Texnologik jarayonlarini avtomatlashtirilgan

TJABS ning axborot bilan ta’minlanshi 
Avtomatik yoki avtomatlashtirilgan rejimda texnologik jarayonlarni 
boshqarishda axborotni yig`ish, qayta ishlash, saqlash va foydalanishni tashkil 
qilmasdan iloji yo‘q. TJABSning funksional vazifasi axborot tarkibini va 
yordamchi sistemalar orasidagi axborotli bog`lanishlarning xarakterini belgilaydi. 
3.1-rasmda TJABSning axborot tarkibini ifodalovchi soddalashtirilgan sxemasi 
berilgan. 
3.1-rasm. TJABSning axborot tarkibini ifodalovchi soddalashtirilgan sxema. 
Chizmadan ko‘rinib turibdiki, TJABS tarkibida boshqaruvchi yordamchi 
sistema, texnologik jarayon operatorlari va texnik vositalar bilan birgalikda 
ishlaydigan mustaqil yordamchi axborot sistemasi ham bor. Texnologik 
jarayonning ketishi haqida axborot o‘lchov o‘zgartkichlari orqali yordamchi 
axborot sistemasiga kiradi, u esa o‘z navbatida operatorlarga va boshqaruvchi 
yordamchi sistemalarga uzatiladi. Ular o‘zlaridagi boshqarish algoritmlari asosida 

---

tegishli boshqarish ta’sirlarini ishlab chiqadi. Avtomatlashtirilgan boshqarish 
rejimi operatorlar orqali oshiriladi. 
TJABSni axborot bilan ta’minlash muammosi quyidagi masalalarni 
yechishga bog`liq: 
1) Boshqarish obyektlarini bir xil ko‘rinishga keltirish maqsadida 
axborotning yetarli hajmini aniqlash; 
2) Axborotning ishonchliligini ta’minlash va uni yechish usullarini 
isbotlash; 
3) Inson-mashina 
sistemasida 
axborot 
almashishni 
tashkil 
etishda 
vazifalarni taqsimlash; 
4) Axborotni yig`ish, saqlash va berish. 
Agar axborot turlari faqat bir avtomatlashtirilgan qayta ishlash sistemasi 
bilan bog`langan bo‘lsa, boshqarish jarayoni ratsional bo‘ladi. Zarur bo‘lgan 
birlamchi axborotning hajmi ko‘p emas, lekin u TJABSlar uchun yetarli bo‘lgan 
ikkilamchi ko‘rsatkichlar sistemasi uchun kifoya bo‘lishi lozim. Bu usul bir marta 
yaratib va axborot massivlaridan ko‘p marotaba foydalanish prinsipi sifatida 
ma’lum. Boshqacha qilib aytganda, bir marta qayd qilingan axborot turli 
boshqarish vazifalarida foydalanilishi mumkin. Zarur bo‘lgan axborot hajmini 
aniqlash kerak bo‘lganda texnologik jarayon matematik ifodasining qabul qilingan 
tarkibini bilish lozim. Obyekt holatini bir xil ko‘rinishda keltirish va zarur bo‘lgan 
axborot hajmini aniqlash uchun axborot statistik usullarni yoki hozirgi zamon 
boshqarish nazariyasida qo‘llaniladigan kuzatish va boshqarish tushunchalarini 
ishlatish asosida hal etiladi. 
TJABSning normal ishlashi hisoblash mashinalari va boshqarish 
masalalaridan foydalanishdagi axborotning ko‘rinishiga bog`liq. Boshqarish 
obyekti haqida EHM xotirasida saqlanayotgan birlamchi axborotning to‘g`riligi 
birinchi navbatda texnologik jarayon fizik parametrlarining o‘lchash xatoliklariga 
bog`liq. 
Hozirgi paytda aniqlik masalasini hal etishda ikki yo‘nalish mavjud: 
1) O‘lchov chizmalarida fizika, kimyo va boshqa fan yutuqlari asosida 
ishlab chiqilgan yuqori aniqlikka ega bo‘lgan elementlarni ishlatish, 
shuningdek, o‘lchaydigan qurilma xarakteristikalarini stabillash usullari 
tarkibini mukammallashtirish; 
2) Sistemalar doirasida ma’lumotlar ishonchliligini oshirishga qaratilgan 
ishlarni amalga oshirish (filtrlash, ishonchlilik ustidan nazorat o‘rnatish, 
asboblar xizmatini optimallash, modellarni to‘g`rilash va boshqalar).