Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

Buyumlar.  Buyumlarning  o‘ziga  xos  belgilari  va  ulardan  foydalanish 

xususiyatiga  ko‘ra  guruhlarga  ajratish.  Temir,  yog‘och  va  matodan  ishlangan 

buyumlar, ulardan to‘g‘ri foydalanish haqida tushunchalar hosil qilish. Buyumlarning 

yasalishi va ishlatilishi haqida suhbatlar tashkil etish. 

Bunda  maktabgacha  ta’lim  muassasalari  uchun  “Bolajon"  dasturda  bolalarda 

mustaqil O‘zbekiston davlati haqidagi tushunchalarni kengaytirish, uning o‘tmishiga 

oid yodgorliklar bilan tanishtirish, Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent, kabi tarixiy 

shaharlar  haqida  ma’lumotlarga  ega  bo‘lish, 

≪Mustaqillik  kuni≫  (1991  yil  1 

---

 

 

29 

 

 

 

sentabr),  O‘zbekiston  ramzlari:  gerbi,  bayrog‘i,  madhiyasi  bilan  tanishtirish, 

O‘zbekiston  Prezidenti,  Prezidentlik  boshqaruvi  haqida  ma’lumotlar  berish, 

bolalarning  o‘z  mahallasi,  ko‘chasi,  uyi,  uning  nomlanishi,  nomlanish  sababi; 

O‘zbekistonning  tabiati,  yer-osti  va  usti  boyliklari,  tohlari,  cho‘l  va  adirlari,  tog‘u 

soylari, o‘rmonu-bog‘lari, iqlimi, buyuk siymolari, sarkardalari, ulug‘ mutafakkirlari, 

an’anaviy  bayramlari,  sayllari,  milliy  marosimlari,  o‘zbek  halqining  amaliy  san’ati, 

kattalar  mehnati,  bolalarning  ota-onalari,  aka-opalarining  O‘zbekiston  halq 

ho‘jaligining turli sohalaridagi ishtiroki, ishlab chiqarishning muhim sohalari, aloqa 

vositasi  haqida  bilim  berish  nazarda  tutilgan.  Ana  shularning  barchasi  bolalarning 

tevarak-atrofdagi  hodisalar  haqidagi  bilimlarni  aniqlash,  mustahkamlash  va 

kengaytirish asosida bog‘lanishli nutqini rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar so‘z 

boyligini kengaytirishda respublikamiz tabiati, kasb-hunarga oid, qurilish va qishloq 

xo‘jaligida foydalaniladigan mashinalar, narsalarning o‘ziga xos belgilari va ranglari, 

mehnatga munosabatni ifodalovchi tushunchalar, nom va so‘zlar bilan boyitish zarur.  

Shuningdek,  xalq  og‘zaki  ijodi  namunalarini  o‘rganish;  ona  tilidagi  antonim, 

sinonim, omonim so‘zlarni tushunish va to‘g‘ri qo‘llashga doir tushunchalar, so‘zlar 

bilan  boyitishga  erishish  lozim.  Bolalarni  narsalarning  nomlarini  to‘g‘ri  aytishga, 

ularning uxshash va farqli tomonlarini tushunish, shakli, rangi, sifati, xossalarini, jinsi 

va to‘g‘iga oid yo‘naltiruvchi lug‘atini faollashtirish, nutqning grammatik tuzilishini 

shakllantirish,  nutq  madaniyatini  shakllantirish,  dialogik  va  monologik  nutqini 

takomillashtirish  va  nihoyat  savod  o‘rgatishga  tayyorlash  muhim  ahamiyat  kasb 

etadi.  

Maktabgacha ta’lim muassasalarida olib borilgan kuzatishlar shuni ko‘rsatdiki, 

ularning  bog‘lanishli  nutqi  yoshiga  ko‘ra  orqada  qolib,  qator  kamchiliklar  mavjud. 

Shuning  uchun  biz  ularning  nutqini  kuzatishda  odatdagi  hayotiy  faoliyatidan  chetga 

chiqmaslikka harakat qildik. Bu jarayonda quyidagilarga e’tibor qaratildi: 

1. Ona tili boyligidan unumli foydalanish. 

---

 

 

30 

 

 

 

2. Nutqni rivojlantiruvchi omillarni to‘g‘ri belgilash. 

3. Nutqni rivojlantirish jarayoni. 

4. Nutqni rivojlantirishda uzviylik va uzluksizlik. 

5. Nutqni rivojlantirish mazmuni. 

6. Nutqni rivojlantirish shakllari. 

7. Nutqda ijtimoiy-maishiy omillarning o‘zaro aloqasi. 

8.  Sayrlar,  o‘yin  va  mehnat  jarayoni  —  nutqni  o‘stirishning  muhim  vositasi 

ekanligi. 

Maktabgacha  ta’lim  muassasalarining  katta  guruhlarida  bolalarning  nutqi  qay 

darajada  shakllanganligini  aniqlanib,  maxsus  topshiriqlar  ro‘xatini  ishlab  chiqiladi, 

har bir bola bilan yakka tartibda olib boriladi.