Tema: Samarqand tarixi Joba

Tema:Samarqand tarixi


Joba:

• 
  Kirisiw
  

1. 
   Samarqand tarixi
   
2. 
   Samarqantdaģi tarixiy estelikler
   
3. 
   Samarqand registan maydani
   

Kirisiw
Samarqand — Ózbekstan Respublikası Samarqand wálayatındaǵı áyyemgi qala. Wálayattıń basqarıw, ekonomikalıq hám materiallıq orayı (1938-jıldan ). 1925-1930 -jıllarda Respublika paytaxtı. Ózbekstannıń qubla-batısında, Zarafshon oypatlıqsınıń oraylıq bóleginde (Darg’om hám Siyob kanalları arasında ) jaylasqan. Ortasha 695 m biyiklikte. Tashkentten 300 km. Samarqanddan Tashkent—Dushanbe, Tashkent—Turkpenboshi, Tashkent—Uchquduq—Qońırat temirjolları, Úlken Ózbek traktı (Tashkent—Termiz jolı ) ótedi. Qala xalqı hám xojalıqları Shovdor, Baǵıshamol salmalarınan suw aladı. Iyuldiń ortasha temperaturası 25, 9°, eń biyik temperatura 40—42°, yanvar ortasha temperaturası 0, 2°, eń tómen temperatura —26°. Maydanı 120 km². Xalqı 519600 mıń kisi (2016 ). Samarqand qala Keńesine qarawlı 4 qalasha (Jińishke, Ximikler, Farhod, Hishrov) bar. 2022-jıldıń 15-16 -sentyabr kúnleri ShHTga aǵza mámleket basshılarınıń tártip boyınsha 22-jıynalıs bolǵan Samarqand sammiti bolıp ótken.

Samarqand tarixi

Tariyxıy jazba dereklerde Samarqand jası áyyemgiligi haqqında maǵlıwmatlar bar. Muhammad an-Nasafiy „al-Qant fiy zikri ulaması Samarqand“, Aydar as-Samarqandiy (XII ásir) „Qandiyai Xurd“, Abu Tohirxoja Samarqandiy „Samariya“, Kitay tariyxchisi Chjan Syan, grek hám rimlik tariyxchilar Arrian, Stuly Ruf hám basqa kóplegen avtorlardıń dóretpelerinde bul haqqında jazıp ótilgen. Samarqand hám Rim insaniyat táǵdirindegi ullı xızmetlerin názerde tutıp „Ólmes qalalar“ atınıń alǵanlar. Xalıq sóz dizbegi „Samarqand ısıwı ro'yi jay ast“ — Samarqand jer júziniń ısıwı (jilosi) dep paydasız aytılmaǵan. Ámir Temur Samarqandti miyir menen qadrledi, abadanlastırdı, dúnyanıń ısıwına aylantırdı.

„Samarqand“ sóziniń kelip shıǵıwı haqqında bir qansha shama bar. Shıǵıs avtorları „Samarqand“ sóziniń 1-bólegi, yaǵnıy „Samar“ sózi sol qalaǵa tiykar salǵan yamasa qalanı basıp alǵan kisiniń atı dep esaplab, bir qansha jasalma tariyplerdi usınıs etdiler, biraq tariyxda bunday atlı kisi haqqında maǵlıwmatlar anıqlanbaǵan. Sózdiń 2-bólegi „kent“ (kand) — awıl, qala degen mánisti ańlatadı. Birpara evropalıq ilimpazlar, bul at áyyemginen qalǵan, sanskritcha „Samarya“ra jaqın, yaǵnıy „yig'ilish, jıyın“ sózinen kelip shıqqan dep anıqlama berediler. Áyyemgi avtorlardıń dóretpelerinde qala Marokanda dep atalǵan. Bul haqıyqatqa talay jaqın bolıp, Marokanda — Samarqand termininiń grekshe aytılıwı bolıp tabıladı.

XI ásir ilimpazlarınan Abu Rayhon Beruniy hám Mahmud Qoshg'ariy qala atınıńń kelip shıǵıwın „Tompaqkent“, yaǵnıy „semiz awıl“ sóziniń buzib aytılıw etiliwi dep túsintirediler.[1]. 1404-jılda Samarqandga kelgen Ispaniya elshisi Ruy Gonsales de Klavixo da bul talqindi qollap quwatlaydı Samarqand jáhándıń eń áyyemgi qalalarından biri — 2700-jıldan artıq tariyxga iye.

Samarqand eramızǵa shekem Iv ásirden eramizǵa shekemiy vI asrge shekem Sug'd mamlekettin paytaxtı bolǵan. Arxeologik qazıwmalardan málim bolıwısha, joqarı paleolit dáwirinde de Samarqand aymaǵında adamlar jasaǵan (qarang Samarqand mákanı ).
Rim tariyxchisi Kvint Stuly Rufning (eramızǵa shekem I ásir aqırı — eramizǵa shekemiy I ásir) jazıwısha, Samarqand qorǵanı diywalidıń sheńberi shama menen 10, 5 km bolǵan. Eramızǵa shekem 329 -jıl Iskandar Maqduniy (Makedonskiy) askarlari Samarqandni wayran etken. Spitamen Samarqandni greklerden azat etiwge háreket etken, biraq qıyanetshi kóshpelinchi qáwimler sárdarları tárepinen óltirilgen hám bası Iskandar Maqduniyge kelisiwshilik retinde jiberilgen.