Tema: Uilyam Gilbert ómirbayanı, tajriybeleri ha’m fizikaǵa qosqan úlesleri Jobası: Uilyam Gilbertin’ ómirbayanı shipaker sıpatında mártebesi Ámelge asırılǵan tajriybeleri Jerdin’ magnit sıyaqlılıg’ı, magnitleniw

Ámelge asırılǵan tájriybeleri
Jer magnit sıyaqlı Gilbert pútkil planeta magnitlanǵan, sol sebepli ol úlken magnit wazıypasın atqara alıwı kerek, degen pikirdi ilgeri oylap tapqanınan ayrıqsha bolıp esaplanıw, bul kompaslardı magnit aral yamasa juldız tartqanlıǵın kórsetip atır. ad Bul jantasıwdı tastıyıqlaw ushın onıń tájiriybesi úlken magnetit sferasidan paydalanıw edi jáne onı " terrellava onıń maydanına magnitlanǵan ignani jaylastırıń. Sol tárzde ol bul iyne ózin kompas sıyaqlı tutıwın tastıyıqladi.
Elektr ózine tartatuǵını
Onıń atap ótiwishe, amber tamaqtasın jaǵıwda ol hár qıylı ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan hár qıylı materiallarǵa, mısalı, qaǵazǵa, mayda suw tamshılarına yamasa shashlarǵa hám basqa jaqtılıq elementlerine tartısıw payda etgen.
Magnit tartısıw
Den paydalanıw terrella, Gilbert magnit tartısıw hár tárepke tarqaldı degen juwmaqqa keldi. Ol sonıń menen birge, tek metall quramındaǵı birpara zatlar tartılǵanlıǵın hám magnittı ob'ektke jaqınlashtirganda bul tartısıw kúshi az-azdan ósip barıwın payqadi. Tap sol tárzde, Gilbert magnit tartısıw jalınnan ótiwge ılayıq ekenligin tastıyıqladi.
Magnitlanıw
Uilyam Gilbert arqadan qublaǵa jóneltirilgen qızıl órtlı tayaqtı anvilga urıw processinde soqqı urıw etilgen temirdi qanday magnitlanganligini anıqladi. Sonıń menen birge, ol taǵı ıssılıqtı barga isletgende onıń magnit qásiyetleri joǵalganini payqadi.
Ilimge qosqan úlesleri
Magnet tárepinen
Bul shıǵarmada Uilyam Gilbert Jerdiń ózi magnit ekenligin tastıyıqlaǵan modeldi usınıs etdi. Ol sol sebepli juldızlar yamasa magnit atawlardı tartıw ushın emes, bálki cirkulalar arqanı kórsetkenine ısengen. Biraq altı jilddan ibarat bolǵan bul shıǵarmada kórsetilgen birden-bir zat emes, bálki statikalıq elektr túsinikleri hám magnitlardıń qásiyetleri haqqında da sóz júrgizilgen. Elektr sózi bul tekstten kelip shıqqan, sebebi Gilbert birinshi bolıp " elektrus" atamasına shaqırıq etken. Bul grek tilinde málim bolǵan amber tásirine shaqırıq qılıw ushın paydalanıwǵa qarar etken sapa edi elektron hám lotin tilinde elektr.
Gilbert sonıń menen birge, elektr quwatı hám elektr energiyası emmanatsiyasi sıyaqlı jańa túsiniklerge shaqırıq etken. Tap sol tárzde, ol birinshi bolıp magnit polyus haqqında gápirdi: ol arqanı qublaǵa hám kerisinshe kórsetetuǵın qutbni shaqırdı. Uilyam Gilbertning bul qapları Angliyada jazılǵan fizika pánleri boyınsha birinshi tiyisli tekstler edi. Keyingi kitap, Dúnya, ol birdey áhmiyetke iye emes edi, sebebi ol tap ol shekem jańalıq jaratmadi
Magnit. I. Kitap
Birinshi tarawda Gilbert birinshi ańızlardan tartıp XVI asrgacha ámeldegi bolǵan bilimlerge shekem magnetizm tariyxın kórsetiwge juwapker bolǵan. Bul jildda ol Jer magnitlanǵan dep ishontirdi hám usınıń menen ol óziniń dawasın qollap -quwatlaǵan ceriyani ashtı.
II. Kitap
Bul tekstte elektr energiyası hám magnetizm ortasındaǵı túsiniklerdiń parıqlanishi kóterilgen. Ol soqqı urıw tamaqtasın jaǵıwda ne bolıwı múmkinligin, elektr zaryadlanganligi hár túrlı túrdegi materiallardı ózine tartıwı múmkinligin xarakteristikaladi. Bul minez-qulqlar magnetizmning birdey qásiyetlerine iye emes edi, bul tek birpara metallar menen tartısıw payda etiwi múmkin edi. Bunnan tısqarı, ol ıssılıq qásiyetlerine iye emes edi, sol sebepli olardı da ajıratıp turardı.
III. Kitap
Ol ekliptikaning hám teńkunlikning múyeshi aspan deneleriniń, sonday-aq erning magnitlanıwınan kelip shıǵadı, dep usınıs etdi. Keyinirek bul teoriya nadurıs ekenligi kórsetildi.
IV. Kitap
Ekenin aytıw kerek, kompaslar mudamı da haqıyqıy arqaǵa belgi etpeydilar, biraq olar ózgeriwi múmkin. Onıń bul jilddagi tiykarǵı úlesi bul ózgeriwdi qanday ólshew múmkinligin hám qaysı qáteler tez-tez júz bergenligin kórsetiw edi.
V. Kitap
Ol jerde ol " magnit shógiw" dep atalǵan hádiyseni suwretlab berdi, ol jıyek hám kompas iynesi arasındaǵı múyesh parqı menen baylanıslı bolıp, ol bul ásbap jaylasqan keńlik boyınsha ózgerip turadı.
VI. Kitap
Aqırǵı jildda Gilbert Aristotelning háreketsiz aspan denelerin turaqlı tarawlar daǵı teoriyasın biykarlaw etdi, onıń ushın hesh qanday dálil joq edi. Bunıń ornına ol Kopernik teoriyasın qollap -quwatladi: Jer óz o'qi átirapında batıstan shıǵısqa aylanadı. Bunnan tısqarı, Gilbert planetamızda tórt mawsim payda bollıǵi sebepli tastıyıqladi. Sonıń menen birge, onıń atap ótiwishe, bul aylanıw Jerdiń aylanıw o'qi az-azdan ózgerip turatuǵın teńlik teńlikleriniń aldınǵı jaǵdayın túsintirip beriwi múmkin.
Baspa etilgen dóretpeler
- De Magnete, Magnetisque Corporoibus hám de Magno Magnete Tellure: Physiologia noua, Plurimis &Argumentis, &Experimentis Demonstrata (1600). London: Piter Shot.
- De Mundo Nostro Sublunari Filosofiyasi Nova (1651). Amsterdam: Apud Ludovican Elzevirium. O’liminnen keyin baspadan shiqqan.
Gilbert, v. (2010 ). Magnitda, magnitlanǵan denelerde hám ullı magnitda Jerde jańa fiziologiya kóplegen dáliller hám tájiriybeler menen kórsetildi.. Gutenberg joybar