Tema: Palız eginleri zıyankesleri hám oǵan qarsı gúres sharalari Joba

Palız eginler zıyanlı organizmlerge qarsı gúres ilajları

1. Palız eginleri, palız eginlerin keselliklerine uyqaslasqan qorǵaw ilajları.

2. Palız eginleri, palız eginlerin ishindegi otaqlarǵa qarsı uyqaslasqan gúres ilajları.

Respublikamızda palız eginleri hám palız eginlerin zıyanlı organizmleri keyingi jıllarda keskin kóbeyip barmokda. Palız eginleri, palız eginleri qımbat bahalı egin hámme wálayatlarda eń kóplegen egiledi.

Ilimpazlarımız esaplarına qaraǵanda pomidordan hár bir adam basına 30 kg biryilda tutınıw etiwi múmkin. Kartoshkanıń bir qarıydar ortasha 64 kg ga tuwrı keliwi múmkin. Geshir, piyaz, palız eginleri de insan ushın kerekli esaplanadı.
SHuning ushın palız eginleri, palız eginlerin zıyankesleri, kesellikleri olardıń ayırım biologiyalıq qásiyetleri, záleli, olardı waqıtında anıqlaw, olarǵa qarsı agrotexiik, biologiyalıq hám ximiyalıq gúres ilajların keń óndiriske engiziw máselelerin nátiyjeni ámelde qollanıw qılıw kerek.
Mısalı kolorado qo'ng'izi 1972 jılda Bostanlıq rayonında kelip qalǵan edi, respublikamızda keyingi jıllarda kóplegen tarqalıp ketti.
Aqqanot, kolorado qo'ng'izi, kapusta kúyesi, gulxo'r, búrge, g'o'za tunlami, órmekshikana, tripslar, simqurtlar, geshir shıbını, túbir qirqar tunlamlar, shiralar hám taǵı basqa. Palız eginleri, palız kartoshka eginleriniń zıyankesleri bolıp tabıladı.
O'simta nematodasi. Bul zıyankes kartoshka túbir hám tuganagiga ásirese kóp zálel jetkeredi, sonıń menen birge ol piyaz, láblebi, sabzp, kapusta, qıyar, g'alladosh eginlerge de zálel jetkeredi. Nematoda ósimlikke topıraqtan ótedi, túbir ishinde, geyde túbir, sırtında da azıqlanadı. Urǵashı nematoda topıraqqa máyek qóyadı, zálellengen ósimliklerdiń japıraqlarında sarı daqlar payda boladı, keyininen qurib qaladı.
Korshinskiy silekey qurti. Bul zıyankes atız hám palız eginlerine, atap aytqanda, kapustaǵa, pomidor nállerine, láblebi, qıyar, piyaz, qulupnayga ádewir zálel jetkeredi. SHilliq qurt qulupnayning bargidan tısqarı gúl hám miyweleriii da zálelleydi.
Túbir kemiriwshi tunlamlar. P. Ro'zmatov (1994) maǵlıwmatlarına qaraǵanda, Ózbeknston Respublikası sharayatında pomidorni 7 tur túbir kemiriwshi tunlamlar zálelleydi, olardan gúzgı tunlam hám úndew tunlam tiykarǵı orındı iyeleydi. Professor S. N. Alimuhamedov, SH. T. Xo'jaev (1991) maǵlıwmatlarına kóre barlıq tunlamlar jasaw tárizi, ziyanlaw xarakteri hám gúres usıllarına kóre birdeylikke iye esaplanadılar.
Qurt 30 -40 kún dawamında jasaydı hám 5 ret qabıq taslaydı, altınshı jasından keyin olar topıraqta quwırshaqqa aylanadı.
Olar Ózbekstan sharayatpda 3-4 áwlad beredi. 500-2000 danege shekem máyek qóyadı. Úndew tunlami, bul zıyankes zıyan jetkeziw qábileti tárepinen gúzgı tunlamdan keyingi orında turadı, aldıngn qanatları tiykarında úndew belgisi retindegi dog'i boladı. Onıń gúzgı tunlamdan ayırmashılıǵı jılına eki ret áwlad beriwinde bolıp tabıladı, sonıń menen birge bul zıyankes gúzgı tunlamdan parq etip, g'o'zaga salıstırǵanda bedani kóbirek zálelleydi hám tunda jaqtılıqqa jaqsı uchadi. Onıń kapalagi gúzgı tunlam gúbeleklerinen bir hápte keyin uchadi.
Kolorado qo'ng'izi. Keyingi on jıllar dawamında kartoshkanıń bir zatqa dushmaii kolorado qo'ng'izining watanımızǵa kirip keliwi nátiyjesinde ol pomidor atızlarında da kóplegen uchramokda. Onıń qo'ng'iz hám lichinkalari pomidor hám basqa ituzumdosh eginler japıraqların kemirib, zálel jetkeredi.
Ónim shólkemleriniń zıyankesleri. Ǵórek qurti-(g'o'za tunlami), zıyankes g'o'zaning guli, shona, ǵóreklerin, mákke so'talari, pomidor miyweleri, kanop, nut dukkaklari hám basqa kóp ósimliklerdiń (120 túrge jaqın ) mıywe shólkemlerin ziyanlaydı. Zıyankes pomidorda úsh áwladta zálel jetkeredi. Onıń ekinshi áwladı iyun ayında, bunda ertagi túr pomidorlar ónim tuga baslaydı, úshinshi áwladı bolsa iyul ayında hám pomidor miywelerine pútkil rawajlanıw dawamında zálel jetkeredi. Tunlam 3-4 ret áwlad beredi. 800-3000 danege shekem máyek qóyadı. Ulıwma zıyankes máyekten gúbelekke shekem 30 -40 kunni keshiredi.
So'ruvchi zıyankesler. Palız eginleri hám palızlarǵa bıytlardan g'o'za yamasa palız biti, plotnikov biti hám g'uza túbir biti hám taǵı basqalar zálel keltiredi.
G'o'za yamasa palız biti, bul so'ruvchi zıyankeslerden bolıp, pomidordan tısqarı jońıshqa, g'o'za, kartoshka hám lobıyanı zálelleydi.
Plotnikov biti pomidordan tısqarı láblebin da zálelleydi.
Bul bıytlardıń uzınlıǵı 2, 5 mm ge shekem bolıp, olar qanatlı hám qanatsız sırtqı kórinislerde boladı, olardıń eki jup qanatı bar, olardan aldınǵı jupi keyingi jupine salıstırǵanda talay uzın.
Bul zıyankes diapauza jaǵdayına ótpeydi, usınıń sebepinen alań sharayatında qishlashga maslawmaǵan, biraq respublikamızda ıssıxona kóleminpng keskin ortuvi onıń keń kólemde tarqalıwina qolay múmkinshilik jaratadı.
Órmekshikana - bul hámmexo'r shıbın-shirkeylerden bolıp, pomidordan tısqarı 247 tur ósimliklerge, atap aytqanda, 173 tur otaq, 38 tur terek hám putalıqlarǵa zálel jetkeredi. Kana ósimlikler bargining arqa bólegine jaylasıp, onı zálelleydi. Ol zálellegen japıraq mayda (jińishke) órmekshi sabaqları menen oralǵan boladı. Zıyankes alań hám ıssıxonalarda júdá keń tarqalǵan.