Tema: Sawat ashıwda analitikalıq sintetikalıq seslik metod Jobası

Sawat ashıwda analitikalıq sintetikalıq seslik metod
Muǵallim úyretpekshi bolǵan háriptiń forması n hám jaziliw tártibin taqtada kórsetip bergennen soń oqiwshilarǵa qatar erkin jazıwǵa ruxsat etiwi múmkin. Bul waqit ishinde oqıtıwshi klassti aynalip, oqiwshilardıń jazıwinan birewin kórsetiw ushin tańlap alip, taxtada oqiwshi qanday etip qáte jazilǵan bolsa muǵallim de sonday formada jazip kórsetedi. Eger oqiwshilar óz joldasları nıń jol qoyǵan qátesin kórsetse, sol waqitta qol kóterip dúzetiwge háreket etedi. Eger oqiwshi háripti júdá hám naduris jazǵan bolsa, oqiwshilar tańlanip oǵan qarap otiradi. Usinday jumislardıń juwmaǵi kóp qátelerdıń aldin aliwǵa járdem beredi. Bunday naduris jazilǵan háriplerdi taxtada jazip kórsetiw arqali analiz etiw maqsetke muwapiq boladi, sonlıqtan oni hámme oqiwshilar baqlap turadi.
Háriplerdegi kemshilikler kórsetilip bolinǵannan soń taxtadaǵi naduris jazilǵan háriplerdi óshirip taslap, duris jazıw qaǵiydaları esletip ótiledi de joqarı daǵi ayrim kemshiliklerge jol qoymaw kerekligi aytip ótiledi. Bunday duris yaki naduris jazilǵan háriplerdi salistiriw arqali oqiwshilar sonday juwmaqqa keldi. Duris jazilip atirǵan háriplerdıń elementleri birdey qiyalıqta boliwi hámde olar arası ndaǵi aralıq bir qiyli qiyalıqta saqlaniwin bilip aladi.
Qaǵiyda boyinsha oqiwshilar háriplerdi elementlerge ajiratip jazbasa da, hár bir háriptiń qanday elementlerden dúzilgenin, jazǵanda peroni qaysi tárepke háreket etiwdi, qay jerde burilatuǵinliǵin jaqsi biliwleri kerek. Bul ásirese oqiwshilarǵa háriplerdıń forması n jáne de tereńrek ózlestirip aliwina ulken járdem beredi.
Oqiwdi endi oqip atirǵan bala oqip atirǵan testinıń mazmunin ózlestirmeydi, sózdi oqiwǵa kúsh beredi de, sóz mánisine itibar bermeydi. Sabaqlıqtaǵi súwretler, oqıtıwshinıń sorawları , kórgizbeli qurallar tásirli oqiwdi támiyinleydi.

Tájiriybesiz kitap oqiwshi sózdi birinshi buwinǵa yamasa súwretke qarap tabadi. Bul qáte oqiwǵa alip keledi. Bul qátenıń aldin aliw ushin sóz buwinlap oqitiladi, sózdi buwin – ses tárepinen analiz etse, ses hárip tárepinen analiz etiwge diqkat qaratiladi.

Bul dáwirde oqiwshilardi oqiw, sóylew, til ósiriw isleri menen birge, olardi jaziwǵa úyretiw isi de birge alip barı ladi. Jaziwǵa úyretiw joqarı daǵi oqiw isine kónliktiriwge qaraǵanda bir qansha qiyin.Sonlıqtan muǵallim oqiwshilardi jaziwga úyretiwdi izbe-izlik penen alip baradi. Eń dáslep, gigenalıq normaǵa áykes otiriw (partaǵa tirelmey tik otiriw, ayaǵin edenge tirep otiriw, iyinin duris tutiw, eki qolin parta ústine qolayli etip ornalastiriw, sál alǵa eńkeyip otiriw, boyları na qarap otiriw) jolları n úyretiw. Ekinshi ret, jaziw quralları (ruchka, jaziw úlgisi, dápter, túr qálem hám t.b) menen hám oni uslap tutiw, qollaniw jolları menen tanistiriw. Úshinshiden jaziwdıń úlgisi, dápterdıń siziǵi, noqat, qiya, dúziw, oń, shep, reń túr usaǵan jaziwdi úyreniwde qollanilatuǵin belgiler menen tanistiriladi.
Oqiwshilar jaziwdi qiyinlıq penen úyrenedi, sonlıqtan jaziwdi oqiw sabaǵi menen baylanisli alip barı w arqali jaqsi nátiyjege erisiwge boladi. Oqiw. Bul birden iske aspay, al keyinirek iske asatuǵin protsess. Dáslep muǵallim tárepinen oqilǵan qosiq, ertek, jumbaqlardi tińlaydi. Oqilǵan, aytilǵanlar boyinsha gúrrińlesedi. Kishi kólemdegi qosiq, jańiltpashlardi yadlaydi, olardi aytip beredi. Erteklerdegi qatnasqan qaharmanlardıń sózlerin tińlaydi, oni qaytip aytip beredi.
1. Sawat úyretiwde interaktiv metodlardan paydalanıw
«Aqılıy hújim» («Breynshtorming», «Mozgovoy shturm») metodı
Bul metoddın avtorı amerikalı psixolog A.Osborn. Bul metod 40-jılları ilimge kiritilgen. «Aqılıy hújim» - oylap tabıw sheshimlerdin hám jańa ideyalardı izlewdıń kollektivlik metodı bolıp tabıladı. Bul metoddıń baslı ózgesheligi ondaǵı qatnasıwshılardı sınshıllarǵa hám generatorlarǵa bóliwden, sonday-aq, pikirlerdin generaciya hám kritika processin waqıt ishinde bóliwden ibarat. Sonıń menen birge, «Aqılıy hújim» bir qatar qaǵıydalardı orınlawdı talap etedi:
• Usınıs etiletuǵın pikirlerdi sınǵa túsiriw hámde básekelesiw menen talqılaw qadaǵan etiledi;
• Qálegen pikirler, sonıń ishinde fantastikalıq ideyalar hám xoshametlenedi. Jaman pikir-ideyalar joq;
• Ózge basqa pikirlerdi, ideyalardı rawajlandırıw, jetilistiriw hám kombinaciyalaw xoshametlenedi;
• Pikirlerdi qıska etip bayanlaw kerek, pikirlerdıń estafetasın úzbew tiyis;
• Baslı maqset-múmkinshiligi barınsha ideyalardı hám pikirlerdi kóp etip alıw.
«Aqılıy hújim»di ótkeriwdegi tiykarǵı shártleri bul psixologiyalıq inerciya hám sınǵa túsiwden, jeke pikirin aytıwǵa qorqıwdı joq etiw ushın qolaylısharayatlardı jaratıw. «Aqılıy hújim» oqıtıwdıń oǵada hár tárepleme hám unamlı metod bolıp esaplanadı. Onda ápiwayı bir kórinisi hámmege belgili bolǵan
«Zakovat», «Что? Где? Когда?» hám de «Oylan, izlen, tap» intellektual oyınları óz sáwleleniwin tapqan. Qaraqalpaq tilin oqıtıwda «Aqılıy hújim» metodınıń hár qıylı kórinisleri keńnen qollanıladı.