Tema: Teris emes bútin sanlar arifmetikasın oqıtıw metodikası

3. Hár qıylı koncentrlerde sanlardı nomerlew.

Oqıw materialın oqıw jılları boyınsha bólistiriliwinde úyrenilip atırǵan sanlar tarmaǵınıń áste-aqırın keńeyip barıwı kózde tutıladı: 1-klass «1 den 20 ǵa shekemgi sanlar», 2-klass «1 den 100 ge shekemgi sanlar», 3-klass «1 den 1000 ǵa shekemgi sanlar», 4-klass «1 den millionǵa shekemgi sanlar».

Nomerlew hám arifmetikalıq ámellerge baylanıslı material koncentrlerge bólip úyreniledi. Barlıǵı bolıp 5 koncentr: onlıq, ekinshi onlıq, júzlik, mıńlıq, kóp xanalı sanlar (millionǵa shekem) haqqında nomerlew kózde tutılǵan. Koncentrlerge tiykarlanǵan oqıtıwda oqıwshılar shegaralar ishinde sanlardı nomerlewdi hám olar ústinde ámeller orınlaydı eken, olar arifmetikanıń mazmunı haqqında kóz aldına keltiriw payda etedi, hár dayım jańa sanlı material tiykarında nomerlew hám ámeller orınlawǵa qayta-qayta duslasıw eń kerekli arifmetikalıq túsiniklerdiń mazmunın tereńlestiriw hám keńeytiwge imkaniyat beredi. Solay etip hár bir aldıńǵı koncentrde nomerlew hám arifmetikalıq ámellerdi orınlaw kelesi oqıtıw ushın tayarlıq jumısı bolıp esaplanadı, hár-bir keyingi koncentrde bolsa aldıńǵı úyrenilgen material ulıwmalastırıladı hám bekkemlenedi.
Balalar birinshi onlıq sanlardı úyrener eken, sonıń menen birge nol` sanı menen tanısadı. Bunda nol` bos kópliktiń xarakteristikası sıpatında kiritiledi. Dástúrde ekinshi onlıq dara koncentrge ajıratılmaydı, birden «júzlik» koncentri úyreniledi. Usıǵan qaramay, nomerlewdi úyreniwde 2-klass matematika sabaqlıǵında dáslep 11-20 ishinde sanlardı nomerlew, keyin 21-100 ishinde sanlardı nomerlew qaraladı.
Ekinshi onlıq sanların nomerlewdi úyreniw oqıwshılar ushın principial jańa bolǵan bilimdi qáliplestiriwden, yaǵnıy sanaq birligi sıpatında onlıq túsinigin qáliplestiriwden baslanadı. Sonnan keyin 11-20 sanlarınıń onlıqları, 21-100 ishinde sanlardı awızeki hám jazba nomerlew hám sol sanlardıń onlıqları úyreniledi. Sanlardıń natural izbe-izligin hám onlıq quramın biliw tiykarında 13+1, 17+1, 10+3, 16-6, 19-10 kórinistegi qosıw hám alıwdı puxta biledi.
Ekinshi klassta 100 ishinde nomerlew menen oqıwshılar tanısqannan keyin jańa sanaq birligi júzlik penen tanısadı, bul jerde olar on birlik-jańa sanaq birligi onlıqtı, on onlıq bolsa jańa sanaq birligi-júzlikti payda etedi –degen onlıq sanaq sisteması haqqında dáslepki maǵlıwmatlarǵa iye boladı. Sonday-aq 3-4 klasslarda jańa sanaq birlikleri- mıńlıq hám million menen tanısıp, bul krncentrlerde awızeki hám jazba nomerlewdi ózlestirip aladı.