Texnologik jarayonlar va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish. Avtomatlashtirish tushunchasi

6. Ko‘p faktorlilik tushunchasi
multifactorial) - bu atama bir nechta genetik omillarning, odatda poligenlarning atrof-muhit omillari (yoki omillari) bilan o'zaro ta'siridan kelib chiqadigan holatlarni tavsiflash uchun ishlatiladi. Ko'pgina kasalliklar (masalan, o'murtqa bifida yoki anensefali) multifaktorial hisoblanadi.



7. Statik va dinamik jarayonlar.
Vaqt omili bo'yicha (dinamika): statik va dinamik modellar.
Statik modellar ob'ektni ma'lum vaqt ichida sodir bo'ladigan o'zgarishlarni hisobga olmagan holda ifodalaydi. Ushbu modellarda vaqt omili yo'q.
Statik model bir hafta davomida o'rtacha havo haroratining o'zgarishi grafigi, vodorod va kislorod atomlaridan tashkil topgan suv molekulasining modeli yoki chizmasi bo'lishi mumkin.
Dinamik modellar ob'ektni vaqt o'tishi bilan o'zgartirish jarayonidir. Masalan, ma'lum bir hududning xaritasi, klinikada bitta tekshiruv natijasi.
Avtomatik rostlash tizimlarining statik va dinamik xossalari tizimdagi tarkibiy elementlaming tavsiflari orqali aniqlanadi. Element yoki tizimning statik tavsifi deb o‘matilgan rejimda jarayonning chiqish va kirish parametrlari nisbatiga aytiladi. Ushbu nisbat analitik yoki grafoanalitik usul bilan ifodalanadi va hisoblash yoki tajriba usullari bilan aniqlanadi [14,18]. Umumiy holda zveno va tizimlar ixtiyoriy tartibdagi nochiziqli differensial tenglamalar bilan ifodalanadi.
ABTlari statik (barqaror) rejimda ishlaganda:
- obyektga kiruvchi modda yoki energiya miqdori, undan chiqadigan
inodda yoki energiya miqdoriga teng bo‘lishi kerak, x(t) =y(t) ;
- rostlanuvchi yoki boshqaruvchi parametr vaqt davomida o‘zgarmas
boiishi kerak, ya’ni y(t) = const;
- ABTning rostlash organi harakatsiz turishi kerak. Statik rejimda kirish kattaligi bilan chiqish kattaligi grafik
ko‘rinishda yoki ma’lum algebraik tenglama ko‘rinishida berilishi mumkin. Agar chiqish kattaligi kirish kattaligi bilan chiziqli bog‘langan bo'Isa, shu bog’lanishni ifodalovchi tenglama to ‘g ‘ri chiziqli tenglama deyiladi, ya’ni у = a + yx, y = bx (2.2-rasm). Tizimning turg‘un holatini ifodalovchi tenglamaga statik tenglama deyiladi.
Tizimning asosiy ish rejimi bu dinamik rejim hisoblanadi. Chunki bu rejimda tizimga har xil signallar ta’sir etib, tizim harakatda bo‘ladi va bu harakat differensial tenglama orqali ifodalanadi.
Tizimning dinamik holatini, ya’ni o‘tkinchi jarayon holatini
ifodalovchi tenglamaga dinamik tenglama deyiladi.
Demak, dinamik rejimni ifoda etuvchi differensial tenglama shu
holatning o‘zini, harakat tezligini hamda harakatning tezlanishini ifoda
etadi.
(2.1)
bunda, x , f - kirish kattaligi; у - chiqish kattaligi, - vaqt bo‘yicha
birinchi tartibli hosilasi, —vaqt bo‘yicha ikkinchi tartibli hosilasi. (2.1)
tenglama dinamik rejimning tenglamasi deyiladi. Statik rejimda esa, y=const; x=const bo‘ladi. Unda (2.1) tenglama
quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi tenglama ma statik (o‘matilgan) rejimni ifoda etadi
static tenglama deyiladi.
Statik xarakteristika - bu statik rejimda (vaqt bo‘yicha doimiy x ta’siri va f g‘alayonlar hamda boshqariluvchi kattalik quyidagicha bog'langan Y = F (x,f )) chiqish kattaligini kirish kattaligiga bog'liqligi.