.Menedjment processi

Hámme basqarıwdıń úzliksiz islew processi menedjment bolıp esaplanadı. Bul basqarıw apparatınıń miynet procesi. Ulıwma alǵanda menedjmentti tómendegishe bólistiriwge boladı: texnologiya kóz-qarasınan (qanday orınlanadı), shólkemlestiriw (kim tárepinen hám qanday tártipte) hám mazmunlıq (anıq ne ekenligi).
Menedjment ekonomikalıq kóz-qarastan — bul, aldın-ala, barlıq ekonomikalıq mashqalalardı basqarıw sisteması, insanlardı basqarıw. Menedjment sociallıq kóz-qarastan — bul, aldın-ala, miynet jámáátleri sociallıq talapların qanaatlandırıw, insandı tárbiyalaw. Menedjment procesi texnologiyası bolsa basqarıw apparatı jumısshılarınıń orınlap atırǵan ámeliy isleri esaplanadı.
Solay etip, menedjment procesi qoyılǵan maqsetke erisiw ushın basqarıw apparatı basshısı hám adamlardıń kelisilgen túrde birgelikte jumıs islewi esaplanadı.
Menedjment procesi bostum, operaciya, qural hám operaciyasın ámelge asırıw menen klassifikaciyalanadı. Menedjment procesi áhmiyetinen kelip shıǵıp, tómendegi basqıshlarǵa ajıratıw múmkin: