Тема. Qarim – qatnas ha’m shaxs psixologiyasi (2s.) Joba

Shaxstıń qáliplesiwine tásir etiwshi faktorlar. SHaxstıń qáliplesiwinde násil (biologiyalıq) sociallıq ortalıq hám maqsetke muwapıq ámelge asırılatuǵın tálim – tárbiya jáne de óziniń erkin iskerliginde eń áhmiyetli sanaladı. SHaxs qaysı jámiyette jasamasın ol sol jámiyet nızamlarına, qaǵıydalarına tiykarlanıp qáliplesedi. Adam átiraptı obektiv barlıqtı kóbirek bilgen sayın onıń sanası ósedi, pikirlew sheńberi keńeyedi, jańa másele hám kónlikpelerdi iyeleydi, jańa qızıǵıw hám zárúrlikler payda boladı. Balanıń ata – anası, jaqın tuwısqanları, násilden-násilge ótetuǵın biologiyalıq ózgeshelik hám uqsaslıqlar da bar, bular násildiń tásiri. Psixologiyada shaxs qáliplesiwine tiyisli bir qatar teoriyalar bar bolıp, olar adamdı úyreniwde hár qıylı bir – birine qarama – qarsı pikirler menen mashqalanı túsindiriwge háreket etedi. Olardan biogenetikalıq teoriya haqqında toqtap ótetuǵın bolsaq, bul teoriya wákilleri F.Myuller hám E.Gekkel tárepinen XX ásir baslarında biogenetikalıq nızam islep shıǵılǵan. Biogenetikalıq nızamda «Ontogenez filogenezdi tákirarlaydı» dep kórsetiledi. Olardıń uqtırıwınsha hár bir organizm óziniń embrional rawajlanıwında ózinen aldıńǵı barlıq basqıshlardı tákirarlaydı, yaǵnıy individual organizm óziniń máyekleniwi dawamında kletka jaǵdayınan quramalı jaǵdayǵa jetekshi basınan keshiretuǵın bir qatar formalardı usı organizmniń áwladları basınan ótken júdá kóp formalardıń qısqa, ıqsham tákirarlanıwı dep biledi. Avstriyalı psixolog K.Byuller balanıń ádeplilik jaqtan ósiwin násil menen baylanıstıradı.
Biogenetikalıq konsepciyanıń basqa bir túri nemec alımı E.Krechmer tárepinen islep shıǵılǵan teoriya. Bul adamnıń dene dúzilisine tiykarlanǵan teoriya. SHaxs tipologiyasın biologiyalıq faktorlardı kirgizip, adamnıń fizikalıq tipi menen ósiwdiń ózgesheligi ortasında baylanıs bar dep biledi. E.Krechmer adamlardı eki tipke bólip cikloid hám shizoid tipine ajıratadı. Olardıń boljawı boyınsha shaxstıń rawajlanıwın dáwirler menen baylanıstırıp túsindiriwge háreket etedi. Óspirimlerde cikloid ózgeshelikleri (joqarı qozǵalıw, jaӯızlıq agressiv tábiyatlı). Erte jaslıqta shizoid ózgeshelikleri boladı dep uqtıradı. Biogenetik teoriyanıń wákilleri Amerikalı psixolog A.Gezzel hám S.Xoll rawajlanıwdıń biologiyalıq modeline shamalap is kóriledi. Bul processte teńsalmaqlıq integraciya hám jańalanıw ciklları óz-ara orın almasıp turadı degen juwmaqqa keledi. Biogenetikalıq teoriya shaxsınıń rawajlanıwın biologiyalıq kózqarastan shaxstıń barlıq is-háreketleri sanasız biologiyalıq beyimlilik yamasa instinkt penen seksual jınısıy beyimlikke baylanıslı dep túsindiredi. Bul teoriyanıń tiykarshısı Avstraliyalı vrach hám psixolog Zigmund Freyd bolıp onıń táliymatına qaray shaxstıń psixologiyalıq tiykarın jınısıy lázzet alıwǵa qaratılǵan tuwma, sanasız beyimlikten turadı dep bildiredi.