Termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi markaziy osiyo davlatlari geografiyasi

To’qay hayvonlari. Bu hayvonlar asosan Amudaryo, Sirdaryo, Ili, Chu, Sarisuv, Atrek daryolarining qayirlarida ko’p. To’qaylar uchun xos bo’lgan va eng ko’p uchraydigan hayvonlarga to’ng`iz, to’qay mushugi, bo’rsiq, bo’ri, quyon, suv kalamushlarini ko’rsatish mumkin.

Parrandalardan o’rdak, g`oz, loyxo’rak, baliqchi, qorabuzov, flamingo, birqozon, qirg`ovul va boshqalar.

Adir hayvonlari. Chol`ga xos bo`lgan ba`zi turlar ham keng tarqalgan, bulardan cho`l toshbaqasi, dumaloqbosh kaltakesak, qo`shoyoq, sug`ur, sariq va malla yumronqoziq, echkemar, sariq ilion va b. Sut emizuvchilardan tulki, bo`ri, bo`rsiq, quyon, sassiqko`zan, olaxurjun, turkiston kalamushi kabilar yashaydi. Bulardan tashqari jayra, ko`rsichqon, turkiston agamasi, chipor ilon, ko`lvor ilon, qora ilon, turkiston kobrasi, shalpangquloq kirpi uchraydi. Bobotog`ning 600-900 m. balandliklarida tor daralarda qoplonlar yashaydi. Qushlardan burgut, chil, kaklik, miqqiy, bedana, ko`kqarg`a, soch, ukki, dala chumchug`I, tuvaloq, qirg`iy, qironqara, boltayutar, ilon, burgut, itolg`I, so`fito`rg`ay, boyo`g`li kabilar hisoblanadi.

Tog` hayvonlari. Tog` mintaqasida haroratning pastligi tufayli sudralib yuruvchilar kam. Onda-sona oloy tog` iloni, himolay agamasi, turkiston agamasi, shuningdek kulrang olaxurjun, kichik qo`shoyoq, shalpangquloq kirpi kabilar uchraydi. Kemiruvchilardan o`rmon sichqoni, oq sichqon, turkiston kalamushi, shuningdek g`orlarda toshloq yerlarda oq suvsar, bargli o`rmon va archazorlarda tog` suvsari, qunduz, o`rmon olmaxoni, o`rmon sonyasi yashaydi. Yovvoyi cho`chqa, qo`ng`ir ayiq, qoyali yerlarda jayra, g`orlarda ko`rshapalak, Ko`hitang va Kopetdog`da sirtlon, G`arbiy Tyanshan, Oloy va Pomir tog`larida silovsin, qizil va ko`k sug`ur, Oloy va Pomirda morxo`r, Buxoro qo`yi uchraydi. Tog` mintaqasida yana arxar, manul,qoplon, yovvoyi qo`y-olqar, burama shoxli to`g echkisi, bo`ri, tulki, bo`rsiq, quyon, qushlardan burgut, yapaloqqush, tasqara, itolg`I, qumri, kaklik, zarg`aldoq, boltatumshuq, bulbul, tog` chumchug`I, daryolarida qunduz, filburun baliq, mo`ylov baliq, qilquyruq, qorabaliq, amudaryo fareli, oddiy cho`rtan, Turkiston laqqachasi uchraydi.

Yaylov hayvonlari. Bu mintaqada sudraliib yuruvchilardan chinqiroq ilon, oloy tog` iloni, himolay agamasi, ko`k qurbaqa uchraydi. Kemiruvchilardan qizil, ko`k Oltoy va Menzbir sug`uri, oq suvsar yashaydi. Yirik sut emizuvchilardan qo`ng`ir ayiq, ilvirs, tog takasi, Markaziy Osiyo kiyigi, arxar, muflon, qor qoploni, bo`ri, tulki; qushlardan himolay kurkasi, boltayutar, tog` zog`chasi, himolay qora kurkasi, tog` to`rgayi, hind tog` g`ozi yashaydi.