Termiz davlat universiteti o’zbek filologiyasi fakulteti

Narsa-hodisaning noma’lum belgisini ifodalovchi qanday so’roq olmoshi ham ikki so’zning, ya’ni qan va tag asoslari birikuvidan hosil bo'lganligi aytiladi.Bu olmosh qipchoq shevalarida qanday, oltoy tilida qandoy, yoqut tilida esa xannok, qandog shaklida qo'llanadi. Qalay olmoshining tarkibi ham qan asosiga -lay qo'shim chasini, qaysi? so‘rog'i esa -si affiksining qay o‘zagiga qo‘shilishidan hosil bo‘lganligi ta’kidlanadi.Masalan, tat. qoys boshq. qays qirg1., qum., uyg‘. qagsi. xak. xtzi kabi.Ayrim turkiy tillarda shunday ma’noni ifodalashda ne, ni olmoshlari qatnashadi: qum. necik, ozarb. nece, nejun, turkm. nicik, ninen, boshq.nisek. Turk tilida bu olmoshlar o'rnida haiji? so‘rog‘i ishlatiladi.

• Narsa-hodisaning noma’lum belgisini ifodalovchi qanday so’roq olmoshi ham ikki so’zning, ya’ni qan va tag asoslari birikuvidan hosil bo'lganligi aytiladi.Bu olmosh qipchoq shevalarida qanday, oltoy tilida qandoy, yoqut tilida esa xannok, qandog shaklida qo'llanadi. Qalay olmoshining tarkibi ham qan asosiga -lay qo'shim chasini, qaysi? so‘rog'i esa -si affiksining qay o‘zagiga qo‘shilishidan hosil bo‘lganligi ta’kidlanadi.Masalan, tat. qoys boshq. qays qirg1., qum., uyg‘. qagsi. xak. xtzi kabi.Ayrim turkiy tillarda shunday ma’noni ifodalashda ne, ni olmoshlari qatnashadi: qum. necik, ozarb. nece, nejun, turkm. nicik, ninen, boshq.nisek. Turk tilida bu olmoshlar o'rnida haiji? so‘rog‘i ishlatiladi.

Qayd etish joizki, turkiy tillarning so'nggi davrdagi taraqqiyot bosqichlarida tarixiy shakllarning yangi shakllar bilan uyg‘unlashganligi olm oshlarning hosil bo’lishda ham ko'zga tashlanadi.Bu holat turkiy tillarda analitik birikmalar faolligini ko’rsatadi.Qiyoslang:ozarb. na, na- ra-ya, turk. ne-re-ye, turkm. ni-re, n i-re k , xak. xag-a-ar, qoz. qcigjaqka, uyga qagerge kabi. Ko'rinib turibdiki,so‘roq olmoshlarining asosiy qismi turkiy tillarda qav/ qai so'zlari asosiga turli qo‘shimchalar yoki qadimgi tilda ot ma’nosini ifodalagan so‘zlar qo‘shiluvidan hosil bo‘lgan. Buni qanca, qacan olmoshlari misolida ham ko’rish mumkin. 0‘g‘uz shevalarida bunday olmoshlar ne,ni ko‘rinishlariga ega. Masalan,qum,ozarb.no‘g ‘. nege, nese, tat.nise, boshq. ni.se va h.k. Turk va turkman tillarida vositali kelishik qo'shimchalari orqali hosil bo’ladigan so‘roq olmoshlarida ne so‘zidan so‘ng -re orttiriladi: turk. rе те-den, turkm. ni-re-den kabi.

• Qayd etish joizki, turkiy tillarning so'nggi davrdagi taraqqiyot bosqichlarida tarixiy shakllarning yangi shakllar bilan uyg‘unlashganligi olm oshlarning hosil bo’lishda ham ko'zga tashlanadi.Bu holat turkiy tillarda analitik birikmalar faolligini ko’rsatadi.Qiyoslang:ozarb. na, na- ra-ya, turk. ne-re-ye, turkm. ni-re, n i-re k , xak. xag-a-ar, qoz. qcigjaqka, uyga qagerge kabi. Ko'rinib turibdiki,so‘roq olmoshlarining asosiy qismi turkiy tillarda qav/ qai so'zlari asosiga turli qo‘shimchalar yoki qadimgi tilda ot ma’nosini ifodalagan so‘zlar qo‘shiluvidan hosil bo‘lgan. Buni qanca, qacan olmoshlari misolida ham ko’rish mumkin. 0‘g‘uz shevalarida bunday olmoshlar ne,ni ko‘rinishlariga ega. Masalan,qum,ozarb.no‘g ‘. nege, nese, tat.nise, boshq. ni.se va h.k. Turk va turkman tillarida vositali kelishik qo'shimchalari orqali hosil bo’ladigan so‘roq olmoshlarida ne so‘zidan so‘ng -re orttiriladi: turk. rе те-den, turkm. ni-re-den kabi.