Tema: Mámlekettiń ekonomikalıq rawajlanıwı hám ekologiyalıq siyasat Joba: Kirisiw

Ózbekstan ekonomikası

Ózbekstan tábiy gaz qazib alıw boyınsha dúnyada 14-orında, kirip boyınsha dúnyada úshinshi hám paxta jetistiriw boyınsha altınshı, uran rezervleri boyınsha (jáhán uran rezerviniń 4%), jámi altın rezervlari boyınsha dúnyada jetinshi orında turadı. dúnyada tórtinshi, altın qazib alıw boyınsha bolsa jetinshi orında turadı. 1991-2017 jıllarda ekonomika strukturası keskin ózgerdi: awıl xojalıǵınıń YAIMdaģi úlesi 37% ten 19, 2% ge shekem kemeydi.

Kemshilikleri: dán importına ǵárezlilik, jergilikli islep shıǵarıw talaptıń tek 25% ni qoplaydi.
YAIMniń ekonomika tarmaqları boyınsha quramı (2017-jıl ) : mámleket jalpı ishki óniminde awıl xojalıǵınıń úlesi 19, 2%, jalpı ishki ónim degi xızmetler úlesi 47, 3%, sanaattıń jalpı ishki ónim degi úlesi 33, 5%.
Bántlik: awıl xojalıǵında 44%, sanaatda 20%, xizmet kórsetiwde 36%.
Ózbekstannıń xalıq aralıq reytinglerde qalıs hám tuwrı bahalanishini támiyinlew ushın Mámleket statistika komiteti turaqlı túrde xalıq aralıq shólkemlerden 17 sorawnamanı toldıradı. Atap aytqanda, Birlesken Milletler Shólkeminiń Evropa ekonomikalıq komissiyası, Xalıq aralıq valyuta fondı, Jáhán banki, Evropa tikleniw hám rawajlanıw banki, Aziya rawajlanıw banki hám basqa xalıq aralıq strukturalar menen statistika salasında sheriklik jolǵa qoyılǵan.

2020 -jılda Ózbekstan ekonomikasına ózlestirilgen shet el investitsiyalar kólemi derlik 10 milliard dollardı quradı.

Qánigelerdiń pikrine qaraǵanda, Ózbekstan jalpı ishki óniminde jasırın ekonomikanıń úlesi 45-46 protsentti quraydı.
2022-jıldıń birinshi shereginde Ózbekstanda jalpı ishki ónimdiń ósiwi 2021-jıldıń sol dáwirine salıstırǵanda 5, 8 protsentti quradı, 2, 4 milliard dollar muǵdarı daǵı shet el investitsiyalar ózlestirildi, prognoz kórsetkish 167 procentke atqarıldı.
2021-jılda azıq - awqat qawipsizligi boyınsha ulıwma reytingde Ózbekstan eki tekshege kóterilip, 113-orından 78-orınǵa kóterildi.

Neft hám gaz resursları

Geologik neft rezervleri - 5 mlrd. Tastıyıqlanǵan neft rezervleri 100 million tonna.

Tábiy gazdıń geologik rezervleri - 5 trillion kub metrden artıq. m. Tábiy gazdıń tastıyıqlanǵan rezervleri 1, 1 trillion m³.

Ózbekstan Ekonomikalıq izertlewler orayı (ITM) maǵlıwmatlarına kóre, resursların tutınıwdıń házirgi tendensiyalari hám kólemleri saqlanıp qalǵan halda, Ózbekstanda tábiy gaz hám kómir rezervlari jaqın 20 -30 jıl dawamında saqlanıp qaladı, neft rezervleri bolsa derlik tawsıladı.

Neft hám gaz resurslarini qazib alıw

2018-jılda Ózbekstanda neft qazib alıw 746, 4 mıń tonnanı, tábiy gaz qazib alıw 59, 8 milliard kub metrdi quradı.
“ Ózbekneftgaz” Milliy kompaniyası quwatları jılına derlik 60 -70 milliard kub metr tábiy gaz hám 8 million tonna suyıq uglevodorodlar islep shıǵarıw imkaniyatın beredi. “Ózbekneftgaz” AJ tábiy gaz qazib alıw boyınsha dúnyada 11-orında turadı.

Ózbekstan energetika salasındaǵı eń iri korporatsiyalar: CNPC (Kitay milliy neft korporatsiyasi), KNOC (Kareya ), Gazprom, Lukoyl, Ózbekneftgaz.

Ózbekstan tábiy gaz tutınıwı boyınsha dúnyada 10 -orında turadı.
Neft hám gazdı qayta islew
2016 jıl basına kóre, tastıyıqlanǵan neft rezervleri 81 million tonnanı quraydı.

Tiykarǵı neft kánleri Qaraqalpaqstan Respublikası hám altı basqarıw wálayat : Qashqadárya, Buxara, Surxondaryo, Namangan, Andijan hám Ferǵanada jaylasqan. Rezervlerdiń tiykarǵı bólegi mámleket degi eń iri Ko'kdumaloq konida tóplanǵan. Bul konni ózlestiriw (rezervlerdiń 50% ten aslamı Turkmenistan aymaǵında tóplanǵan ) 1997-jıl mart ayında imzolangan Ózbekstan hám Turkmenistan ortasındaǵı húkimetleraro pitimge muwapıq ámelge asırılıp atır. Shártnama shártlerine muwapıq, islep shıǵarılǵan neftning bir bólegi Turkmenistan daǵı Seydi neftni qayta islew zavodına biypul jetkezip beriledi.

Neft hám gazdı tasıw
Kitay -Oraylıq Aziya gaz trubası. Ol Turkmenistan hám Ózbekstan shegarasınan baslanıp, Ózbekstan hám Kazaxstan arqalı tranzit arqalı ótedi hám Kitaydıń “Xorgos” shegara ótkeriw punktinde tawsıladı. Gaz trubasınıń uzınlıǵı 1833 km. Qurılıs 2008 jıl iyun sheshe aqırında baslanǵan, 2010 jıl oktyabr ayında trubanıń ekinshi tarmaǵı jumısqa túsirilgen. Gaz trubasınıń úshinshi (aqırǵı ) tarmaǵı qurılısı 2013-jılda juwmaqlanıwı kerek.

Kómir qazib alıw

Ózbekstanda 1832, 8 million tonna kómir rezervlari úyrenildi, atap aytqanda : gúńgirt - 1786, 5 million tonna, qattı - 46, 3 million tonna. Prognoz resursları 323, 4 million tonna kómir.
Respublikada kómir qazib alıw ush konda ámelge asıriladı : Angrenskoye (gúńgirt kómir), Shargunskoye hám Baysunskoye (tashko'mir).

“Ózbeko'g'ol” aksiyadorlik jámiyeti mámleketimizde kómir qazib alıw sanaatın ańlatiwshı birden-bir kárxana esaplanadı.

Iskerliginiń tiykarǵı túrleri kómir ónimlerin, sonıń menen birge, bir qatar tiyisli paydalı qazilmalarni qıdırıw, qazib alıw, jetkiziw, saqlaw, qayta islew hám satıwdan ibarat.
Rásmiy statistikalıq maǵlıwmatlarǵa kóre, 2017-jılda Ózbekstanda kómir qazib alıw 2016 -jılǵa salıstırǵanda 4, 4 procentke asıp, 4, 038 million tonnaǵa jetken.
Kómir janar maysınıń tiykarǵı qarıydarsı elektr energetikası bolıp, ulıwma kómir tutınıwınıń 85% ten aslamın quraydı.

Uran
MAGATE maǵlıwmatlarına kóre, Ózbekstan uran rezervleri boyınsha dúnyada ettinchi (jáhán uran rezervlarining 4 procenti) jáne onı islep shıǵarıw boyınsha besinshi orında turadı. Házirgi waqıtta 40 qa jaqın kán úyrenilgen bolıp, olardıń hasası 27 teńi quraydı.

Goskomgeo maǵlıwmatlarına kóre, úyrenilgen hám shama etilgen uran rezervleri 185, 8 mıń tonnanı quraydı, sonnan 138, 8 mıń tonna qumtosh uran, 47 mıń tonna qara slanets turi bolıp tabıladı.

Respublikada uranning monopol óndiriwshisi Navaiy kán-metallurgiya kombinatı (NKMK) esaplanadı. Zavod 2010 jılǵa shekem uran islep shıǵarıwdı 3000 tonnaǵa shekem asırıwdı joybarlawtirmoqda. 1990 -jıllardıń baslarına shekem NKMK hár jılı 3, 5 mıń tonnaǵa shekem tómen bayıtılǵan uran islep shıǵarǵan.

Respublika óziniń atom sanaatına iye emes hám islep shıǵarılǵan barlıq tómen bayıtılǵan uranni kirip etedi.

2009 jıl avgust ayında Kitaydıń CGNPC Uranium Resources Co kompaniyası hám Ózbekstan Mámleket geologiya komiteti taw-kán kompleksin qurıw hám 2014 jıldıń ekinshi yarımında uran qazib alıwdı jolǵa qoyıw maqsetinde Uz-China Uran qospa kárxanasın quradı.