Tema: sirtqi fotoeffekt. Kompton
Download 0.85 Mb. Pdf ko'rish
|
111111 Islam
|
12-suwret. 22 Keyingi jıllarda, Dj. Tóbeson tájiriybesi kóp ret tákirarlangani menen nátiyjesi ózgermadi. Sonıń menen birge elektronlar aǵımı talay kúshsiz bolǵan jaǵdaylarda da, pribor arqalı bir waqıtta tek bir bólekshe ótiwi múmkin bolǵan jaǵdaylarda da nátiyje birdey shıqtı (v. A. Fabrikant 1948 jıl ). Sonday etip, tolqın qásiyetleri tekǵana kóp sanlı elektronlar aǵımına bálki, hár bir elektronǵa bólek tán ekenligi eksperimentda óz tastıyıqın taptı. Keyinirek difraksion hádiyseler neytronlar, protonlar, atom hám molekulalar aǵısları ushın da gúzetildi. Mikrobólekshelerde tolqın ayrıqshalıqlar bar ekeniniń eksperimental tastıyıqı tábiyaattıń bunday universal jaǵdayı materiyaniń ulıwma ózgesheligi haqqındaǵı juwmaqqa alıp keldi. Sonday eken, tolqın qásiyetleri makroskopik denelerge de tán bolıwı kerek. Biraq makroskopik denelerdiń massası úlken bolǵanlıǵı sebepli olardıń tolqın qásiyetleri tájiriybede anıqlanıwı múmkin emes. Mısalı 10 -9 g massaǵa iye, 0, 5 m/s tezlik menen háreketlenip atırǵan shań bóleksine 10 -21 tártipli de-Broyl tolqını uyqas túsedi, yaǵnıy atom ólshemlerinen shama menen 11 tártipke kishi bolıp tabıladı. Tolqındıń bunday uzınlıǵın gúzetip bolmaydı. Bul mısal makroskopik deneler tek korpuskulyar ayrıqshalıqlardı kórinetuǵın etiwin kórsetedi. Taǵı bir mısaldı kórip shıǵamız. Potensiallar parqı U=100 V menen tezlestirilgen elektronlar ushın da - Broyl tolqın uzınlıǵın Formula boyınsha tabıw múmkin. Bul norelyativistik jaǵday ushın elektronlar kinetik energiyası eU=100 eV tınıshlıqtaǵı energiyasınan 2 mc 0, 5 MeV den talay kishi bolıp tabıladı. Esaplanǵan 0, 1 nm tolqın uzınlıǵı áyne atom ólshemi rejimine sáykes keledi. Bunday elektronlar ushın kristall element jaqsı difraksion pánjere wazıypasın atqaradı. Naǵız ózinday kishi energiyalı elektronlar tájiriybelerde anıq difraksion tábiyat kórinisin beredi. Usınıń menen bir waqıtta kristallda difraksion shashılǵan elektronlar tolqın sıyaqlı fotoplastinka atomları menen óz-ara tásirlesip, qanday da málim noqatda fotoemulsiyaniń qorayishini keltirip shıǵarıwshı bólek sıyaqlı háreketlenedi (. 12-súwret). Sonday etip, de- Broylniń korpuskulyar-tolqın dualizmi haqqındaǵı qıyallarınıń eksperimental tastıyıqlanǵan gipotezasi mikroobektlar ózgesheligi haqqındaǵı oyda sawlelendiriwdi tupten ózgertirdi. |
