Tema: Paskal programmalastiriw tili. Paskalda siziqli programma
Download 17.63 Kb.
|
Programmalastiriw tili
|
Tema: Paskal programmalastiriw tili. Paskalda siziqli programma Joba : 1. Programmalastırıw tilleri haqqında 2. Paskal tiline kirisiw 3. Programmalastırıw tilleri hám texnologiyaları Endi biziń aldımızda algoritmlam! EHM tushinadigan tilde jazıw máselesi turadı, onıń ushın arnawlı algoritmik tiller bar. EHM payda bolǵanınan berli júdá kóplab algoritmik tiller jaratılǵan. Ulami shártli túrde úsh tipga ajıratıw múmkin: Tómen dárejedegi programmalastırıw tilleri (mashina tilleri)Orta dárejedegi programmalastırıw tilleriJoqarı basqıshlı programmalastırıw tilleri Tómen dárejedegi programmalastırıw tillerinde buyrıqlar hám ámeller málim kodlar (raqanlar) menen kórsetilgen bolıp, olar EHM qurılmaları adresleri menen tikkeley islewge mólsherlengen hám mashina till dep da júritiledi. Orta dárejedegi programmalastırıw tillerinde ámeller hám buyrıqlami (komandaların ańlatıw ushın adam túsiniwi ushın qolay bolǵan hár túrlı qısqartpa sóyleden de programma dúziwshi EHM qurılmaları adresleri menen islewi kerek. Bul qısqarmalar-mnemokodlar dep ataladı, bul túrdegi programmalastırıw tilleri assemblerlar dep ataladı. Joqarı dárejedegi programmalastırıw tillerinde kórsetpeler insan tiline jaqın bolǵan sózler hám birikpelerden ibarat bolıp, programma dúziw ushın júdá qolay hám qandayda bir arnawlı ámellerden tısqarı jaǵdaylarda adresler hám qurılmalar menen tikkeley baylanıslı kórsetpelerdi biliw zárúr emes. Joqarı basqısh programmalastırıw tillerine mısal retinde FORTRAN, Algol, RL-1, BASIC, PASCAL, C, C++ tillerin keltiriw múmkin. Informatsion texnologiyalarınıń jedel pát menen rawajlanıwı, Internettiń payda bolıwı, tazadan jańa hám málim maqsetlerge mólsherlengen programmalastırıw tilleri hám ortalıqları jaratıldı hám jaratılıp atır. Olarǵa mısal retinde dBase, KARAT, LISP, FoxPro, Simula, Delphi, visual Basic, visual S++, HTML, Java, Java Script sıyaqlı tiller hám programmalastırıw ortalıqların keltiriw múmkin. Házirgi kunga kelip obiektke jóneltirilgen hám vizual programmalastırıw texnologiyaları keń tarqalıp atır. Hár bir algurimik tildiń óz alfavin arnawlı belgisi hám birikpeleri, operatorları, konstruksiyaları boladı hám olar málim bir sintaktik hám semantik nızam qaǵıydalarǵa buysinadi. Sintaksis-bul alfavidan paydalanılǵan halda qandayda bir algoritmik tilde isletiliwi múmkin bolǵan konstruksiyaları anıqlawshı qaǵıydalar sisteması bolıp tabıladı. Bul konstruksiyalar arqalı algoritmlar ańlatıladı. Sonday etip, sintaksis hár bir simvollar izbe-izliginiń berilgen paydalanıw múmkinligin yamasa múmkin emesligin anıqlap beredi. Semantika-qandayda bir algoritmik til konstruksiyaların mánisi tárepinen tekseriwshi qaǵıydalar sisteması bolıp tabıladı. Qandayda bir algoritmik tildiń sintaktik qaǵıydaların ańlatıw ushın arnawlı járdemshi tilge-metatil dep ataladı. Eń keń tarqalǵan metatillardan biri Bekus-Naurning metalingvistik formulaları hám sintaktik diagrammaları bolıp tabıladı. Bir algoritmik tining nızam qaǵıydaların anıq hám bir bahalı arnawlı modilicha ya beli zárúr boladı. Tilting hár bir anıqlaw ushın arnawlı jumıs túsiniksi ushın birden-bir metoformula ámeldegi bolıwı kerek jáne onıń gáp bóleginde kiritilip atırǵan túsinik, yaǵnıy metao'zgaruvchi kórsetiledi. Oń tárepte bolsa, metoo'zgaruvchining qabıllawı múmkin bolǵan bahalar kompleksi keltiriledi. Odada metoo'zgaruvchilar arnawlı <> kavslar ishinde jazıladı. Mısalı : ózgeriwshi tariyp boyınsha A yamasa v hár fi bolıp tabıladı degen mánisti ańlatadı. sózgaruvchi ózgeriwshi metoformula bolsa, joqarıdag do'zgaruvchi m metoformulasiga baylanıslı halda Eskertip ótemiz vertikal I sızıq yamasa degen mánisti ańlatpalaydı. Shama menen oylayıq biz metoformulalarda isletiletuǵın figurali qawıs {), onıń ishindegi konstruksiyanıń kóp ret tákirarlanıwın ańlatadı. Joqarıdaǵı ekilik kod túsinigi figurall gavslar járdeminde tómendegine kiritiliwi múmkin. 2. Paskal tiline kirisiw Paskal programmalastırıw till N. virt (Shveytsariya Informatika institutı professor ) tárepinen 1968 jılda jaratılǵan. 1992 jılda Barland firması Paskal tlining SHEHMdag MS-DOSda ámel g'iluvchi Turbo-Pascal programmalastırıw paketlerin shıǵardı, TP júdá keń tarqaldı hám programmalastırıw tariyxında paydalanıwshılar sanınıń oshish páti boyınsha bul tilge teń keletuǵını joq. Bunı Paskal tilinde algoritmlaming fundamental hám eń zárúrli konsepsiyalarınıń oydin hám túsiniwge ańsat formada berilgenligi menen túsintiriw múmkin. Programma dúziw waqtında programma dúziwshi onıń ixtiyoriga programmalastırıw till tárepinen beriletuǵın kategoriyalar menen pikir júrgizedi. Paskal tiliń jaratıwda eki maqset názerde tutılǵan : tushinarli hám tábiy kórsetilgen bir kator fundamental túsiniklerge tiykarlanǵan programmalastırıwdı úyretiwge qolay bolǵan sistemalı predmet retindeyaratish; Ámeldegi bolǵan esaplaw mashinalarında tildi isletiwdiń isenimliligi hám natiyjeliligi Paskal programmalastırıw till eń zárúrli eki principke tiykarlanǵan : - strukturalı programmalastırıw principi (oǵan klassik strukturall programmalastırıwdıń tiykarǵı basqarıwshı strukturaların ámelge asırıw quralları kiredi); - maǵlıwmatiami shólkemlestiriwdiń strukturalı principi (ol K. Xoar tárepinen usınıs etilgen strukturalı túrlerdiń tolıq kompleksin ápiwayı ózgeriwshiler, dızbekler, izbe-iz fayllar, jazıwlar, variantlı jazıwlar, kórsetkishler hám odan berilgenlerdiń jańa túrlerin jaratıwdıń rawajlanǵan quralların óz ishine aladı ); Paskal programmalastırıw tili, zamanagóy programmalastırıwda zárúrli áhmiyetke iye bolǵan, programmalaming tuwrılıǵın tastıyıqlaytuǵın analitik usıllarıń taraqqiy tabıwında úlken rol oynadı. Ol házirgi kunge shekem programmalastırıwdıń tuwrılıǵın tastıyıqlawǵa múmkinshilik beretuǵın programmalastırıw sistemalarına iye bolǵan birden-bir tidur. Paskal programmalastırıw till, programmanıń bólimleri yamasa pútkil programma tuwrısında hár qıylı oy-pikirlerdi tastıyıqlawdı támiyinleytuǵın, jaqsı matematikalıq apparatqa tiykarlanǵan. K. Xoaning hákisiomatik sistemaları járdeminde ańlatıladı. Programmalardı islewin " sazlaw" dıń eski usılları ornına, házirgi waqıtta payda bolıp atırǵan programmalaming tap griligini tekseretuǵın avtomatikalıq sistemalardan paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Álbette, hámme ózgeriwshilerdi súwretlewdi talap etiliwi artıqsha bolıp kórinisi múmkin, lekin programma jazıw ańsatligiga qaraǵanda, onıń isenimli bolıwı áhmiyetlilew bolıp tabıladı. 1982 jıl A. Eddiman baslıqlıǵıdaǵı jumısshı gruppa tárepinen Paskal hning teliamiya soardart, yoarani programmalastırıw tiliniń Britaniya standartı jaratıldı, ol búgingi kúnde xalıq aralıq standartqa da aylandı. Programmalastırıw tilleri jasalma tiller esaplanadı, olarda sintaksis hám semantik qaǵıydalar qatań anıqlanǵan boladı. Usınıń sebepinen Programmalastırıw tilleri tábiyiy tillerden ayrıqsha túrde gáplami kópmazmunli hám erkin aytıwǵa jol qoymaydı. Bunıń tiykarǵı sebebi tildegi hár bir kórsetpe mashina tilindegi anıq bir buyrıqqa ótedi. Sintaksis-bul qaǵıydalar jıynaq! bolıp, Programmalastırıw tilinde ruxsat etilgen belgileming izbe-izligi hám tiykarǵı ishki dúzılıwdı anıqlaydı. Semantika-til birliklerine (sóz, sóz birikpeleri, gáplerine) beriletuǵın bahalar bolıp tabıladı. EHMlar endi júzege kelgen waqıtta programma dúziwde, tek mashina tillerinde, yaǵnıy sanlar járdeminde EHM orınlawı kerek bolǵan ámellerdiń kodlarında kiritilgen. Bul halda mashina ushın tushinarli sanaq, sisteması retinde 2 tk, 6 lik, 8 lik sanaq sistemaları bolǵan. Programma usı sanaq sisteması daǵı sanlar jardeminde kiritilgen. Joqarı basqıshlı programmalastırıwda, mashina tillerine qaraǵanda mashinaǵa maslasqan (baǵıtlanǵan ) belgili kodlardaǵı tiller esaplanadı. Belgiler kodlastırılgan tillerdiń tiykarǵı principlerı sonda, ol jaǵdayda mashina kodları olarǵa uyqas belgiler menen belgilenedi, hám de yadtı avtomatikalıq bólistiriw hám qátelerdi diagnoz qılıw kiritilgen. Bunday mashina maslasqan til-ASSEMBLER till atınıń aldı. EHM tek mashina tilint-buyrıqlar, operand hám sanlardıń ekilik sanok, sisteması daǵı kórinisin tushinadi. Usınıń sebepinen, Assembler tilinde jazılǵan programmalar ushın ulami mashina tiline ótkeriwshi «tarjimon kerek boladı. Assembler tilindegi programmanı mashina tiline ótkeriwshi arnawlı programma translator dep ataladı, ayırım jaǵdaylarda onı assembler dep da ataydılar. Mashinaǵa maslasqan tillerdiń tiykarǵı kemshiligi bir túrdegi mashina ushın dúzilgen programma basqa mashinalarda atqarılmaydı, yaǵnıy bunday tiller Mashinanıń apparat urılıwına bog'li Aqib jaratıladı. Mısalı, Praves mashinası ushın dúzilgen programma IBM yamasa YAMAHA túrindegi mashinalar ushın ótpeydi hám kerisinshe. Programmalastırıw tilleriniń keyingi basqıshında proceduralı tiller jaylasadı. Bul tilleriń tiykarǵı ózgesheligi sonda, olardıń sintaksis hám semantikasi konkret EHM (protsessor) buyrıqları quramına baylanıslı emes. Dúzilgen programmanı konkret EHM ga bólewdi translator ámelge asıradı. Programmanıń baslanǵısh mami operativ yadqa kiritilgennen keyin ol translatsiya etiledi. Nátiyjede, naǵız ózi mashina tushinadigan buyrıqlar izbe-izligi payda boladı hám olardı orınlaw tiykarında EHM máseleni sheshedi. Programmanı awdarması jáne onı orınlaw procesi eki usılda ámelgeasırılıwı múmkin Birinshi usıl -kompliator dep atalıwshi usalda programmanı EHMda orınlanıwı -awdarma jaryoni tolıq, tawsılǵannan keyin ámelge asıriladı. Bunda awdarma programmasın operativ yadta saqlap turıwǵa hájet yuq, usınıń sebepinen yadtı tejewge eriwiladi. Ekinshi usıl - interpretatsiya - programma daǵı ayırım operatorlar olar awdarma etilgen zamati atqarıladı, sonnan keyin náwbetteg operator awdarma etiledi, atqarıladı hám taǵı basqa. Bul rejimde yadta interpretator programması da bolıwı kerek, nátiyjede qosımsha yad isletiledi hám programmanıń islewikompilyatsiya etilgenge salıstırǵanda aste isleydi. Interpretatoming ábzallıq tárepleriprogrammalardı sazlaw waqtında kórinedi, yaǵnıy jol qoyılǵan qáteler dúzetiliwi múmkin. Kompilatorda bunday múmkinshilijoq Prosedural altınming ulıwma qásiyetlerin kóreylik. Bul tillerde programma daǵı jazıwlar ulıwma qabıl etilgen matematikalıq jazıwlarǵa júdá jaqın hám túsiniw ushın jeńildir. Mısalı, 7 hám 5 sanlarıń jıyındısın esaplaw ámelin programmalastırıw tillerinde jazılıwın kóreylik: 1) mashina tilinde 2) mashinaǵa maslasqan tilde MOvAX, 7 ADDAX, SRXIv. UZ 3) proceduralı tillerde A=7+5. ΜΟΝ Α. Α. Χ. Kórinip turıptı, olda, proceduralı tiller degi jazıw tábiyiy jazıwǵa jaqın.. Birinshiler qatarında júzege kelgen proceduralı tiller ishinde FORTRAN (FORmula TRANslation - formulalani basına kóriniske aylandırıw ). Óziniń ápiwayı dúzilisi, nátiyjeli translatsiyalanishi bul tildi tekǵana sol kunge shekem saqlanıp qalıwına sebep boldı, bálki onıń ilimiy izertlew, injener-texnikalıq máselelerin sheshiwde eń nátiyjeli til retinde rawajlanıp, keń tarqalıwina sebep boldı. Fortran till Beysik tiliniń tiykarına qoyıldı. Beysik sózi anglichan«vASIC-veginners All-purpose Symbolic Instruction Sode» mánisti ańlatadı. Bul gáp tómendegishe awdarma kilinadi: baslawshılar ushın kópmaqsadli belgili buyrıqlar hili. Beysik till qánige bolmaǵan adamlardı programmalastırıw texnologiyalarına tartıw múmkinshiligin berdi. Beysik tilinde programma operatorlarınıń kamligi, dúzilisiniń ápiwayılıǵı onı programmalastırıwǵa úyretiw till retinde keń tarqalıwina sebep boldı. Bul til tiykarlanıp mekteplerdeuyretiledi. Algol-60 il Fortranga salıstırǵanda lakomillashgan til, ol jaǵdayda dúzilgen programmalar mastashuvchanlik hám joqarı isenimlilik qásiyetleri menenxarakterlenedi. Prolog hám Lisp tilleri sumiy oylaw salasındaǵı máselelami sheshiwgamoslashgan. Bul tiller belgili maǵlıwmatlami qayta islew arqalı matematika hám logikalıq máselelerdi sheshiwge eń qolay tiller bolıp tabıladı. 1971 jılda payda bolǵan Paskal tili programmalastırıw texnologiyalarına strukturalı programmalastırıw ideyasın alıp kirdi. Nátiyjede bir másele bir neshe bóleklerge bólingen halda bólek sheshiliwi hám aqırında bina programmaǵa Jıynanıw múmkinshiligi júzege keldi. Si till zamanagóy kompsamarali programmalar jaratıwda Assemblerga shaqırıq etpeytuǵın til retinde kórinetuǵın boldı. Bul til UNIX operatsion sistemasında jazılǵan. Usı waqıtta programmalastırıw texnologiyasınıń perspektivalı baǵdarlarınan biri obyekiga jóneltirilgen programmalastırıw tilleri bolıp tabıladı (00 iEKTHO- orientirovannoe programmirovanie). Obiektler kóp jahiriladigan/ programma modulları bolıp tabıladı. Óz gezeginde obiektler eki bólekten dúziledi: metodlar hám ózgeriwshiler. Metodlar procedura hám funksiyalar kompleksi bolıp, obiekt islew algoritmın anıqlaydı. Ózgeriwshiler hár qıylı bahalardı qabıl etedi. Obiektke maslasqan programmalastırıwdıń tiykarǵı mánisi sonda, ápiwayı obiektlerden miyrasxorlıq arqalı quramalımumkin. Bunda qandayda bir máseleniobyektlar shejiresin jaratıw qurıw all ve bul degende másele algoritmına sáykesobyektlar shejiresin qurıw tushiniladi. Obiektke jóneltirilgen tillerdiń ayqın úlgisi bul Delphi vizual programmalastırıw ortalıǵı bolıp tabıladı. Bul ortalıq Turbo Paskal till tiykarında jaratılǵan bolıp, ol jaǵdayda programma jaratıw ortalıǵındaǵı ámeldegi komponentalami proektlestiriw tiykarında boladı. Sol sebepli de bas programma Rgoject dep ataladı. Delphining taǵı bir zárúrli ózgesheligi vizual programmalastırıw bolıp tabıladı, yaǵnıy programma jaratılıp atırǵan waqıtta dúziwshi payda bolatuǵın programma formasın kórip turadı hám grafik interfeys járdeminde komponentalar formasın ózi maqul tapqan jayına qoyıwı múmkin. Paydalanilgan adebiyatlar: 1. N.Kultin Samouchitel Programmirovanie v Turbo Pascal 7.0 2. Delphi. Moskva Sank-Peterburg. 1999 g. 3 V.G.Abramovi dr. Vvedenie v yazk Paskal.-M.:Nauka,1988. 4. Sagatov M.V.,Yakubov O.X. Informatika (maruzalar mami) 5 Toshkent-2000 y Download 17.63 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|