Tema: osi modeli joba

Uzatıw sistemaları arxitekturasınıń modeli qáddilari hám informaciya bólistiriliwi. OTO'BEMdi úyreniw hám keyinshelik qóllaw maqsetinde onıń qáddilarini tómendegishe bólistiriw múmkin:
- Ush qáddiden (ámeliy, taqimot, seans ) shólkemlesken joqarı qáddilar gruppası, olar telematik xızmetlerdi hám oxirlanma apparatlar arasındaǵı jalǵanıwlardı ornatıw hám saqlap turıw processlerin xarakteristikalaydı, sonıń menen birge xabarlardı (maǵlıwmatlardı ) abonent kóriwi (vospriyatie) ushın qolay formada usınıs etedi;
- ush qáddiden (tarmaq, kanal, fizikalıq) shólkemlesken tómen qáddilar gruppası, olar xabarlardı bir abonent apparatınan ekinshisine tarmaq boyınsha transportirovkalaw, kommutatsiyalash processlerin xarakteristikalaydı ;

5-súwret. Ashıq sistemalardıń etalon modeli strukturası

OTO'BEMniń qáddilari funkciyaları menen tanısamız.
Ámeliy qáddi (OTO'BEMniń 7-shi qáddisi) - paydalanıwshılardıń ámeliy processleri arasında (maǵlıwmatlardı qayta islew) maǵlıwmatlar almastırıw boyınsha xızmetlerdi támiyinleytuǵın, ashıq sistemalardıń óz-ara baylanısıw qáddi bolıp tabıladı. Ámeliy qáddi, ámeliy qáddi joqarısında bolǵan, paydalanıwshınıń (abonenttiń) ámeliy processlerine kiriwdi támiyinlewge, OTO'BEMniń múmkinshiliklerinen paydalanıwǵa mólsherlengen. Ulıwma túrde bul qáddida atqarılatuǵın xamma processler eki gruppa kompleksi retinde usınıslanıwı múmkin - bular paydalanıwshılardıń ámeliy processleri hám basqarıw basqarıwdıń ámeliy processleri gruppaları bolıp tabıladı. Birinshi gruppa - jumısshı hám terminal sistemalarǵa, ekinshi gruppa - basqarıw sistemalarǵa tiyisli bolıp tabıladı.
Basqarıw ashıq sistemanıń xamma qáddilarida jaylasqan resursların koordinaciyalawǵa xızmet etedi. Paydalanıwshılardıń ámeliy processleri informaciyalardı qayta islewdi basqarıwǵa, processler arasında resursların dinamikalıq bólistiriwge, toqtap qalıwı hám buzılıwlar payda bolǵannan keyin tarmaq islew normal jaǵdayin qayta tiklew procedurasın támiyinlewge; informaciyalardı qayta islewge, yaǵnıy jaratılǵan sistema tikkeley atqaratuǵın tiykarǵı funkciyalarǵa xızmet etedi.
Tikkeley paydalanıwshılar menen baylanısda bóliwshi ámeliy qáddi, hámme tómen qáddilar usınıs etetuǵın xızmetlerdiń tolıq tańlanbasi menen támiyinlengen. Ol tómen qáddilarga haqiyqatda qanday xızmetler shaqırılıwı kerekligin aytadı (diktuet). Ámeliy qáddi túrli ashıq sistemalar ámeliy processleriniń óz-ara háreket hár túrlı formaların támiyinlew máselesin atqaradı.
Paydalanıwshılardıń óz-ara baylanısıwın shólkemlestiriw ushın ámeliy qáddi, prezentaciya qáddi atqaratuǵın serviske shaqırıq etiw qurallarına iye. Bul qurallar tómendegilerge múmkinshilik beredi:
- bir yamasa bir neshe basqa abonentler menen jalǵanıw ornatılıwına sorawlardı qáliplestiriwge;
- almasınıwǵa kerek bolǵan xabarlardı usınıw formasın kórsetiwge;
- basqa sistemalardaǵı ámeliy processler bar ekenligi hám jaǵdayi haqqında málimlemelerdi sorawǵa hám basqalar.
Ámeliy qáddi ushın kórip shıǵılǵan xamma funkciyalardıń eń áhmiyetli xabardıń mánislik mazmunın (semantika) támiyinlew bolıp tabıladı.
Sonday etip, ámeliy qáddi OTO'BEM de tiykarǵı bolıp tabıladı, sebebi basqa hámme qáddilar tek onıń islewin támiyinlew ushın xızmet etedi.
Internet tarmaǵınıń nátiyjeli islewi ushın ámeldegi informaciyanı qanday etip paketler jaǵdayında uzatıw hám jetkizilgen informaciyanı qayta qayta tiklew, hám de bóleklengen paketlerdi paydalanıwshına qanday jetkiziw kerekligi mashqalasın hal etiw kerek boladı.
Bul mashqalalardi sheshiw ushın TCP (Transmission Confrol Protocol —uzatiwdi basqarıw protokolı ) hám IP (Internet Protocol — Internet protokol ) protokolları jaratıldı. Bul protokollar Internet strukturasın anıqlawshı tiykarǵı protokol bolıp xızmet etedi.
Ádetde, olar qıya sızıq (/) menen ajıratılıp, TCP/IP kórinisinde jazıladı. Biraq olardı jazıw waqtında bul protokollar kompyuter tarmaqta maǵlıwmatlardı uzatıwdıń hár qıylı baǵdarların bildiriwshi eki túrlishe protokol ekenligin esten shıǵarmaw kerek.
TSR/IP steki OSI modelindegi kanal dárejesi protokollar kópshiligin qollap quwatlaydı, mısalı, kommutaciyalangan hám ajıratılǵan baylanıs liniyalarinda maǵlıwmatlardı uzatıw ushın qollanılatuǵın SLIPP hám RRR ti.
TSR/IP ámeliy dárejesi dástúriy xızmetlerdi qollap quwatlaydı:
SMNP (Simple Mail Transfer Protocol) elektron pochtası, IMAP (Internet Message Access Protocol), POP (Post Office Protocol), X. 400 pochta protokolları ápiwayı protokolı járdeminde ámelge asırilatuǵın, hám de NNTP (Network News Transfer Protocol) jańalıqlardı almastırıw tarmaq protokolı járdeminde elektron pochta hám jańalıqlar menen almasıw ;

• 
  Virtual terminal Telnet protokolı járdeminde ámelge asıriladı ;
  
• 
  fayldı uzatıw FTP (Fail Transfer Protocol), TFTP (Trivial File Transfer Protocol) hám NFS (Network File Systems) protokolları járdeminde ámelge asıriladı ;
  
• 
  maǵlıwmat xızmetlerin DNS (Domain Name System) domen atları sisteması hám X. 500 járdeminde ámelge asıriladı ;
  
• 
  járdemshi protokollar : óz identifikatorlardi alıw protokolı -vOOTR, waqıt protokolı - NTP (Network Time Protocol), diagnostika -Echo hám sistema haqqında informaciya -Finger.
  
• 
  Internet tarmaǵınıń nátiyjeli islewi ushın bar bolǵan informaciyanı qanday etip paketler jaǵdayında uzatıw hám jetkizilgen informaciyanı qayta tiklew hámde bóleklengen paketlerdi paydalanıwshıǵa qanday jetkiziw kerekligi mashqalasın sheshiw kerek boladı.
  

Bul mashqalalardi sheshiw ushın TCP (Transmission Control Protocol —uzatiwdi basqarıw protokolı ) hám IP (Internet Protocol — Internet protokol ) protokolı jaratıldı. Bul protokol Internet strukturasın anıqlawshı tiykarǵı protokol bolıp xızmet etedi.
Ádetde, olar qıya sızıq (/) menen ajıratılıp, TCP/IP kórinisinde jazıladı. Biraq olardı jazıw waqtında bul protokol kompyuter tarmaqta maǵlıwmatlardı uzatıwdıń hár qıylı yo'nanalishlarini bildiriwshi eki túrlishe protokol ekenligin esten shıǵarmaw kerek.
TCP/IP protokolların qollanılıwı
Búgingi kúnde bul tómendegilerde isletiletuǵın protokollardı eń ǵalabalıq steki bolıp tabıladı:
OSI hám TCP/IP protokollar steki dárejeleriniń kórinisi:

OSI	TCP/IP steki
Ámeliy	Ámeliy
Prezentaciya
Seans
Transport	Transport
Tarmaq	Tarmaq
Kanal	Xabar uzatıw (Kanal)
Fizik

Tarmaq túyinlerindegi TCP/IP shańaraǵına tiyisli protokollar Klient- server hám TCP/IP munasábeti

1970-jıllardıń baslarında hám ortalarında tarmaqlar tiykarınan húkimet tárepinen qáwenderlik etilgen (NPL tarmaǵı Ullı Britaniyada, ARPANET AQShda, SIKLADLAR sıyaqlı Frantsiyada ) yamasa satıwshı tárepinen islep shıǵılǵan, mısalı, múlkshilik standartlar menen IBM" s Sistemalardıń arxitekturası hám Cifrlı úskeneler korporatsiyasi" s DECnet. Ulıwma maǵlıwmat tarmaqları endigina payda bolıwdı baslaǵanlar hám olar isletiline basladılar X. 25 1970-jıllardıń aqırında standart.
Paketti eksperimental almastırıw sisteması 1973-5 jıllarda Ullı Britaniyada joqarı dárejedegi protokollardı anıqlaw zárúr ekenligin anıqladi.[1] Ullı Britaniya Milliy esaplaw orayı kompyuter sistemaları ushın keleshektegi konfiguratsiyalar boyınsha úlken izertlewler nátiyjesinde alınǵan " Nege tarqatılǵan esaplaw" basılıwı, Nátiyjede Ullı Britaniya 1977 jıl mart ayında Sidneyda bolıp ótken ISO jıynalısında bul tarawdı qamtıp alıw ushın xalıq aralıq standartlar boyınsha komitetke shaqırıq etdi.
1977 jıldan baslap Xalıq aralıq standartlastırıw shólkemi (ISO) tarmaqtıń ulıwma standartları hám usılların islep shıǵıw programmasın ótkerdi. Tap sonday process da rawajlandi Xalıq aralıq telegraf hám telefon boyınsha máslahát komiteti (CCITT, frantsuz tilinen: Comité Consultatif International Téléphonique et Télégraphique). Eki organ da uqsas tarmaq modellerin anıqlaytuǵın hújjetlerdi islep shıqtı. OSI modeli birinshi ret shiyki formada anıqlanǵan Vashington, DC 1978 jıl fevral ayında Hubert Zimmermann Frantsiya hám tazalanǵan, biraq ele da standart joybarı ISO tárepinen 1980 jılda baspa etilgen.
Jóneltiriwshi modeldi islep shıǵıwshılar kóplegen básekiles ústin turatuǵınlıqlar hám mápler menen gúresiwleri kerek edi. Texnologiyalıq ózgerislerdiń tezligi haqıyqatlıqtan keyin standartlastırıw tártip-qaǵıydalarına emes, bálki jańa sistemalar qosılıwı múmkin bolǵan standartlardı belgilewdi talap etdi; standartlardı islep shıǵıwda dástúriy jantasıwdıń teris jaǵıı. Eger standart ózi bolmasa -de, keleshektegi standartlardı anıqlaw múmkin bolǵan ramka edi.
1983 jılda CCITT hám ISO hújjetleri birlestirilib qáliplestirildi Ashıq sistemalardıń óz-ara baylanısı ushın tiykarǵı uyqas jazıwlar modeli, ádetde Ashıq sistemalardıń óz-ara baylanıslılıǵı ushın uyqas jazıwlar modeli, OSI málimleme modeliyoki ápiwayıǵana OSI modeli. Ol 1984 jılda hár eki ISO tárepinen standart retinde baspa etilgen ISO 7498 va CCITT (endi telekommunikatsiya standartlastırıw sektorı dep atalǵan ) Xalıq aralıq elektraloqa birlespesi yamasa ITU-T) standart X. 200 retinde.
OSI eki tiykarǵı strukturalıq bólekke iye edi, bul tarmaqtıń abstrakt modeli bolıp, onı " Reference Model" yamasa " etti qabatlı model" dep atalǵan hám a arnawlı bir protokollar kompleksi. OSI uyqas jazıwlar modeli tarmaq kontseptsiyaların oqıtıwda úlken tabıs boldı. Ol tarmaq apparatları hám programmalıq támiynat ortasındaǵı óz-ara muwapıqlıqtı belgileytuǵın protokol qatlamlarınıń izbe-iz modeli ideyasın ilgeri surdi.
Etti qatlamlı model kontseptsiyası tárepinen usınıs etilgen Charlz Baxman de Honeywell Informaciya sistemaları.[8] OSI dizaynining túrli tárepleri NPL tarmaǵı, ARPANET, CYCLADES, EIN, hám Xalıq aralıq tarmaq jumısshı toparı (IFIP WG6. 1). Bul modelde tarmaq sisteması qatlamlarǵa bólingen. Hár bir qatlam ishinde bir yamasa bir neshe sub'ektler onıń funksiyaların ámelge asıradılar. Hár bir sub'ekt tuwrıdan-tuwrı onıń astındaǵı qatlam menen tuwrıdan-tuwrı tásir ótkerdi hám joqarıdaǵı qatlam tárepinen paydalanıw ushın qolaylıqlar jarattı.
OSI standartları boyınsha hújjetler X. 200 ceriyali usınıslar retinde ITU-T-de bar. Birpara protokol specifikaciyaları ITU-T X ceriyasining bir bólegi retinde de bar edi. OSI modeli ushın teń ISO hám ISO / IEC standartları ISO tárepinen bar edi. Hámmesi de biypul emes.
OSI sanaat qatnasıwshıları bolıp, kóplegen qatnasıwshılardıń óz-ara islewin támiyinlew ushın tarmaq qatnasıwshıların ulıwma tarmaq standartları boyınsha kelisip alıwǵa háreket qılıwdı.[11] Úlken tarmaqlarda bir neshe tarmaq protokolı jıynaqların qollap-quwatlaw ádetiy hal edi, sebebi kóplegen apparatlar ulıwma protokollardıń etiwmasligi sebepli basqa apparatlar menen islewge ılayıq emesler. 1980-jıllardıń aqırı hám 1990 -jıllardıń baslarında bir múddet injenerler, shólkemler hám mámleketlikler payda boldı qaysı standart máselesinde qutblangan, OSI modeli yamasa Internet protokolı kompleksi, eń jaqsı hám bekkem kompyuter tarmaqlarına alıp keledi. Biraq, OSI 1980-jıllardıń aqırında tarmaq standartların islep shıqqanında, TCP / IP ushın kóp satıwshılı tarmaqlarda keń qollanila baslandı Internette islew.
OSI modeli elege shekemge shekem oqıw hám hújjetler ushın málimleme retinde isletiledi; biraq OSI protokolları daslep model ushın oylap tabılǵanlıǵı ataqlılıqqa eriwmadi. Birpara injenerler OSI uyqas jazıwlar modeli ele da aktuallıǵın aytıp otediler bultlı esaplaw. Basqalardıń atap ótiwishe, OSI-dıń túp modeli búgingi tarmaq protokollarına tuwrı kelmeydi hám bunıń ornına ápiwayılastırılgan jantasıwdı usınǵanlar.
Baylanıs protokolları bir xostdagi ob'ektti basqa xostdagi birdey qatlam daǵı sáykes keletuǵın ob'ekt menen óz-ara baylanısda bolıwın támiyinlew. Xızmet tariypleri, tap OSI modeli sıyaqlı, (N-1) qatlamı tárepinen (N) qatlamına usınıs etilgen funktsiyalardı abstrakt túrde xarakteristikalaydı, bul erda N jergilikli xostda isleytuǵın protokollardıń etti qabatınan biri bolıp tabıladı.
Internette kóplegen hár qıylı paketlerden paydalanıladı, lekin túpkiliklilerinen biri bul — IP-paket bolıp tabıladı (RFC-791). IP-protokol isenimli bolmaǵan transport ortalıǵın usınıs etedi. Usı protokoldıń maǵlıwmatlardı uzatıw algoritmı oǵırı ápiwayı : qáte jaǵdaylarda deytagramma tastap jiberiledi, jiberiwshine bolsa tiyisli ICMP-xabar jiberiledi (yamasa hesh nárse jiberilmaydi). IP-protokolında tarmaqlararo xızmetlerdi támiyinlew ushın tórtew tiykarǵı mexanizm qollanıladı : xizmet kórsetiw túri, paket jasaw waqıtı, bas bettıń qadaǵalaw jıyındısı, qosımsha múmkinshilik (opsiya) lar. Xizmet kórsetiw túri tarmaqlararo deytagrammaning tarmaqlararo sistema arqalı uzatılıwında talap etiletuǵın sapanı kórsetiwi ushın paydalanıladı.
Pakettiń jasaw waqıtı tarmaqtaǵı deytagramma ámeldegi bolıw waqtıniń joqarı shegarasın kórsetedi. Bul kórsetkish jiberiwshi tárepinen beriledi hám tarmaqlararo deytagrammaning marshrut noqatları boylap háreketleniwine kóre azayıp baradı. Tarmaqlararo deytagramma waqıtı qabıl etip alıwshına jetip barguniga shekem nol bolsa, ol halda bul deytagramma joq etiledi. Bas bettıń qadaǵalaw jıyındısı odaǵı maǵlıwmatlar qorǵalıwın támiyinleydi.
Egerde modul bas betda qátelikti anıqlasa, ol halda bul tarmaqlararo deytagramma onı anıqlaǵan modul tárepinen joq etiledi. Qosımsha múmkinshilikler ayırım qosımsha xızmetler atqarılıwın támiyinleydi, mısalı, maǵlıwmatlardı qorǵaw hám arnawlı marshrutlashtirish usılları.
Tiykarǵı protokollardıń analizi:
Ol hár qanday ólshem degi jergilikli tarmolarda isleydi. Odan tısqarı protokollardan Internet global tarmaǵında islew imkaniyatın beretuǵın birden-bir protokol bolıp tabıladı. TCP/IP protokollar stekiga túrli basqıshlarda isleytuǵın kóp protokollar kiredi, lekin óz atınıń ol eki TCP hám IP protokollar atınan alǵan. TCP (Transmission Control Protocol) - transport protokolı, TCP/IP protokollar stekidan paydalanıp tarmaqta informaciyalardı uzatıwdı basqarıw ushın xızmet etedi.
IP (Internet Protocol) - tarmaq basqısh protokolı, túrli tarmaqtan ibarat bolǵan tarmaqlarda informaciyalardı jetkiziw ushın transport protokollarınıń birinen paydalanadı, mısalı, TCP yamasa UDP.
TCP/IP stekning tómen basqıshı informaciya uzatıwdıń standart protokollarınan paydalanǵani ushın onı hár qanday tarmaq texnologiyası qullanganda hám hár qanday operatsion sistemalı kompyuterlerde isletiw múmkin boladı. Ozaldan TCP/IP protokolı global tarmaqlarda paydalanıw ushın proektlestiriwtirilgan, naǵız óziniń ushın ol maksimal túrde maslasıwshı bolıp tabıladı. Atap aytqanda paketlerdi bólimlerge ajıratıw múmkinshiligi bolǵanı ushın da baylanıs kanalınıń sapası itibarǵa alinbasa de, informaciya álbette óz adresine jetkiziledi. IP - protokolınıń bar ekenligi ushın da túrli segmentli tarmaqlar ortasında da informaciya uzatıw múmkin boladı. TCP/IP - protokolınıń kemshiligi sonnan ibarat, tarmaqta administratorlastırıw quramalılasadı.
Bul protokol protokollar arasında eń kóp isletiledigeni bolıp, ol menen millionlap paydalanıwshılar Internette dúnya boyınsha hár kúni isleydiler. HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) protokolı arnawlı Internet ushın proektlestiriwtirilgan. Ol «mijoz - server» texnologiyada isleydi, yaǵnıy informaciyanı sorawshı klient ámeldegi jáne bul sorawlarǵa ishlov berip onı jiberiwshi server bólegi de ámeldegi dep bilinadi. HTTP qosımshalar basqıshında isleydi. Bul sonı ańlatadı, kórilip atırǵan protokol transport protokolınıń xızmetinen paydalanıwı dárkar, yaǵnıy TCP protokolınan. Óz jumısında protokol URI (Uniform Resource Identifier) resurstı kem ushraytuǵın identifikatori túsinigi isletiledi. URI parametrler menen islewdi quwatlaydı, bul hal bolsa protokoldıń wazıypasın keńeytiredi. Parametrlerden paydalanıp serverden juwaptı qanday formatda hám kodirovkada alıwdı atap ótiw múmkin. Bul bolsa óz gezeginde HTTP járdeminde tekǵana tekst li hújjetlerdi, hár qanday ekilik sistemasındaǵı maǵlıwmatlardı da uzatıw imkaniyatın beredi. HTTP protokolınıń tiykarǵı kemshiligi tekstli informaciyanı artıqsha kólemdaligi bolıp, klient serverden alınǵan juwaplardı tuwrı ańlatpalay alıwı ushın zárúr bolıp tabıladı. veb - betlerdiń kólemi úlken bolǵanda, artıqsha úlken trafik payda etiwi múmkin.
Odan tısqarı protokol jaǵdayın saqlawdıń mexanizminen tolıq juda, bul bolsa veb - betler boyınsha bir HTTP járdeminde háreket etiwge múmkinshilik bermeydi. Usınıń sebepinen HTTP protokol menen birgelikte paydalanıwshı brauzerler menen islew zárúr.
FTP - protokolı (File Transfer Protocol) HTTP protokolınan ayrıqsha fayllar menen isleydi. Bul protokol ámeliy basqıshda isleydi vatransport protokolı retinde TCP - protokolın isletedi. Onıń tiykarǵı waziypası fayllardı FTP - serverge uzatıw hám de odan aldılarr. FTP - protokolı buyrıqlar kompleksinen ibarat bolıp, informaciyalardı uzatıw hám jalǵaw tártiplerin bayanlaydı. Bul halda buyrıqlar hám informaciyalar túrli portlardan paydalanıp uzatıladı. Standart portlar retinde 21 hám 20 - port - lar isletiledi: birinshisi - informaciyalardı uzatadı, ekinshisi buyrıqlardı uzatadı. Odan tısqarı portlar dinamikalıq bolıwı múmkin.
FTP - protokolınıń tiykarǵı kemshiligi, informaciyalardı shifrlaw mexanizmi joq ekenligi bolıp tabıladı. Bul bolsa bas trafikka iye bolıp, onıń járdeminde paydalanıwshınıń atınıń hám sonıń menen birge, onıń FTP - serverge jalǵanıw parolın anıqlaw imkaniyatın beredi. Bul holni saplastırıw ushın parallel túrde SSL protokolınan paydalanıladı, bul bolsa informaciyalardı shifrlawdı ámelge asıradı.
Maǵlıwmatlar menen almaslawdıń elektron pochta usılınan paydalanıw talay waqıttan berli ápiwayı pochta xızmetine alternativ bolıp xızmet etedi. Elektron pochta talay nátiyjeli hám tez bolıp tabıladı. Bul xızmetti ámelge asırıw POP3 (Post Office Protocol ver-sion3) hám SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) sharapatı ornına ámelge asıriladı. POP3 protokolı ámeliy basqıshda isleydi hám pochta serve-ridagi pochta qutisidan elektron maǵlıwmatlardı alıw ushınishlatiladi. POP3 protokolı tek elektron xabarlardı qabıllawı múmkin, olardı jıberiw ushın bolsa basqa protokoldan paydalanıwǵa tuwrı keledi, kóbinese bul wazıypa ushın SMTP qollanıladı. Anıqrog'i ol protokoldıń rawajlanıwlastırılgan versiyasi - ESMTP (Extended SMTP) /POP3 sıyaqlı SMTP protokolı da ámeliy basqıshda isleydi, sol sebepli transport protokol xızmeti zárúr bolıp tabıladı, bul wazıypanı bolsa TCP protokolı atqaradı 25-port.
Paydalanılǵan ádebiyatlar :
1.Andrew S. Tanenbaum. Computer Networks, Fourth Edition. Publisher; Prentice Hall, 2011y.
2.Olifer V.G., Olifer N.А. Компютерные сети. Принципы, технологии, протоколы. Учебник. - СПб. Питер. 2010.
3.Musaev M.M.Kompyuter tizimlari va tarmoqlari. Toshkent.: Aloqachi nashriyoti, 2013 yil. 8 bob. 394 bet. Oliy o’quv yurtlari uchun qo’llanma.
Internet saytlar:
4.http://fayllar.org
5.http://www.wikipediya.org
6.http://www.kompy.info