esapqa algan jer asti suwlarinin jatiw sharayati boyinsha duzilgen А.М.Овчинников ham П.П.Климентов klassifikaciyasin korip shigamiz - Bul klassifikaciyada jer asti suwlari jatiw sharayati boyinsha 3 klassga bolinedi: 1) aeorociya regional suwlari ; 2) sizat suwlari; 3)artezian suwlari.
- Aeoroaciya regionalindagi suwlar bahar mawsiminde gana payda bolip adette waqtinshaliq esaplanadi. Bul suwlar ushin suw otkizbeytugin qatlam waziypasin suw otkizbeytugin qatlam waziypasin suwdi jaman otkizetugin lnzaga uqsas qatlamlar ( qumaq topiraq , gilli topiraq ham basqalar) oteydi.
- Sizat suwlari jer betinde onsha ulken bolmagan shuqirliqlarda jaylasqan birinshi suw otkermeytugin qatlamlar ustinde jaylasadi. Sizat suwlari adette basimsiz boladi.
- Artezian suwlari basimli suwlarga kiredi. Ken maydanda ulken shuqirliqlarda suw otkizbeytugin qatlamlar arasinda jaylasqan bolsa artezian suwlari delinedi.Eger suwlar qatlamlardin joqari hamde astingi boliminde suw otkizbeytugin qatlamlar menen shegaralangan bolsa ham suw otkiziwshi qatlam toliq toyinbagan bolsa, olar qatlamlar araliq basimsiz suwlar delinedi.
- Aeoraciya regional jer qatlaminin en joqari boliminde jaylasadi ham bul regionalda taw jinislarinin gewek ham jariqlarindagi hawa menen atmiosfera hawasi ortasinda atmosfera, basimi, temperatura tasirlerinen hamde gazler diffuziyasi natiyjesinde tabiyiy gaz almasiw jagdaylari bolip turadi.
- Aeoraciya regional suwlari – taw jinislarinin toyiniw regionalinan joqarsinan yagniy astinan suw otkizbeytugin qatlam menen shegaralangan sizat suwlari betinen joqarida jaylasqan boladi.
- Aeoraciya regionali joqaridan jer beti menen shegaralangan
- Aeoraciya regionalinda jaylasqan suwlarga topiraq suwlari ham aspa-sizat suwlari kiredi.
- Sizat suwlari dep, jer juzinen birinshi cuw otkizbeytugin qatlam ustinde jaylasqan hardayim hareket qiliwshi suwli qatlamga aytiladi.Sizat suwlarinin bet bolimi suw otkizbes qatlam menen shegaralanbaydi ham suw otkiziwshi qatlam suw menen toliq toltirlmaydi, sonin ushin sizat suwlari basimsiz, erkin betke iye boladi. Qudiqlar mene sizat suwlarinin beti ashilsa olardin biyikligi ozgermeydi.Sizat suwlari tabiyatta derlik hamme jerde ken tarqalgan ham olar tiykarinan tortlemshi dawir yotqiziqlariga jaylasqan.
- Sizat suwlarinin bet juzi olardin aynasi dep ataladi.
- Litologik qurami ham gidrogeologik qasiyetleri birdey bolgan taw jinislari qatlamlarina jaylasqan sizat suwlari suw gorizontlari delinedi.Suwli qatlamnin astinda jaylasqan suw otkizbeytugin jinisti suw otkizbeytugin qatlam delinedi.Suwli gorizonttin qalinligi dep, sizat suwinin betinde suw tuser qatlam juzine shekem bolgan araliqqa aytiladi.
- Gorizontal betke iye bolgan sizat suwlari, sizat suwlari hawizleri dep ataladi.Sizat suw hawizleri suw otkizbes taw jinislarinin beti bugilgen relyefge iye jerlerde payda boladi.Soni aytip otiw lazim sizat suw hawizleri infiltraciya yaki kondensaciya suwlari hawizleri toltiriw imkaniyatina iye bolmagan jerlerde payda boladi.
- Ayrim darya oypatliqlarinda, asirese darya ozenlerinde, jer asti suwlarinin jonelisi jer usti suwlarinin jonelisi menen mas keledi. E.A.Zamarinnin bergen magliwmati boyinsha sizat suwlari betinin qiyaliqlari 0,001-0,007ni quraydi ham shamali tezligi iyrimli qumlarda 1,5-2,0m/kun mayda qumlar mayda topiraqlar 0,5-1,0m/kundi gilli topiraqta 0,1-0,3m/kundi quraydi.
- Sizat suwi gorizontlari darya oypatliqlari, jarliqlar, saylar kol shuqirliqlari kesilse , olar bulaqlar korinisinde jer juzine agip shigadi. Sizat suwinin beti oyilgan tamanga qarap paseyip baradi ham bul betti depression bet delinedi.
- Sizat suwlari qatar ozine ta’n belgilerine iye:
- 1) Sizat suwlari kobinese basimsiz, erkin betke iye boladi ham atmosfera menen tuwridan tuwri baylangan boladi.
- 2)Aziqlaniw ham tarqaliw maydanlari ustpe-ust tusedi ham tiykargi aziqlaniw dereklerinen bolip atmosfera, jer usti ham kondecasion suwlar xizmet qiladi.
- 3)Sizat suwlari waqit birliginde ozine tan rejim menen xarakterlenedi. Olardin rejimi yagniy waqit birligi ishinde rezervin, ustin, ximiyaliq ham bioximiyaliq processlerge, adamlardin xojaliq ham injenerlik iskerligine tikkeley baylanisli
- Quraminda bir, eki yaki bir neshshe suw gorizontlari bolgan bul strukturalardin maydani ulken bolsa, artezian suwi hawizleri delinedi. Qolay geologik gidrogeologik ham relyefli sharayatlarda qazilgan quduqlardan suwlar atilip shigiwi mumkin.
- Harbir artezian suwi hawizi 3 bolimge ajiratiladi.
- 1)aziqlaniw; 2)sariplaniw; 3)basimli
- Artezian suwi hawizlerinde 3 geogidrodinamik regional ajiratiladi: kushli suw almasatugin, suw suw almasiwi qiyinlasqan, ham suw almasiwi ote qiyinlasqan regionallar.
- Hawizler kesiminde П.И.Толстихин ham basqalar 4 gidroximiyaliq regionalga ajiratadi: 1)dushshi suwlar regionali; 2)shorlaw suwlar regionali; 3)shor suwlar regionali; 4)nomokop suwlar regionali;
- Artezian suwi hawizlerindegi jer asti suwlarinin ximiyaliq qurami, suw otkiziwshi ham otkizbeytugin qatlamlar quramina, aziqlaniw ham basimli maydanlardin oz ara qatnasina, gidrodinamikaliq ham gidroximiyaliq regionallarga, geologik strukturasina, fizik geografik faktorlartasirine ham jer qatlami bolip otetugin fizik-ximiyaliq, bioximiya ham radioaktiv processlerge baylanisli.
Adebiyatlar 1.Барбапов.В.Ф Геохимия 2.Ахмаджонов.М.А Акбаров.Х.А Геология атамаларининг русча-узбекча кискача лугати. Итг итг Itibariniz ushin raxmet orfografiyaliq ham grafikaliq qateler ushin keshirim sorayman.
Do'stlaringiz bilan baham: |
