Tema: Shan`araqliq o'mir texnologiyasi Reje

Juwmaqlawshi bo'lim
Házirgi zaman shańaraqlarındaǵı balalardı tarbiyalawdin' qásiyetleri A. S. Makarenko atap ótiwishe «bir shańaraqtaǵı tárbiyalıq jumıs biraq basqa shańaraqtaǵı tap sonday jumıstıń anıq kopiyasi bolmawi kerek» Házirgi zaman rawajlanıwı hár bir shaxstan haqıyqatlıqtı tuwrı túsiniwdi, analiz qılıwdı, juwmaq shıǵarıwdı, etikalıq páklikti hám sezimiy asabiychi damlilmkni hám de jámiyetimiz ómiriniń barlıq iskerlik tarawılarında aktiv bolıwdı talap qılıp atır. Ekenin aytıw kerek joqarıdaǵı sapalardı shaxsqa shańaraq tiykar saladı, qáliplestiredi. Insannıń ómiriniń jarqıraǵan bolıwı házirgi kúnde biz tárbiyalayotgan jaslarǵa baylanıslı. Bunday úlken wazıypanı ámelge asırıwshı, materiallıq hám ruwxıy baylıqlardı jaratıwshı shańaraq bolıp tabıladı. Shańaraq jámiyettiiń baslanǵısh social buwını retinde quramalı quramǵa, mazmunga iye bolıp, ol óz iskerliginde shańaraq aǵzaları iskerliginiń maqset hám wazıypalarinigina emes, bálki tárbiyalıq iskerligin da ózinde sáwlelendiredi.
Shańaraqtıń quramalı, kóp qırlı iskerliginiń turmıslıqlıǵı óz-arabolıp tabıladı:
- birinshiden, shańaraq jámiettiiń kishi bir bólegi bolıp, odaǵı ózgerislerdi oǵada bayqaǵıshlıq menen ózinde sáwlelendiredi. Soǵan tıykarlanıp shańaraqqa tiyisli tárbiyanı social tárbiyanıń bir quramı dep esaplaw kerek.

- ekinshiden, shańaraqtıń quramalı, kóp qırlı iskerligi onıń wazıypaları, dúzilisine, ulıwma turmıs tárizine, shańaraq aǵzalarınıń mútajlikleri, qızıǵıwshılıqları, munasábetlerine jáne social xızmetlerine baylanıslılıǵın esapqa alıw kerek.

Shańaraq tárbiyasınıń ayriqshalıǵı sonnan ibarat, ol balalarǵa otaonalarning áke- analıq, qan- aǵayınlıq sıyaqlı kóplegen kerek páziyletlerdi shańaraqta tárbiyalanıp atırǵan shaxstıń kóplegen insaniy sapaların rawajlantirib, etikalıq kámalıni de o'stiradi. Usınıń sebepinen shańaraq tárbiyası mudami ámeldegi, kórsetpeli menen ajralıp turadı. Áke - analardıńlar ruwxıy bay, ıqtıqatlı hám joqarı
maǵlıwmatqa iye hám ruwxıy bay bolsa sol dárejede jetilisken usıl arqalı óz perzentlerin tárbiyalaydi.. Yamasa kerisinshe, bulardıń barlıǵı shańaraq tárbiyasınıń ózine hasligin kórsetedi. Olar tek tárbiyalawdıń túrli usılları yaǵnıy túsindiriw, máslahát beriw, maqullaw, jazalaw, xoshametlew menengine emes, bálki jeke úlgi, birge islew arqalı da tárbiyalaydilar. Áke - analardıńlardıń balalar iskerliginde qatnasıwı, olarǵa tárbiyalıq tásir kórsetiwdiń nátiyjeli usılı bolıp tabıladı.
Mısalı : Hár tárepleme materiallıq támiyinlengen shańaraqta tárbiyalanıp atırǵan balalar tárbiyası, jarlı, nashar hal shańaraqta tárbiyalanıp atırǵan balalar tárbiyası óz mazmunına iye. Birinshi shańaraqta balalar materiallıq naǵıymetlerdiń Qadriga jetpegen bolsalar, ekinshisinde bolsa shańaraq támiynatın esap - kitap, aqıl menen qılıwdı biliwmeydi. Bul sıyaqlı ayrıqshalıqlar shańaraq tárbiyasınıń quramalılıǵın kórsetedi. Áke - analardıńlardıń ulıwma, materiallıq, maǵlıwmat dárejeleriniń ósip barıwı hám aktivliginiń qáliplesiwi shańaraq tárbiyasınıń mazmunına unamlı tásir kórsetip atır.Eger mektep shańaraqqa tiyisli tárbiyasina unamlı munasábet menen qaramasa, onıń tárbiyalıq múmkinshiliklerin jaqsı úyrense, yaǵnıy : áke - analardıńlar abırayı, jeke úlgisi, balalar hayotini shólkemlestiriw, óz - ózin tárbiyalawdı qadaǵalaw qılıw, óz-ara járdem, sheriklik, birlespelik, awızbirshilik hám de shańaraq tárbiyasınıń ayriqsha qásiyetlerinen maqsetli paydalana alsa, shańaraq tárbiyasınıń rawajlanıwlashuviga erisedi.
Konstitusiyanin' 64-statyasında «Ata - analardıń óz perzentlerin ka'malg'a jetkenlerine shekem bagıw hám tárbiyalawǵa minnetli» hám 66 - statyasında «ka'malg'a jetken, miynetke uqıplı perzentler óz áke- analardıńları haqqında ǵamxorlıq etiwge minnetli» dep aytnadiÚlkenlerge húrmet hám boysiniw shańaraqlarındaǵı dástúriy tárbiya usıllarınan biri bolıp tabıladı. Shańaraqta balalardı tuwrı tárbiyalaw, áke- analardıńlardıń hám úlken jas daǵı barlıq adamlardıń úlgisi bala shaxsın qáliplestiriwshi, onıń dúnyaǵa kóz qarasına, qulıq- atvoriga, jámáát arasında ózin tuta biliwge úyretiwshi tiykar bolıp tabıladı. Áyne shańaraq balanı qádem qoydıradi, onıń ayriqsha ózgesheligi hám ruwxıy túsiniń qáliplesiwine tiykar saladı. Shańaraqqa tiyisli tárbiyanıń túpkilikli maqseti, mazmunı balalardı ulıwma insanıylıq qulıq kriteryalarına ámel etken halda olardı bolajaq miynet iskerligine tayarlawdan ibarat esaplanadi. Bulardan tısqarı olardıń ideologik-siyasiy, materiallıq qızıǵıwshılıqlarına itibar beriledi. Bul tarawda túrli shańaraqlarda berilip atırǵan tárbiyanıń bir-birinen ayırmashılıǵı bar ekenin de esten shıǵarmaw kerek. Bizińshe, ózbek shańaraqlarında miynet tárbiyası beriw hám kásibi jóneltiriw tómendegi to'zilish hám mazmunda alıp barıladı deyiw múmkin: (Bunıń da ayriqsha milliy qásiyetleri ámeldegi)

1. Balalarǵa miynetke ılajı bolǵanınsha erterek tartıw.

2. Balalardı miynet kónlikpelerine úyretiw, qurallandırıw

3. Kásibi jóneltiriw (Ustaz - shákirtlik)

4. Balalardı ǵárezsiz miynet iskerligine tayarlaw

5. Tárbiyashılıq qılıw : a) shańaraqta, b) miynet jámáátlerinde.