Texnika xavfsizlik qoidalari va xatoliklar nazariyasi

 
Bevosita o’lchashlarning tasodifiy xatoliklarini aniqlash 
Ma’lumki, biror kattalikning o’lchangan qiymati , uning haqiqiy qiymatidan 
farq qiladi. Biror kattalikning haqiqiy qiymatiga yaqinlashish uchun ayrim 
o’lchashlarda topilgan natijalarning o’rta arifmetik qiymati hisoblanadi
1
2
....
n
x
x
x
x
n




(1). 

---

Har qaysi o’lchash natijasi kattalikning o’rtacha arifmetik qiymatidan farq 
qiladi.Birorta o’lchash natijasining o’rtacha arifmetik qiymatidan ayirmasi (farqi) 
shu o’lchashning absolyut xatoligi deyiladi. 
∆x
1
= ׀ x
1
– x 
o’r
׀ 
∆x
2
= ׀ x
2
- x
o’r
׀ 
………. … . . 
∆x
n
= ׀ x
n
- x
o’r
׀ 
∆x
o’r
= (׀∆x
1
׀ + ׀ ∆x
2
׀ +…..+ ׀∆x
n
׀) / n (2). 
O’lchash xatoligini to’laroq xarakterlash maqsadida nisbiy xatolik 
tushunchasi kiritiladi. 
Ayrim o’lchashning nisbiy xatoligi deb shu o’lchash absolyut xatoligi ∆x
ning , kattalikni o’lchashda topilgan qiymati x ga nisbatiga aytiladi va E
x
bilan 
belgilanadi.
'
'
o r
x
o r
x
x



(3). 
(3) dan ko’rinadiki, o’lchashning nisbiy xatoligi o’lchamsiz sondir. 
O’lchashlarning nisbiy xatoligi odatda % larda ifodalanadi. 
'
'
100%
o r
x
o r
x
x



(4). 
Odatda o’lchashlarning o’rtacha nisbiy xatoligi hisoblanadi. 
O’rtacha absolyut xatolik ∆x
o’r
ning o’lchanayotgan kattalikning o’rtacha 
arifmetik qiymati x
o’r
ga nisbatini o’rtacha nibiy xatolik deb ataladi. 
Juda aniq o’lchash zarur bo’lmagan hollarda 5% gacha nisbiy xatolikka yo’l 
qo’yish mumkin deb hisoblanadi. 
 
 

---

 

---