Termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi markaziy osiyo davlatlari geografiyasi

Tabiiy sharoiti va boyliklari

Qirg`iziston respublikasi Tog`li respublika sifatida ajralib turadi. Bu yerda Tyan—shan va Pomir—Oloy sistemalarining Tog` tizmlari o’tgan. Tog`larning baland cho’qqilari—G'alaba (7439m) va Lenin cho’qqilari (7134) ham respublika hududida joylashgan. Yuksak Tog` zanjirlarining cho’qqilari abadiy qor va muzliklar bilan qoplangan. Respublika hududining 1G'3 qismi dengiz sathidan 3000 m va undan balandda joylashgan. Norin,Qoradaryo, Talas, Chuv va boshqa sersuv daryolar huddi shu Tog`lardan boshlanadi. hududining yarmiga yaqini 1000—3000 m balandda joylashgan. Tog` vodiylari va yaylovlar xalq xo’jaligi uchun katta ahamiyatga egadir. hududining 30% ga yaqin qismini o’rmonlar qoplagan.

Daryolarning asosiy qismi Tog` daryolari bo’lganligi sababli suІorish va gieroenergetika sifatida katta ahamiyatga ega. Gidroenergetika resurslari bo’yicha MDHda Rossiya va Tojikistondan keyingi o’rinda turadi. Daryolari orasida Norin kaskadlari katta ahamiyatga egadir.Qirg`iziston respublikasida Yirik oltin konlari (Issiq ko’l oblastida), surma va simob (O’sh viloyatidagiQadamjoy va haydarkent) rudalari, Toshko’mir konlari va ko’ngir ko’mir konlari (Toshko’mir,Hzgan, Ko’k yonІoq),Farg`ona vodiysida qisman neft va gaz konlari topilgan. Rangdor metallurgiyaQirg`izistonning ixtisoslashgan tarmoІiga aylandi.
Aholisi

Qirg`izistonda 80 dan ortiq millat va elatlar istiqomat qilishadi. Jami aholisi 4.5 million kishi. Aholisining asosiy (70%) daryo vodiylari va Tog` etaklarida, hududining 15% ida yashashadi. Tog`lar bilan yaylovlarda doimiy yashaydigan aholi kam. Respublika aholisining 38 % i shaharlarda, 63% i esa qishloqlarda yashaydi. Aholisining milliy tarkibida qirІizlar ko’pchilikni tashkil -etadi. Jami aholining 60% ga yaqini qirgІzlardir. Bundan tashqari o’zbeklar (asosan, O’sh va Jalolobod viloyatlarida yashashadi), ruslar, ukrainlar (shimolida), tatarlar, qozoqlar, tojiklar, dungan va boshqalar yashashadi.

Xo’jaligi

Qirg`iziston xo’jaligi Markaziy Osiyo davlatlari xo’jaligidan farq qiladi. Respublikada mashinasozlik sanoati, Ayniqsa ko’p mehnat talab qiladigan-elektronika, radiotexnika, priborsozlik hamda qishloq xo’jalik mashinasozligi yaxshi rivojlangan. Bishkekdagi avto—yig`uv va fizika priborlari zavodlari, Qirg`izkabel, QirІiz elektrodvigatel, Moylisoy lampa zavodi va boshqa yirik korxonalar hisoblanadi.

Qirg`izistonning yengil sanoat korxondlari shoyi va jun gazlamalar, trikotaj, tikuvchilik buyumlari, poyabzal va boshqa keng iste'mol buyumlari ishlab chiqaradi. O’sh shahrida Markaziy Osiyoda yirik korxonalardan biri-shoyi to’quv kombinati va ip gazlama kombinati joylashgan.

Oziq-ovqat sanoatida shakar, go’sht, konserva va tamaki ishlab chiqarish muhim tarmoqlaridir.Qand-shakar sanoati respublikaning shimolidagi Chuv vodiysida rivojlangan.

Respublika qishloq xo’jaligi mayin junli va yarim mayin junli qo’ylar boqishga, sut-go’shg qoramolchiligi, yilqichilik, paxtachilik (O’sh viloyatida) qandlavlagi, meva va sabzavot, donli ekinlar yetishtirishga ixtisoslashgan.

Chorvachilik respublika qishloq xo’jaligining asosini tashkil etadi.QirІizigtoniing pichanzor va yaylovlari (8 mln. ga. dan ko’proq), qirІiz xalqining chorvachilikdagi qadimiy katta tajribasi chorvachilikni intensiv rivojlantirishga imkon beradi. Chorvachilikda qo’ychilik yetakchi tarmoqdir.Qo’ylarning ko’pligi bo’yicha Markaziy OsiyodaQozog`istondan keyin ikkinchi o’rinda turadi.

Chorvachilikning sut-go’sht qoramolchiligi uchun sharoit yetarlidir. Bular asosan, Chuy va Talas vodiylarida, Issiqko’l bo’yida, respublikaning janubig`arbida boqiladi.