Texnik ijodkorlik

2. Boshlang'ich ma'lumotlarni tayyorlash 
Ma'lumotlarni 
yig'ish. Konseptual modelni 
yaratishda ob‘yektning hamda X 
tashqi ta'sirning sifat (funksional) va 
miqdoriy parametrlari aniqlanib 
olinadi. Miqdoriy parametrlar uchun 
ularning qabul qiluvchi konkret qiymatlarini aniqlab olish zarur bo'ladi. Sababi, ulardan 
modellashtirishda boshlang'ich ma'lumot sifatida foydalaniladi. Bu bosqich murakkab va 
ma'suliyatli ish xisoblanib, u modellashtirishning muvofaqiyatli bo'lishiga sezilarli ta'sir etadi. 
Shuni ishonch bilan ta'kidlash mumkinki, modellashtirish natijalarining ishonchliligi boshlang'ich 
ma'lumotlarning to'g'ri va to'liqligiga juda bog'liq bo'ladi. 
Konseptual model yaratishning dastlabki bosqichlarida model tarkibiga kirishi lozim bo'lgan 
ba'zi bir parametrlar aniq bo'ladi. Mazkur parametrlar bo'yicha boshlang'ich ma'lumotlarni 
yig'ishni konseptual modelni ishlab chiqish bilan parallel ravishda olib borish mumkin. 
Konseptual modelga aniqliklar kiritish mobaynida boshqa qolgan parametrlar aniqlanadi. 
Umuman olganda boshlang'ich ma'lumotlarni yig'ish masalasi, asosan, quyidagi sabablarga ko'ra 
murakkablashadi. Birinchidan, ishlab chiqish lozim bo'lgan modelning parametrlari nafaqat 
determinirlangan, balki stoxastik ham bo'lishi mumkin. Ikkinchidan, hamma parametrlar ham 
statsionar bo'lavermaydi, ayniqsa, bu nostatsionarlik tashqi ta'sirlarga taalluqli. Uchinchidan, 
modellashtirish, asosan, mavjud bo'lmagan (loyihalashtirilayotgan, modernizatsiya qilinayotgan) 
yoki yangi sharoitdan ishlashi lozim bo'lgan tizimlar uchun ishlab chiqiladi. 
Parametrlarning katta qismi - bu tabiatan tasodifiy miqdorlar bo'lib hisoblanadi. Lekin, 
modelni soddalashtirish (tushunish, boshqarish oson bo'lishi uchun) uchun ularning ko'plarini 
determinirlangan (tasodifiy miqdorlarning o'rtacha qiymatlarini olish hisobiga) deb olinadi. 
Albatta bu narsa, agar tasodifiy miqdor qiymatlari uncha tarqoq bo'lmasa yoki qo'yilgan 
maqsadga erishish uchun ularning o'rtacha qiymatlari yetarli bo'lganda amalga oshiriladi. 
Modelni ishlab chiqish mobaynida yuqorida aytib o'tilgan xodisaga teskari xodisa ham bo'lishi 
mumkin, ya'ni determinirlangan parametrlarlarni tasodifiy miqdorlar ko'rinishda ifodalab olish 
zarurati paydo bo'lishi mumkin. Bu narsa modelni o'lchamini kamaytirish maqsadida, tizim 
elementlari yoki tashqi ta'sirlar bilan integrallashgan holda amalga oshiriladi. Masalan, ma'lum bir 
dastur ishlayotganda ma'lum aniq bir sondagi ma'lumotlar qayta ishlanadi. Keyingi safar yana 
mazkur dasturga murojat qilinganda yana ma'lum aniq bir sondagi ma'lumotlarni qayta ishlaydi 
va xokazo. Dasturni ko'pkarrali bajarilishini modellashtirish uchun barcha ma'lumotlar to'plami 
sonini yoki mazkur to'plam qiymatlarini ma'lum bir taqsimot qonuniga ega bo'lgan tasodifiy 
miqdor bilan almashtirish mumkin bo'ladi. 

---

29