Temperamentning eng zamonaviy tipologiyasi. Reja

2. Xarakter va uning psixologik mohiyati. Tipologiya va aksentatsiya. Xarakter (yunoncha "xarakter" dan - bosib chiqarish, quvish ) - insonning xulq-atvorining barcha jabhalariga ta'sir ko'rsatadigan, uning atrofidagi dunyoga, boshqa odamlarga, faoliyatga, o'ziga barqaror munosabatini belgilaydigan va faoliyat va muloqot uslubida namoyon bo'ladigan shaxsning individual o'ziga xosligini ifodalovchi barqaror ruhiy xususiyatlar to'plami. .
Xarakter - bu inson hayotining barcha jabhalarida iz qoldiradigan asosiy ruhiy xususiyatdir.
tushuncha xarakter turli nazariy tadqiqotlarda sezilarli darajada farqlanadi. Zamonaviy xorijiy psixologiyada xarakterologiyaning quyidagi asosiy yo'nalishlari ajratiladi: konstitutsiyaviy-biologik, psixoanalitik, mafkuraviy, psixoetik.
Mahalliy psixologiyada xarakterni o'rganishda shunday yo'nalishlar mavjud idealistik, biologik, materialistik. Psixologik xususiyatlarning xarakterini va sezilarli barqarorligini aniqlashda ijtimoiy-baholash konnotatsiyasini ham ta'kidlash kerak.
Xarakter temperament asosida yashash sharoiti ta’sirida shakllanadi. U allaqachon o'zgartirilgan shaklda temperament xususiyatlarini o'z ichiga oladi.
Inson hayotining dastlabki yillarining (Z.Freyd, A.Adler, K.Xorni, B.G.Ananiev) xarakterning shakllanishida alohida ahamiyati qayd etilgan.
B.G‘.ning so‘zlariga ko‘ra. Ananiev, xarakter shaxsning yaxlitligining ifodasi va sharti bo'lib, uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat bo'lishi kerak: orientatsiya, odatlar, kommunikativ xususiyatlar, temperament asosida shakllangan hissiy va dinamik ko'rinishlar.
A. G. Kovalyov va V. N. Myasishchevning fikricha. asosiy xarakter xususiyatlari- bu muvozanat - muvozanatsizlik, sezgirlik - tajovuzkorlik, kenglik - torlik, chuqurlik - yuzakilik, boylik - qashshoqlik, kuch - zaiflik.
Xarakter tuzilishida ikki tomon ajralib turadi: mazmun va shakl. Tarkib shaxsning hayotiy yo'nalishini tashkil etadi, ya'ni. uning moddiy va ma'naviy ehtiyojlari, manfaatlari, ideallari va ijtimoiy munosabatlari. Xarakter shakllarida munosabatlarning turli xil namoyon bo'lish usullari, temperament, xatti-harakatlarning qat'iy hissiy-irodaviy xususiyatlari ifodalanadi.
Xarakter temperament bilan chambarchas bog'liq. Temperament xarakterning dinamik tomonidir, lekin temperamentdan farqli o'laroq, xarakter ko'proq ijtimoiy omillar bilan shartlangan. Shuning uchun xarakter temperamentning namoyon bo'lishiga kuchli ta'sir ko'rsatadi. Bir tomondan, har qanday temperamentga ega bo'lgan odamlar rostgo'y, yolg'onchi, yovuz, mehribon, qo'pol, xayrixoh, xushmuomala bo'lsa, ikkinchi tomondan, ma'lum bir temperament turi bilan ba'zi ijtimoiy fazilatlar osonroq va tezroq shakllanadi, boshqalari esa sekinroq. va undan ham qiyin, yuqori xarajatlarni talab qiladi. Shunday qilib, masalan, xolerik odam uchun xushmuomalalikni shakllantirish osonroq, lekin intizom flegmatikdan ko'ra qiyinroq. Biroq, bu salbiy xarakter xususiyatlarini oqlay olmaydi.
Xarakter xususiyatlari- bular bolalik davrida orttirilgan, shakllangan shaxsiy xususiyatlardir. Ular inson hayoti jarayonida temperament asosida, ham tashqi (ijtimoiy), ham ichki (psixologik) omillar ta'sirida shakllanadi.
Xarakter belgilaydi: inson xatti-harakatlarining chizig'i, psixikaning individual xususiyatlari, uning harakatlarining xususiyatlari. Shunday qilib, xarakter shaxsning individualligini ta'kidlaydi. Bu uning kuchli irodali fazilatlarini to'liq aks ettiradi.
Xarakterda temperament xususiyatlari o'zgartirilgan shaklda mavjud. Ular tushunarli va qabul qilinadi yoki shaxs tomonidan uning faoliyatining asosi sifatida qabul qilinmaydi.
Xususiyat ostida uning faoliyatining har xil turlarida muntazam ravishda namoyon bo'ladigan va muayyan sharoitlarda uning mumkin bo'lgan harakatlarini baholash mumkin bo'lgan shaxsning u yoki boshqa xususiyatlarini tushunish.
Asosiy xarakter xususiyatlari: umumiy, o'ziga nisbatan, boshqa odamlarga nisbatan, faoliyatga nisbatan; intellektual, irodali, hissiy.
Shunday qilib, xarakter - aqliy bilish, hissiy-irodaviy jarayonlar, orientatsiya, temperament, inson qobiliyatlarining o'ziga xos ifodasidir. Shaxsning yo'nalishi, uning e'tiqodlari, qiziqishlari, ehtiyojlari, faoliyat motivlari xarakterning mazmunini, uning yaxlitligi yoki nomuvofiqligini, barqarorligini va boshqalarni belgilaydi. Xarakter, o'z navbatida, faoliyatning qaysi motivlari asosiy, etakchiga aylanishini belgilaydi. Qobiliyatlar intellektual xarakter xususiyatlarini belgilaydi. Temperament uning dinamik tomonidir. Shu bilan birga, xarakter temperamentning namoyon bo'lishiga, uning o'zgarishi va faoliyatda namoyon bo'lishiga kuchli ta'sir qiladi.
Shaxsning xarakteri va odatlari o'rtasida chambarchas bog'liqlik mavjud bo'lib, u avtomatik ravishda uning ehtiyojiga aylangan harakatlarni amalga oshiradi. Alohida harakatlar va xatti-harakatlar takroran takrorlanganda odatlarga aylanadi, ularning inson hayoti va faoliyatidagi roli juda katta. Odatlar xarakterni shakllantiradi va ularda o'zini namoyon qiladi.
Demak, xarakter shaxsning tug'ma xususiyati emas. U insonning faol faoliyati jarayonida ijtimoiy muhit va ta’lim-tarbiya ta’sirida shakllanadi va rivojlanadi. Shaxsda ijobiy xarakterni shakllantirish uning ishonchli, prinsipial, faol, mehnatsevar, ochiqko‘ngil, kollektivistik, o‘z funksional vazifalarini vijdonan bajarishini, mustahkam, barqaror va yaxlit xarakterga ega bo‘lishini ta’minlash demakdir.