Teoriyaliq materiallar 1-tema. Finanslıq analiz pániniń teoriyalıq tiykarları

Kárxanalardıń kreditke uqıplılıǵın bahalaw

Metodikalıq tiykardaǵı jantasıw	Tiykar bolıwshı hújjetler	Áhmiyetlilik
Kárxana kóz-qarasınan	1-sanlı «Esap siyasatı hám finanslıq esabat» atlı BEMS	Minnetlemelerdi qaplawǵa uqıplılıǵı
Bank kóz-qarasınan	Kreditlew hám oǵan teńlestirilgen operaciyalardı ámelge asırıw tártibi (kredit siyasatı)	Kreditti qaytarıwǵa uqıplılıǵı

Kárxanalardıń kreditke uqıplılıǵınıń analizi hám bahalawdı tártipke salıwda tiykarǵı normativ hújjet Ózbekstan Respublikası Finans ministrliginiń 1998-jıl 26-iyuldaǵı 17-17/86-sanlı buyrıǵı menen tastıyıqlanǵan (ÓzR Ádillik ministrligi tárepinen 14.08.1998-j. 474-sanı menen dizimge alınǵan) 1-sanlı –«Esap siyasatı hám finanslıq esabat» atlı BEMS bolıp esaplanadı.

Kárxanalardıń kreditke uqıplılıǵın úyreniwde hár bir kommerciyalıq bank tárepinen islep shıǵılatuǵın kreditlew hám oǵan teńlestirilgen operaciyalardı ámelge asırıw tártibi (kredit siyasatı) metodikalıq tiykar bolıp xızmet etedi.

Kreditlew hám oǵan teńlestirilgen operaciyalardı ámelge asırıw tártibinde (kredit siyasatı) kárxanalardıń kreditke uqıplılıǵın úyreniwde metodikalıq tiykar sıpatında xojalıq subyektleriniń kreditti tólew qábiletin esaplaw metodikası hám táwekelshilikti bahalaw sisteması kórsetip berilgen.

Hár bir banktiń kreditlew hám oǵan teńlestirilgen operaciyalardı ámelge asırıw tártibi islep shıǵılǵan bolıp, oǵan muwapıq xojalıq subyektleriniń kreditti tólew qábiletin esaplaw metodikası hám táwekelshilikti bahalaw sistemasına (Skoring analiz sisteması) ajıraladı.

Xojalıq subyektleriniń kreditti tólew qábiletin esaplaw metodikası hám táwekelshilikti bahalaw sistemasında kreditke uqıplılıq – bul xojalıq subyektleriniń finanslıq jaǵdayın, olardıń kreditti óz waqtında hám tolıq qaytarıw qábiletin bahalaw dep anıqlama berilgen.

Xojalıq subyektleriniń kreditke uqıplılıǵı bir qatar kórsetkishler menen xarakterlenedi. Kórsetkishler sanı shegaralanbaydı hám hár bir kommerciyalıq bank tárepinen xızmet kórsetetuǵın klientleriniń iskerliginiń ózine tán táreplerinen kelip shıǵıp belgilenedi.

Bul metodikada kreditke uqıplılıqtıń zárúr májbúriy kórsetkishleri: kreditti qaplaw koefficienti, likvidlilik hám óz qarjıları menen támiynlengenlik (ǵárezsizlik koefficienti), sonday-aq óz aylanıs qarjılarınıń bar ekenliginiń dinamikası, tólenbegen qarızlar, payda alıp iskerlik kórsetiwi hám aylanıs qarjılardıń aylanıwshańlıǵı sıyaqlı kórsetkishler kórip shıǵıladı.

Kreditke uqıplılıqtıń tiykarǵı kórsetkishleri tómendegi koefficientlerden ibarat:

Qaplaw, likvidlilik hám óz qarjıları menen támiynlengenlik (ǵárezsizlik koefficienti).

Likvidlilik kórsetkishleri forma balansındaǵı eń likvidli elementler hám qısqa múddetli minnetlemelerdiń qatnasınıń qanday ekenligin bahalaw ushın qollanıladı. Tez satılatuǵın aktivler esabınan bul minnetlemelerdiń qaplanıwı qanshelli joqarı bolsa, firmanıń abırayı sonshelli isenimli hám de bankten kredit alıwǵa imkaniyatı sonshelli joqarı boladı.