Tema: Mu’mkinshiligi sheklengenler ta’lim ushin electron pedagogika

Tema: Mu’mkinshiligi sheklengenler ta’lim
ushin electron pedagogika

Tayanish so’zler: Inklyuziv

Múmkinshiligi sheklengenler tálimi ushın elektron pedagogika
Xalıq tálimi sistemasında túrli mútajlikke iye bolǵan balalarǵa qaratılǵan mákemeler — oqıtıw dárejesi tálim standartlarınan joqarı bolǵan mákemeler (qánigelestirilgen mákemeler) hám múmkinshiligi sheklengen balalar ushın tálim mákemeleri iskerlik júrgizedi. (Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Pármanı, 29. 04. 2019 jıldaǵı PF-5712-san)
Múmkinshiligi sheklengen balalarǵa kórsetiletuǵın tálim xızmetlerin sapasın jaqsılaw :
múmkinshiligi sheklengen balalar tálim alatuǵın tálim mákemeleri ımaratlarına qoyılatuǵın talaplardı islep shıǵıw hám tastıyıqlaw ;
múmkinshiligi sheklengen balalar oqıtılatuǵın tálim mákemelerin zárúr ádebiyatlar, metodikalıq qóllanbalar, túrli kásiplerge oqıtıw ushın bolatuǵın úskene hám úskeneler menen támiyinlewge qaratılǵan ilajlardı ámelge asırıw ;
múmkinshiligi sheklengen balalardı oqıtıw ushın inklyuziv tálim sistemasın shólkemlestiriw, ulıwma bilim beriw mákemelerin arnawlı úskeneler (kóteriw apparatı, pandus, tutqısh, basqalar ), sonıń menen birge tiyisli kadrlar (pedagog -defektolog, balalardı psixik-pedagogikalıq baqlaw boyınsha qánigeler) menen támiyinlew;
jámiyetshilik ortasında múmkinshiligi sheklengen balalardıń bilim alıw huqıqı, inklyuziv oqıtıwdıń mazmun-mánisi haqqında túsindiriw jumısların aparıw ;
ata-ana qarawısız qalǵan balalardı tárbiyalawdıń alternativ formaların keń engiziw;
oqıwshılardıń fizikalıq hám intellektual talap -mútajliginen hám tálim mákemeleriniń geografiyalıq jaylasıwınan kelip shıqqan halda arnawlı mektep-internatlarni optimallastırıw ;
múmkinshiligi sheklengen balalardıń iykemlesiwi hám integraciyası ushın mektep-internatlarni basqıshpa-basqısh arnawlı úskeneler menen támiyinlew;
múmkinshiligi sheklengen hár bir balanıń inklyuziv tálim alıwına bolǵan huqıqın támiyinlewge qaratılǵan ilajlardı belgilew.
Inklyuziv sózi - fransuzcha inclusif " óz ishine olmoq" latınshadan includo " óz ishine aladı" sıyaqlı mánislerdi ańlatadı.
Inklyuziv tálim sistemasın rawajlandırıwdıń maqseti — tálim alıw ushın teń múmkinshilikti támiyinlew hám barlıq balalardıń individual qásiyetlerinen, aldınǵı tálim jetiskenliklerinen, tili, mádeniyatı, ata-analardıń social hám ekonomikalıq jaǵdayınan qaramastan tálimde tabısqa jetiwi ushın zárúr shárt-shárayatlardı jaratıw bolıp tabıladı.
Inklyuziv tálim wazıypası balalardıń qábiletleri hám jaǵdayınan qaramastan, olardıń barlıǵına sapalı tálim usınıwdan ibarat. Usınıń menen birge, inklyuzivlik principi múmkinshilikleri sheklengen balalar unamlı psixik jáne social rawajlanıwǵa ıyelewleri ushın shańaraqta jasawları hám óz qatarlasları menen birge ápiwayı mektepte bilim alıwları kerekligin názerde tutadı. Inklyuziv tálim sisteması mayıplar aravachasidagi bala jaqın átirapda jaylasqan hár qanday mektepte tálim alıwı, ózlestiriwde qiynalayotgan bolsa, oqıw hám jazıwǵa úyreniw ushın arnawlı járdemge ıyelewi, sabaqlarǵa qatnamay qoyǵan balaǵa bolsa mektepke qaytıw ushın tiyisli járdem kórsetiliwin kepillikleydi.
Inklyuziv tálimdiń segiz principi:
1. Insannıń salawatı onıń qábileti hám jetiskenliklerine baylanıslı emes;
2. Hár bir insan sezim qılıw hám pikirlew qábiletine iye;
3. Hár bir insan ushırasıw jáne onı esitiw huqıqına iye;
4. Hámme adamlar bir-birine mútáj;
5. Haqıyqıy tárbiya tek haqıyqıy munasábetler sharayatında ámelge asıwı múmkin;
6. Hámme adamlar qatarlaslarınıń járdemi hám doslıǵına mútáj;
7. Barlıq oqıwshılar ushın rawajlanıw, olar ete almaytuǵın zattan kóre, ete alatuǵın zatda boladı ;
8. Túrme-túrlıq insannıń ómiriniń barlıq iskerlik tarawıların asıradı.
Ózbekstan Respublikasında inklyuziv tálim sistemasınıń engiziliw máseleleri

• 
  Ózbekstan Respublikasında mayıp balalar menen baylanıslı analiz hám dáslepki bahalaw jumısları 1966 jılda baslanǵan.
  

Házirgi kúnde Ózbekstanda 250000 ge jaqın túrli kórinistegi mayıp balalar (16 jasqa shekem) tálim alıw mútajligine iye. Mayıp balalar ushın tálim menen birgelikte arnawlı xızmetler shólkemlestiriw kerek. Kózi ajizler, gereń hám esitiw nuqsanına iye bolǵan balalar, poliyemiyelit menen kesellengenler, aqli hálsiz balalar, sóylewinde nuqsanı bar hám gúńelek balalarǵa mólsherlengen 86 arnawlı tálim hám qospaxsus mákemeler, 982 arnawlı balalar bog'chalari bar.
Ózbekstanda arnawlı bilimlendiriw tarawında tómendegi ilajlar ámelge asırılıp atır :
- járdemge mútáj balalar ushın maslasıwshı hám kóp qırlı tálim sistemasın jaratıw ;
- jergilikli hám regionlıq kólemde arnawlı tálimdiń barǵan sayın asıp baratırǵan áhmiyeti tiykarında tálim basqarıwdı oraylastırıw ;
- járdemge mútáj balalarǵa jaslıqtan toshhis qoyıw hám keselpiklarni anıqlaw ushın sharayat jaratıw ;
- milliy tálim standartları tiykarında járdemge mútáj balalarǵa qaratngon oqıw qóllanbalar sapasın jaqsılaw ;
- tálim mákemeleriniń materiallıq-texnikalıqa bozasini bekkemlew;
- mayıp balalar menen islewge qánigelesken xalıq aralıq shólkemler menen sheriklik baylanısların keńeytiw;
- kózi ajiz balalar ushın mólsherlengen túrli kitaplar, metodologik
ádebiyatlardı chop ztish;
- mayıp balalardı arnawlı aravachalar, esitiw úskeneleri, kóz áynekler, sport úskeneleri, jumıs asBAP-úskeneleri, kanselyariya buyımları, arnawlı mebeller hám medicinalıq úskeneler menen támiyinlew;
- arnawlı talim salasında kadrlar tayarlaw.
Házirgi kúnde qatar ekologiq social hám basqa sebeplerge kóre, sonıń menen birge hámledarlıqtan keyingi patologikalıq tásirler nátiyjesinde bala rawajlanıwı hám birinshi náwbette, onıń sanasın, átirap -ortalıq analizi halda iskerligin baqlaw hám basqarıw funksiyalarınıń rawajlanıw máselesin úyreniw zárúrli bolıp tabıladı.
Ata-analar awıl sharayatında járdemge mútáj balalarına talap dárejesinde járdem kórsetiw múmkinshiligine iye emes. Birinshiden, materiallıq tárepden múmkinshilik sheklengenligi, ekinshi tárepden bolsa, járdemge mútáj balalardıń gódekliginen ulorning kemshiliklerin anıqlaw ushın oqıtıwshı hám psixologlardıń ilmiy tájriybesi talap dárejesinde emes.
Tárbiyashiler, psixologlar, oqıtıwshılardıń arnawlı defektologiyaga tiykarlanǵan oqıw programmalarda alǵan bilim hám ilmiy tájriybeleri olardıń arnawlı gruppalar daǵı xızmetleri dawamında anıq diagnoz qoyıw hám sapalı davalashni ámelge asırıw múmkinshiligin jaratadı.
Inklyuziv tálimdiń tiykarǵı maqseti — járdemge mútáj bolǵan balalarǵa nátiyjeli bilim alıw ushın sharayat jaratıw bolıp tabıladı.
Bul sharayatta járdemge mútáj balalardı integrasiyalash hám reabilitasiya qılıw, hár bir balanıń rawajlanıw dárejesin esapqa alǵan halda olarǵa uyqas nátiyjeli inklyuziv talim túrin tańlaw kerek.
1996 jıldıń noyabr ayında YuNESKO jumısları boyınsha Ózbekstan Milliy komissiyası ǵayratı tiykarında Tashkentte «Arnawlı bilimlendiriw tarawında inklyuziv usıllar» movzusida milliy oqıw programma tabıslı ámelge asırılǵan. 1998 jıldıń oktyabr ayında Buxara qalasında bul tema boyınsha regionlıq konfrenciya islengen edi. Usı konfrenciya YuNESKO, YuNISEF (BMTning balalar fondı ), Pútkil dunya den sawlıqtı saqlaw shólkemi hám Xalıq aralıq miynet shólkemi menen sheriklikte ámelge asırılǵan. Bul ilajlar notijosida 2001 jılda Ózbekstan Xolq tálimi ministrligi qasında Inklyuziv tálim boyınsha derek orayı dúzildi. Házirgi kunga shekem bul oray tárepinen bir neshe oqıw seminarları ótkerildi hám qatar programmalar ámelge asırıp kelinip atır.
2004 jıldıń iyun ayında «Sen jalǵız emessan» respublika jámiyetshilik balalar fondı ǵayratı tiykarında Tashkent qalasında «Saǵır balalardıń social muhofozasi» temasında dáslepki bar xalıq aralıq konfrenciya dúzildi. Bul konfrenciya sheńberinde mayıp balalar ushın talim programmaları da talqılaw etildi.
2005 jıldıń may ayında Tashkent qalasında Respublika balalar mjtimoiy kelisiwi orayı hám «Sen jalǵız emessan» respublika jomoatchilik balalar fondı tárepinen «Social nashar bolǵan balalarǵa kómek beriwdiń nátiyjeli forma hám usıllari» atlı xalıq aralıq forum ótkerilgen edi. Bul forum usınısnamaları tiykarında YuNESKO jumısları boyınsha Ózbekstan Respublikası Milliy komissiyası Ózbekstan Xalıq tálimi ministrligi menen sheriklikte YuNESKO shólkemi jetekshiliginde Aziya hám Tınısh okeanı regionindegi materiallıq orayına (Tokıo, Yaponiya ) arnawlı ılayıqa usınıs etilgen edi. Bul YuNESKO orayı tárepinen «Ózbekstanda inklyuziv tálimdi engiziw boyınsha bog'cha hám orta mekteplerde tájiriybelik gruppalar ashıw» atlı joybar qollap -quwatlandı hám jaqın kúnlerde ámelge asırılıwı rejelestirilip atır.
Joybardıń tiykarǵı maqseti mayıp balalarda tań qalarlıq qıylı ilmiy tájriybelerdi asırıw hám olardıń qábiletlorini turaqlı rawajlandırıw ushın sharayat jaratıwdan ibarat.
Tálim medicinalıq jáne social xızmet menen birgelikte alıp barıladı. Shańaraq hám maqallada ata-analar ushın profilaktika hám de reabilitasiya jumısları boyınsha oqıw shınıǵıwları shólkemlestiriledi. Ata-analar mayıp balaların tárbiyalaw hám olardıń intellektual rawajlanıwların xoshametlew boyınsha pedagogikalıq usıllar, sonıń menen birge olardıń ǵárezsiz bolıwları ushın qatarlas saw balalar menen ushırasıwları boyınsha oqıtıladılar.
Joybar toǵız basqıshdan ibarat bolıp, hár bir basqısh tómendegi xızmetlerdi óz ishine aladı :
1-basqısh : Respublika tálim orayı qasındaǵı Arnawlı talim boyınsha derek orayında kóshpeli tálim toparı shólkemlestiriledi. Kóshpeli tálim toparına texnikalıq járdem kórsetiw.
2-basqısh : «Turaqlı toraqqiyot ushın inklyuziv tálim» temasında milliy konfrenciya shólkemlestiriw.
3-basqısh : Xalıq tálimi ministrliginiń wálayat boshqormalori menen sheriklikte kemshilik menen rawajlanoyotgan balalardı anıqlaw boyınsha medicinalıq -psixologiyalıq -pedogogik komissiyanı shólkemlestiriw. Qospa gruppa hám klaslarda oqıtıw moqsadida kemshilik dorajosi normadon iyiwgon (3-7 jas daǵı ) balalardı anıqlaw.
4-basqısh : Stilistik usınısnamalar, qóllanbalar hám programmalardı jarıyalaw.
5-basqısh : Pedagog -tárbiyashiler, oqıtıwshılar, psixologlardıń qospa gruppaları hám klaslarda balalar daǵı kemshiliklerdi ońlaw hám rawajlandırıwǵa jóneltirilgen programmaların islep shıǵıw boyınsha oqıw shınıǵıwların shólkemlestiriw.
6 -basqısh : Ámeldegi balalar tálimi mákemelerinde, 2 bog'cha hám 2 orta mektepte arnawlı tájiriybelik gruppa shólkemlestiriw, Texnikalıq járdem kórsetiw.
7-basqısh : Mektepge shekem inklyuziv tálim Qánigelesken islep shıǵılǵan tájiriybelerdi targ'ib qılıw boyınsha ilimiy-stilistik, ámeliy-regionlıq konfrenciyanı shólkemlestiriw.
8-basqısh : Monıtorıń hám bahalaw.
9 -basqısh : Finanslıq esabat.
Joybar járdemge mútáj balalar, olardıń ata-anaları, bog'cha pedagog -tárbiyashilerine qaratılǵan.
Joybar Respublika tálim orayı qasındaǵı Inklyuziv tálim boyınsha derek orayı tárepinen Tashkent Mámleket pedagogika universitetiniń Baslanǵısh tálim hám defektologiya fakulteti, YuNESKOning Ózbekstandaǵı wákilxanası hám YuNESKO jumısları boyınsha Ózbekstan Milliy komissiyası, sonıń menen birge basqa kishi hámeldar shólkemler menen sheriklikte ámelge asıriladı.
Inklyuziv tálim boyınsha derek orayı 2001 jılda Ózbekstan Xalıq talimi ministrligi janındaǵı Respublika tálim orayında islengen.
Shólkemdiń tiykarǵı iskerligi tómendegilerden ibarat :

Qadag’alaw ushin sorawlar

1. YUNESKO orayı tárepinen «Ózbekstanda inklyuziv tálimdi engiziw boyınsha bog'cha hám orta mekteplerde tájiriybelik gruppalar ashıw» atlı joybar neshe basqıshdan ibarat?

2. BMT tárepinen neshinshi jılda «Bala huqıqları tuwrısındaǵı»gi Konvensiyasi qabıl etilgen?
3. Kózi ajiz yamasa hálsiz ko'ruvchi paydalanıwshı ushın avtomatlastırılgan jumıs jayınıń programmalıq -apparat kompleksleri ne?
4. Esitiw qábileti buzılǵan paydalanıwshılar ushın avtomatlastırılgan jumıs jayınıń apparat -programmalıq kompleksleri ne?
5. Tayansh-háreket sisteması buzılǵan paydalanıwshılar ushın avtomatlastırılgan jumıs jayınıń programmalıq -apparat kompleksleri ne?