Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev

Astrolyabiya bilan ishlash
Astrolyabiya (usturlab ) gorizontal burchaklarni ulchash uchun kadimdan ishlatilib
kerlingan asbobdir. Xozirgi vaktda astrolyabiya asosan maktablarda yunalishlarning
azimut burchaklarini , rumblarini va 2 -yunalish orasidagi burchaklarni aniklashda
ishlatiladi.
Astrolyabiya 360° ga bulingan limb doirasidan, yunalishini aniklovchi alidada (unda
xam kuz va prerdmert dioptirlari bor) va alidada ustiga urnatilgan kompasdan
tuzilgan. Alidadagi dioptr ishlatilmagan vaktda kompas ustiga bukib kuyiladi. Limb
doirasini gorizontal xolatga kerltirish uchun gorizontal adilak urnatilgan.
Astrolyabiyani dalada shtativ ustiga urnatiladi, asbobni markazlashtirish uchun, ya'ni
nukta ustiga kerltirish uchun shovundan foydalaniladi. Astrolyabiya bilan joyda
yunalishlar azimutno`y va ichki burchaklarni ulchash uchun kuyidagi ishlar bajariladi:
1) asbob berlgilangan joyga urnatilib, adilak yordamida limb gorizontal xolatga
kerltiriladi;
2) Astrolyabiya shovun yordamida markazlashtiriladi;
3) Asbob orierntirlanadi, buning uchun kompas strerlkasining shimol uchi limb
doirasidagi 0°-ni, janub uchi 180°-ni kursatadigan xolga kerltiriladi.
Bu ishlar bajarilgandan keryin alidadaning kuz dioptiridan karab prerdmert dioptri
yunalishiga urnatilgan verxaga yunaltiriladi. Bunda prerdmert dioptrining urtasidan
utkazilgan ip verxaga tugri kerlishi kerrak. Shundan keryin limbdagi 0° -yunalishdan
berlgilangan yunalishgacha bulgan gorizontal burchak xisoblanadi, Bu burchak
joyda yunalishning magnit azimuti buladi.
Astrolyabiya yordamida joyda ichki burchaklar, ya'ni bir nuktadan chikkan 2-
yunalishning gorizontal proerktsiyalari orasidagi burchak kuyidagicha ulchanadi.
M: VAS burchak ulchanishi