Terpenlar

Alifatik terpenlar

Monosiklik terpenlar. Bularga mentan qatori terpenlari deyiladi, chunki ularning asosida ikkita izopren dimeri - mentan skeleti yotadi. Mentan simol (4-izopropiltoluol)ni to’liq gidrogenlab olinadi. Monosiklik terpenlarning eng oddiy vakili limonendir, u dastlab limonning efir moyidan ajratib olingani uchun shunday deb atalgan:

• Monosiklik terpenlar. Bularga mentan qatori terpenlari deyiladi, chunki ularning asosida ikkita izopren dimeri - mentan skeleti yotadi. Mentan simol (4-izopropiltoluol)ni to’liq gidrogenlab olinadi. Monosiklik terpenlarning eng oddiy vakili limonendir, u dastlab limonning efir moyidan ajratib olingani uchun shunday deb atalgan:
• Limonen bitta asimmetrik uglerod atomi tutgani uchun optik izomeriyaga ega. D-limonen limon moyidan tashqari apelsin po’stlog’i, selderey, zira moylarida ham bo’ladi. L-limonen qarag’ay va pixta kabi ignabargli daraxtlarning efir moylarida uchraydi. Limonenning ratsemat aralashmasiga dipenten deyiladi. Dipenten skipidarda ushraydi, shuningdek, kauchuk quruq haydalganda ham hosil bo’ladi. U izoprenni polimerlab olinadi:

 

•  

Mentol (5-metil-2-izopropilsiklogeksanol) –kristall modda, suyuqlanish harorati 41-43◦C , qaynash harorati 216◦C. Spirtda yaxshi eriydi, suvda kam eriydi. Atir-upachilik, qandolotchilik, oziq-ovqat sanoatida ishlatiladi, validol va brommentol kabi dori vositalari tarkibiga kiradi. Mentolning izovalerian kislota metil efiridagi eritmasi validol nomli doridir.

Bisiklik terpenlar

• Bisiklik terpenlar
• Bisiklik terpenlar tarkibida olti a’zoli halqa, uning ichida yana bir halqa va bitta qo’shbog’ bo’ladi.Ular asosan uch guruhdan iborat bo’lib, tarkibida qo’shbog’i bo’lmagan uglevodorodlar karan, pinan, kamfandan hosil qilinadi. Shunga binoan, ular karan,pinan va kamfan guruhi terpenlariga bo’linadi:
• α-Pinen-pinan guruhiga kiruvchi bisiklik terpenlar qatoriga kiradi.Ignabargli daraxtlardan olinadigan skipidarning asosiy qismini α-pinen tashkil etadi. Skipidar ignabargli daraxtlarning smolasini haydab olinadi va uning ahamiyati tarkibidagi α-pinen bilan belgilanadi.

α-Pinen
β-Pinen