Termiz davlat universiteti axborot texnologiyalar fakulteti informatika o

MODUL. SMART-O'QITISHNI RIVOJLANISH TENDENTSIYALARI
Smart ta’lim texnologiyasi
Axborot asrining kirib kelish davri haqida so‘z borganda, axborot- kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), ularni real o‘quv jarayoniga qo‘llash, zamonaviy axborot infrastrukturasini yaratish, mutlaq yangi multimedia o‘quv dasturlarini yaratish va ta’limga tatbiq etish bosqichlari asta-sekin nihoyasiga yetib bormoqda. Shu o‘rinda, tabiiy bir savol paydo bo‘ladi: ortirilgan bilim va tajribalarni qanday baholash mumkin, keyingi qo‘yiladigan qadam qanday bo‘lmog‘i kerak?!Masalan, an’anaviy o‘quv jarayonlarining AKT qo‘llash bilan bog‘liq muammo lari, jumladan: dunyo internet tarmoqlarida tobora taraqqiy etib bora- yotgan turli ko‘rinishdagi noformal ta’lim birlashmalari, «real» ta’lim maskan- larini «virtual» lari bilan almashinuvi masofaviy ta’lim va boshqalar. AKT rivojlani-shining zamonaviy bosqichida nafaqat klassik ta’lim texnologiya- lari, balki elektron ta’lim (e-learning) ham qanoatlantira olmaydigan ehtiyojlar kuzatiladi. Ayni vaqtda e-learning tizimidan Smart (engl. — aqilli, mushohadali, harakat-chan) e-learning hamda Smart Education (aqilli ta’lim) ga o‘tish jarayoni bormoqda. Bu konsepsiya ta’lim sohasining barcha jarayonlarini, shuningdek, bu jarayonda qo‘llaniluvchi barcha usul va texnologiyalarni kompleks modernizatsiyasini mujassamlashtiradi. Smart konsepsiyasi ta’lim kesimida o‘zi bilan birga, «aqilli taxta», «aqilli ekran», ixtiyoriy nuqtadan Internetga chiqish kabi texnologiyalarni shakllantiradi. Ushbu texnologiyalarning har biri kontentni ishlab chiqish jarayonini yangidan qurish, yetkazib berish va aktuallashtirish imkonini beradi. Natijada ta’lim olishni nafaqat sinfda, balki uyda, ish joyida, jamoat joylarida, dam olish joylarida ham amalga oshirish mumkin bo‘ladi. Bunda ta’lim jarayonini baholovchi asosiy element sifatida faol ta’lim beruvchi kontent maydonga chiqadi. Uning asosida vaqt va fazo tushunchalari to‘sig‘idan holi qiluvchi yagona repozitor yaratiladi. Smart ta’lim konsepsiyasi mavjud manbalarga tez moslashuvchanlik, multimedianing maksimal xilma-xilligi, tinglovchining saviyasi va talabi darajasiga tezkorlikda moslashuvchanlikdan iborat. Kompetentlikning uzluksiz rivojlanishi, bilimlarni doimiy o‘sishi va yangilanib borishi zamonaviy ta’lim tizimidagi dolzarb muammolardan hisoblanadi. Sababi bilimni rivojlantirish uchun endi inson kapitalining ta’siri kamlik qila boshlaydi. Bu kabi masalalarni hal qilishda nafaqat ta’lim muhitining o‘zini, balki ta’lim tizimining tarkibi, instrumentlari, usullari tubdan o‘zgartirilishi shart.Analitik kompetensiyalar, kompleks muammolarni yechish mahorati, yangi g‘oyalarni rivojlantiruvchi innovatsion xususiyatlar, o‘zaro kommunikatsiya madaniyati kabi bilimlarni takomillashtirish zarur. Chunki an’anaviy ta’lim parametrlari asosida bilim berish insonlarni Smart — jamiyat uchun tayyorlamaydi (1-rasm). O‘z navbatida,Smart texnologiyasisiz, innovatsion faoliyat yuritib bo‘lmaydi. Agar ta’lim shu yo‘nalishda ortda qolsa, u tormozlanib, qotib qoladi.
Hozirgi kunda, o‘quv darslarida, multimedia vositalaridan foydalangan holda,Microsoft Power Point yoki Macromedia Flash dasturiy paketlarida tayyorlangan taqdimotlarni qo‘llash oddatiy holga aylanib bormoqda, biroq shu bilan birga, ta’lim sohasiga shunday interfaol texnologiyalar kirib kelmoqdaki, ular slayd-shou turkumidagi taqdimotlarni siqib chiqarmoqda. Axborotlarni talabalarga yangi interfaol uskunalar (interfaol taxta — Smart Boards, interaktiv displey — Sympodium) yordamida uzatish, ma’ruzachiga dars jarayonining o‘zida taqdimotlar yaratish imkonini beradi.
O'quv tajribasini oshirish jarayonlaridan biri bu o'quvchilarga yo'naltirilgan, o'zboshimchalik formatida ishlaydigan va o'quvchilarni o'z bilimlari uchun mas'uliyatni o'z zimmalariga olishga undaydigan virtual resurs xonasi edi. Virtual rejimda materiallar kompyuter yordamida o'qitish dasturlari, ma'ruza matnlari, o'zini o'zi baholashning maxsus modullari ko'rinishida mavjud. Talabalarning oddiy munozarali forum shaklida talabalar bilan o'zaro munosabatlarining yana bir mexanizmi - bu yangi kiber-o'qituvchidan foydalanish. Bu elektron pochta manzili bo'lgan talabalarga dars mazmuni va xodimlarga o'zlarining shubhalari va tegishli savollari bilan bog'lanish imkonini beradi. Talabalar xodimlar bilan yuzma-yuz tashrif buyurmasdan murojaat qilishlari mumkin, bu esa kampus vaqtini tejaydi. Xodimlar noma'lum bo'lib qolmoqda, bu esa bir nechta xodimlarga kurs davomida kiber-repetitor vazifasini bajarishiga imkon beradi. Talaba noma'lum bo'lib qolmaydi, garchi ularning elektron pochta manzili ularning shaxsiyligini yashiradigan darajada sirli bo'lsa ham. Talabalar imtihonlarni, laboratoriya hisobotlarini, plakatlarni, ma'ruzalarni, materiallarni yuklab olishda texnik yordamni muhokama qilishlari mumkin. Virtual resurs xonasidan foydalanishni baholash so'rovnomalar, fokus-guruhlar va onlayn qayta aloqa shakllari orqali amalga oshiriladi. Talabalar kuniga o'z hayot tarziga mos keladigan o'quv materialidan 24 soat foydalanish huquqiga ega.
Interfaol Smart Boards taxtalariga maxsus markerlar yordamida yozish, o‘quv materiallarini namoyish etish, ekrandagi tasvir ustidan yozma sharhlar
berish mumkin. Shu bilan birga, interfaol Smart Board taxtasiga yozilgan ma’lumotlarni magnit tashuvchilarda saqlanib qolib, ularni bosib chiqarish, darsga kelmagan talabaning elektron pochtasiga yuborish amalga oshiriladi. Ma’ruza davomida Smart Board taxtasida yaratilgan o‘quv materiallini esa, o‘rnatilgan video koderga yozib olib, ko‘p martta qayta qo‘llanishi mumkin. Albatta bugungi kunda interfaol smart taxtalar imkoniyatlaridan maksimal foydalanish uchun maxsus dasturiy ta’minotlar (Smart Notebook, Bridgit, Synhron
Virtual ta'lim muhitini qo'llab-quvvatlovchilar ham, tanqidchilar ham bunday ko'nikmalarni rivojlantirishning muhimligini, shu jumladan ijodkorlik, aloqa va bilimlarni qo'llash;^[11] ammo, tortishuvlar virtual o'qitish muhitlari o'qituvchilar va talabalar uchun amaliy bo'ladimi yoki yo'qligidadir.
VLE tanqidchilari o'qituvchi va talabalar o'rtasida, shuningdek talaba va talaba o'rtasida yuzaga keladigan uzilishdan xavotirda. Virtual o'quv muhiti o'quvchilar bilan yuzma-yuz muloqot qilishni ta'minlamaydi va shuning uchun talabalarni yaxshi muloqot qilish va chuqurroq tushunish imkoniyatlaridan mahrum qilishi mumkin. O'qituvchilar o'quvchining kompyuter savodxonligi va sifatli texnologiyalardan foydalanish ko'nikmalariga oid muammolarni ham o'z ichiga oladi. Ikkalasi ham talabalarning Virtual o'quv muhitida muvaffaqiyatga erishish uchun qiyinchilik tug'dirishi mumkin. Hindistonlik talabalar o'rtasida o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, virtual ta'lim muhitidagi salbiy tajriba "o'quvchini passiv, qiziq bo'lmagan tajribaga ega bo'lib, to'liq o'qimaslikka va past ishlashga olib keladi".^[12]
VLE kompyuterning o'zini o'zi samaradorligini oshirishga olib keladi, ishtirokchilar esa Virtual o'quv muhitida erishiladigan o'quv jarayonidan mamnun emasligini bildiradilar.