Muallifning ta’kidlashicha, ilmiy mavhumlash qobiliyatning quyidagi darajasini farqlash imkonini beradi, reproduktiv aks ettirish darajasi va ijodiy aks ettirish. oʻz qobiliyati rivojlanishining birinchi darajasida turgan shaxs bilimlarni juda mohirlik bilan oʻzlashtiradi, faoliyatni oʻrganib oladi va uni biror namuna orqali amalga oshiradi. Ikkinchi darajada turgan inson esa yangilik yaratishga qodir boʻladi. Psixologiya fanida qobiliyat toʻgʻrisida fikr ketganda uchta konsepsiya mavjudligi ta’kidlanadi. A.G.Kovalyov asarida bayon qilinishicha, ulardan biri, qobiliyat shaxsning biologik jihatdan determinlashgan, ya’ni biologik jihatdan bogʻlangan xususiyatlaridir qobiliyatning roʻyobga chiqishi va rivojlanishi esa tamomila irsiy fondga bogʻliq deb tushuntiriladi. XIX asrda F.Galton XX asrda Kotslar talant irsiydir, faqat imtiyozli tabaqalarning vakillarigina boy irsiy merosga ega boʻldilar, degan xulosaga keldilar. - Muallifning ta’kidlashicha, ilmiy mavhumlash qobiliyatning quyidagi darajasini farqlash imkonini beradi, reproduktiv aks ettirish darajasi va ijodiy aks ettirish. oʻz qobiliyati rivojlanishining birinchi darajasida turgan shaxs bilimlarni juda mohirlik bilan oʻzlashtiradi, faoliyatni oʻrganib oladi va uni biror namuna orqali amalga oshiradi. Ikkinchi darajada turgan inson esa yangilik yaratishga qodir boʻladi. Psixologiya fanida qobiliyat toʻgʻrisida fikr ketganda uchta konsepsiya mavjudligi ta’kidlanadi. A.G.Kovalyov asarida bayon qilinishicha, ulardan biri, qobiliyat shaxsning biologik jihatdan determinlashgan, ya’ni biologik jihatdan bogʻlangan xususiyatlaridir qobiliyatning roʻyobga chiqishi va rivojlanishi esa tamomila irsiy fondga bogʻliq deb tushuntiriladi. XIX asrda F.Galton XX asrda Kotslar talant irsiydir, faqat imtiyozli tabaqalarning vakillarigina boy irsiy merosga ega boʻldilar, degan xulosaga keldilar.
Ikkinchi konsepsiyaning vakillari qobiliyatni butunlay hayot va tarbiyaning ijtimoiy sharoiti belgilaydi, deb u?tiradilar. Masalan, Gelvesiy oʻz davrida tarbiya yordamida geniy yaratsa boʻladi, degan edi. Amerikalik olim U.Eshbi insonning qobiliyati yashab turgan davrida stixiyali ravishda oʻzidan oʻzi va ongli tarzda ta’lim-tarbiya jarayonida shakllanadi, shularning natijasi oʻlaroq masalalarni yechish uchun tegishli dastlabki rejalar va dasturlar vujudga keladi. Fiziolog - Ikkinchi konsepsiyaning vakillari qobiliyatni butunlay hayot va tarbiyaning ijtimoiy sharoiti belgilaydi, deb u?tiradilar. Masalan, Gelvesiy oʻz davrida tarbiya yordamida geniy yaratsa boʻladi, degan edi. Amerikalik olim U.Eshbi insonning qobiliyati yashab turgan davrida stixiyali ravishda oʻzidan oʻzi va ongli tarzda ta’lim-tarbiya jarayonida shakllanadi, shularning natijasi oʻlaroq masalalarni yechish uchun tegishli dastlabki rejalar va dasturlar vujudga keladi. Fiziolog
- olimlar miyaning tuzilishida individual xususiyatlar boʻlsa, bu qol miyaning funksiyalarida oʻz aksini topmasligi mumkin emas, deb qayd qiladilar.
- A.G.Kovalyov ta’kidlashicha, qobiliyatning uchinchi konsepsiyasi tarafdorlari ancha notoʻgʻri pozisiyada turadilar. Soʻnggi nazariyada talqin qilinishicha, tabiiy kuchlar, zehn nishonalari va qobiliyatning rivojlanishi uchun qulay ijtimoiy sharoit mavjud boʻlishi kerak. Muallif zehn nishonalari deganda, anatomik-fiziologik xususiyatlardan koʻra, koʻproq psixologik-fiziologik xislatlarni tushunish kerakligini uqtiradi. Zehn muayyan bir faoliyatga (maxsus qobiliyat) yoki hamma narsaga nisbatan ustuvor qiziquvchanlikda (umumiy qobiliyat), moyillikda va intilishda koʻrinadi.
- A.G Kovalyov Edikson fikriga asoslanib ("bunda faqat 1 foizgina geniy boʻlsa, 99 foiz ter toʻkish boʻlgan"), hamma buyuk kishilar bagʻoyat mehnatsevarlikka va katta ishchanlikka ega boʻlganlari holda hatto nerv tizimi tabiiy kuchsiz boʻlsa-da, sub’ektiv ravishda yutuqlarini qobiliyatdan emas, balki mehnatdan deb baholaganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
