Tema: Pedagog kadrlardi qayta tayarlaw ham olardiń amamnligin asiriw sistemasi strukturasi

2. Pedagog kadrlardıń mamanlıǵın asırıw sisteması strukturası
Pedagog kadrlardı qayta tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın asırıw sistemasın shólkemlestiriw hám basqarıwdıń úlgili strukturası Mámleket talapları menen tálimdiń tiyisli túrinde kadrlar tayarlaw sapası monıtoringi nátiyjesi ortasındaǵı kerisinshe baylanıs belgilengen halda aldında juretuǵın princip tiykarında qurıladı.
Ministrlikler vaidoralar (tiyisliligi boyınsha ):
pedagog kadrlardı qayta tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın asırıw tuwrısındaǵı qaǵıydanı islep shıǵadılar, pedagog kadrlardı qayta tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın asırıw sistemasına ulıwma basshılıq etediler, onıń sistemasın jetilistiriw mexanizmleri hám metodların belgileydiler;
bazasında pedagog kadrlar qayta tayarlanatuǵın hám olardıń ilmiy tájriybesi asırilatuǵın tálim mákemeleri dizimin belgileydiler, olar iskerligin muwapıqlashtiradilar, sonıń menen birge, oqıw jobaları hám programmaların tastıyıqlaydılar ;
qayta tayarlaw hám bilimlerdi jetilistiriwden ótken pedagoglardıń prognoz kontingentini belgileydiler;
mekemelik tiyisli tálim mákemelerinde pedagog kadrlarǵa qoyılatuǵın ilmiy tájriybe támiyinleniwine tiyisli maqsetli wazıypalardı tastıyıqlaydılar ;
basqa mápdar ministrlikler hám keńseler, sonıń menen birge, jergilikli atqarıw etiwshi húkimet shólkemleri menen birge pedagog kadrlardı qayta tayarlaw hám olardıń mamanlıǵın asırıw boyınsha tálim mákemeleriniń materiallıq-texnikalıqa bazasın bekkemlew ilajların kóredi.Shaxslararo munasábetlerdiń bul táreplerin inabatqa alıw taǵı sol sebepli de zárúrki, úlken jas daǵı adamlardıń óz kásiplesleri hám oqıtıwshılar aldında «uyalish» hám «o'zini tiyish», yaǵnıy qandayda zattı bilmasdan uyatda qalıw, óz abırayları haqqında uwayım chekiwleri de bar. SHuni uyalıw etip, tıńlawshı oqıtıwshılar málim temada óz pikirlerin ashıq bayanlawları so'ralganda, qáte etip, gruppa aldında óz abıraysınıń tómenlewinen qorqadılar.
3.Tálimde kadrlardi qayta tayarlaw
Qayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıw processindegi taǵı bir ayriqsha ózgeshelik - tıńlawshı dárejesi, tájiriybesi, oylawınıń joqarılıǵı hám oqıw motivınıń anglaganligida bolıp tabıladı. SHuning ushın mamanlıǵın asırıwdı shólkemlestiriw biliw iskerligi retinde tálim sub'ektiniń aktiv qatnasında alıp barılıwı kerek.
Oqıw mútajligi, óz maǵlıwmatın tereńlestiriw,- dep jazadı YU. N. Kulyutkin,- úlken kisilerde ámeliy turmısda hám islep shıǵarıw iskerliginde payda boladı, sonıń menen birge, mashqalalardi tarqatıp alıw processinde payda boladı. Úlken kisi iyelenip atırǵan bilimlerin ámeliy tárepleri menen salıstırıp, bahalaydı. Úlken kiside biliw iskerliginiń motivı, aktivligi hám maqsetke qaratılǵanlıǵı, biliminiń jeke mánisi menen belgelenedi. Bul da bolsa oqıw processinde oqıtıwshılardıń (tıńlawshı -larning) social -psixologiyalıq qásiyetleri, sonıń menen birge, tálim sistemasında zárúrli orın egallovchi baylanıstiń áhmiyetin eskertiw kerek. CHunki mamanlıǵın asırıw processindegi pedagogikalıq baylanıs dárejesi hám funksiyası menen ulıwma orta bilim beriw mektep, orta arnawlı hám kásip-óner tálimi hám de joqarı oqıw jurtı daǵı ushırasıw keskin parıq etiwi kerek [2].
TADQIQOT NATIJALARI
Izertlewler pedagog kadrlar mamanlıǵın asırıwdıń joqarıdaǵı talaplarına juwap berolmasligi, kurslardaǵı oqıw jobaları real oqıw jurtı hám de pedagoglardıń talap hám mútajliklerine tolıq juwap bermasligi, olardıń biryoqlamaligini kórsetedi.
Mamanlıǵın asırıw processindegi bul sıyaqlı kemshiliklerdi bartarab qılıw ushın oqıw shólkemindegi tálimdi shólkemlestiriwde ilim-pánniń sońǵı jetiskenlikleri hám de aldıńǵı tájiriybelerdi, oqıw processinde jańa pedagogikalıq hám de informaciya texnologiyaların qóllawdıń anıq usılları hám tipik qıyınshılıqlardı jónge salıw qılıw jolların kórsetiw kerek. Tálim procesin sol talaplar tiykarında shólkemlestiriw mamanlıǵın asırıw sistemasında iskerlik kórsetip atırǵan professor -oqıtıwshılar uqıpına da asırılǵan talaplar qóyadı. Mamanlıǵın asırıw procesin oqıw shólkemi hám ol jaǵdayda islep atirǵan pedagoglar mútajligi menen bólew principleri hámme waqıt, balshıq jerde, hámme oqıtıwshılar tárepinen tolıq ámelge asırilmay kelip atır. Bul talaptı da mamanlıǵın asırıw sistemasında, da oqıw shólkeminde bir waqtıniń ózinde isleytuǵınlargina ámelge asıra aladılar. Tek ulıwma orta bilim beriw mektepleri, yamasa joqarı oqıw orınlarında isleytuǵınlar mamanlıǵın asırıwı daǵı oqıw qásiyetlerin tereń tushunmaydilar, olardıń shınıǵıwları bir yoqlama hám tıńlawshılardıń talapların tolıq qandira almaydı.
Pedagog kadrlardı qayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıw procesin jetilistiriwdi ilimiy tiykarda qayta qurıw ushın bul process shólkemlestiriwshilerdiń tayarlıq dárejesi, tıńlawshılar menen mámilesi, baylanısiniń joqarı dárejede bolıwı sheshiwshi faktor esaplanadı. CHunki bul sistema oqıtıwshınıń wazıypası arnawlı metodikalar, tásir etiw usılları, jeke hám kásiplik sapaları menen tálim processinde tıńlawshılarǵa jańa adamgershilik, demokratiyalıq munasábetlerin qáliplestiriwdiń úlgilerin kórsetiwleri zárúr. SHu tiykarda tıńlawshılardaǵı unamsız - «Men hámme zattı bilemen» stereotipti joytıw múmkin.
Tıńlawshılar iskerligi hám tájiriybesin analiz etkende sonday jaǵdaylarda basqa oqıtıwshılar tájiriybesinde ushraytuǵın qıyınshılıqlar, olardı jónge salıw qılıw ushın qanday háreketler qılıw kerekligi, oqıwshılar bilimi túrlishe bolǵanda tálim mazmunın belgelewdiń ayriqsha tárepleri, oqıwshılardıń ayriqsha qásiyetlerin esapqa alıw jolların anıq mısallarda kórsetiw zárúrli bolıp tabıladı. SHuningdek, oqıtıwshılar tárepinen qollanılatuǵın qanday usıl hám qurallar oqıwshılarda bilim iyelewde xoshamet oyatıwı hám de oqıw iskerligin aktivlashtirib, psixik sapaları hám dúnyaǵa kóz qarası qáliplesiwine tiykar bolıwın anıq mısallarda kórsete biliw tıńlawshılarda kurs shınıǵıwına salıstırǵanda qızıǵıwshılıq oyatadı. CHunki tálim processinde oqıtıwshı kásiplik iskerliginiń bas sub'ekti - oqıwshı, onıń predmeti - oqıwshı ruwxıy dúnyasınıń qáliplesiwi bolıp tabıladı.
Tıńlawshılardı tiykarǵı iskerligine sapalı tayarlaw - olardıń jumıs tájiriybesinen keń paydalanıwdı talap etedi. Bul didaktik usıl tıńlawshılar aktivliginiń asıwı hám de oqıtıwshı iskerligine málim asırılǵan talaplar qóyadı.
Joqarıdaǵı wazıypalardıń tuwrı hal etiliwi tómendegi máselelerdi unamlı tarqatıp alıwǵa tiykar boladı :
1) kurs shınıǵıwları hám olardan keyingi oqıwǵa bolǵan unamsız munasábetler jónge salıw etiledi;
2) o'qituvchilarda kóp ushraytuǵın - kursda bayanlaingan maǵlıwmatlar olarǵa málim edi, degen nadurıs oyda sawlelendiriw jónge salıw etiledi.
Bayanla gan faktorlar pedagog kadrlardı qayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıwında tálimdi shólkemlestiriwge tásir etedi. Biraq tálim procesine unamsız munasábet hám ózine artıqsha isenim psixik-didaktik faktorlar esaplanadı. Tálim processinde oqıtıwshınıń úlken kisi retinde iskerligi hám shaxsınıń ózgesheligi itibarǵa alinbasa, bunday jaǵday kúshli namayon boladı. Bunıń áqibetinde qáliplesken eskicha pikirlew stereotipi menen kásiplik iskerlikke jańa ilimiy jantasıwlar, social talaplar arasında qarama-qarsılıqlar vujudga kelip, tálim-tárbiyada joqarı kórsetkishlerge jetiwib bolmaydı. Kórip shıqqanimizdek, úlkenlerdi oqıtıwdıń socialpsixologik, didaktik qásiyetleri mamanlıǵın asırıw mákemelerinden kóship, mektep tálimin shólkemlestiriwge de tásir etedi. Bularǵa tıykarlanıw bolsa mamanlıǵın asırıwda oqıw procesin tuwrı shólkemlestiriw, ol jaǵdayda oqıtıwshı hám tıńlawshı munasábetlerin jolǵa qoyıwǵa tiykar bolıp, dástúriy oqıtıw metodikasınan waz keshiwge alıp keledi.
Óz gezeginde bul islerdi tuwrı shólkemlestiriw tiykarında qayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıw sistemasında tálimdi shólkemlestiriwdiń joqarı dárejesine erisiw, sistema ózgesheligi hám tálim sub'ekti dárejesin inabatqa alıw múmkin boladı. Ol yamasa bul qurallardı tańlaw kriteryası, olar iskerliginiń kutilgan maqsetine sáykes keliwi bolıp tabıladı. CHunki maqset tap nızam sıyaqlı usıl hám háreketti belgileydi. Bul juwmaq oqıtıwshına pedagogikalıq tásir quralı oqıwshı, studentten parıq etiwin ilimiy tiykarlaydı, desek qáte bolmaydı.
Tálimdiń bul funksiyası sheshiliwi kerek bolǵan wazıypalardı sheshiwde oqıtıwshı hám tıńlawshı háreketiniń pútinligin támiyinleydi. Tálim procesin sol tiykarda basqarıw onıń nátiyjelerine erisiwdi tezlestiredi. SHu menen birge tálim beretuǵınlardıń óz háreketlerin ózleri baqlawları ushın sharayat jaratıp, oqıw informaciyaın ózlestiriwdi de qadaǵalaw ete aladı. Bunda eń áhmiyetlisi oqıw operatsiyaların orınlaw izbe-izligine ámel qılıw, ózlestiriw nátiyjelerin baqlaw hám de ózin ózi qadaǵalaw usılları zárúrli esaplanadı.
Bunıń áqibetinde bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeleriniń kúshli hám sayız tárepleri anıqlanadı. Tálim processinde eki tárepleme baylanıstıń ornatılıwı, tálimde joybarlastırılǵan nátiyje menen erisilgen nátiyje ortasındaǵı óz-ara muwapıqlıq, korreksiyalash, kesellikti anıqlaw qoyıw múmkinshiligin jaratadı.
Pedagog kadrlardı qayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıw procesi sistemalı analiziniń kórsetiwishe, onı shólkemlestiriw degi eń úlken kemshilik úlkenler táliminiń psixik-pedagogikalıq qásiyetlerin biykar qılıw, sonıń menen birge, úlkenler táliminde de oqıwshı hám studentlerdi oqıtıw usıl hám qurallarınıń qollanılıwı onıń tásirliligin keskin tómenletip jiberedi.