Texnika universiteti olmaliq filiali

Issiqlik sarfi
Ammoniyli selitra eritmasi bilan chiqib ketayotgan issiqlik miqdori, kJ/soat:
Q₁ = (8300000 + 240) · 1,92·t_qayn.

bu yerda, 8300000 – hosil bo‘lgan ammoniyli selitra eritmasining miqdori, kg/soat; 240 – ammiak va nitrat kislotaning umumiy yo‘qotilishi, kg/soat; 1,92 – 90% li ammoniyli selitrasining issiqlik sig‘imi, kJ/kg grad; t_qayn – 90% li selitra eritmasining qaynash harorati.Ammoniyli selitra eritmasining qaynash haroratini apparatdagi bosim (1,5 - 1,2) · 10⁵ n/m² uchun aniqlaymiz. Bunday bosimda to‘yingan suv bug‘ining harorati 103⁰C ga teng. Atmosfera bosimida 90% li ammoniyli selitraning qaynash harorati 150⁰C ga to‘g‘ri keladi.

Harorat depressiyasi, (⁰C):
Δt = 150 – 100 = 50⁰C

Shunga asoslangan holda, 90% li ammoniyli selitrasining qaynash haroratini aniqlaymiz, ( ⁰C):

t_qayn = t _{to‘yin.bug‘} + Δt + ή
t_qayn = 103 + 50 + 1,03 = 159,7 ^oC
bu yerda, η – har qanday bosimdagi harorat depressiyasi koeffitsienti, 130 ^oC haroratda 1,03 ga teng.
To‘yingan bug‘ning 40 - 135^oC haroratdagi koeffitsienti yuqoridagi jadvaldan olinadi.
Ammoniyli selitra eritmasi bilan chiqib ketayotgan issiqlik miqdori, kJ/soat:
Q₁ = 8300000· 1,92 · 159,2 = 2537011200
Eritmadan suv bug‘ini bug‘latish uchun sarflanayotgan issiqlik miqdori, kJ/soat:
Q₂ = 3126610 · 2682 = 8385568020
Atrof–muhitga yo‘qotilayotgan issiqlik miqdori, kJ/soat
Q_{at.mux .}= 15489231800 – (2537011200 + 8385568020) = 4566652580

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytishim mumkinki azotli o‘g‘itlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilguncha faqatgina Chili selitrasi — NaNO₂ qishloq xo‘jaligida 0‘simliklar uchun mineral ozuqa sifatida ishlatib kelingan ekan.
Hozirgi paytda kimyo sanoati korxonalarida turli xildagi azotli o‘g‘itlar ishlab chiqarilmoqda ekan.
Azotli o‘g‘itlarning asosiy turlari: ammiakli (ammiak), ammoniyli (ammoniy tuzlari — fosfat, sulfat, xlorid va boshqalar), ammoniy nitratli, nitratli (nitrat kislotaning kalsiyli, kaliyli, natriyli selitralari) va amidli (karbamid — (NH₂)₂CO, kalsiy sianamid — Ca(CN)₂ va boshqalar) o‘g‘itlar hisoblanadi ekan.
Bundan tashqari bu tuzlar asosida aralash va murakkab o‘g‘itlar, suyuq azotli o‘g‘itlar — ammiak va ammiakli suv, aminlar va boshqa tuzlarning suvli eritmalari ishlatiladi ekan.
Ushbu bobda ozuqa sifatida faqatgina bir komionentli — azotli o‘g‘itlar haqida so‘z yuritiladi. Ammmoniyli va nitratli tuzlarning ko‘pchiligi hamda karbamid suvda yaxshi eriydi. Ulardagi azot o‘simliklarga yaxshi o‘zlashadi (ayniqsa, NO₃^- ning tuproqda xarakatchanligi yuqori bo‘ladi). Ammoniyli o‘g‘itlar uchun xom ashyo sifatida ammiak, nitratli o‘g‘itlar uchun esa nitrat kislotasidan foydalaniladi. Ular esa atmosferadagi behisob miqdordagi azotdan olinishi menda juda ajoyib ta’surotlar qoldirdi