Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

r e . rt = 1 /
№
)
,
(21.15)
П
( b Kb)f  
1
= 1,.......... ,n,
(21.16)
3
к
0
к
21.19-rasm. Iqtisodiy samaradorlikning AT ni joriy qilishga 
sarflanadigan kapital xarajatlarga bog‘liqligi.

---

bu yerda: (}-Kb)f  — / — qurilmaning yuklanganlik koeffitsiyentini hisobga olgan 
holdagi to ‘xtashlar jadalligi, n — zanjirdagi qurilmalar soni.
Parallel qurilmalar guruhi uchun, ya’ni biri ishchi holatda, boshqasi 
zaxira holatida bo ‘lgan qurilmalar uchun to ‘xtashlar jadalligini ushbu 
formula bilan hisoblash mumkin:
( l K b)f =Q,5(XKb)2
l . 
(21.17)
Avtomatlashtirish tizimlarining ishonchliligini oshirish uslublari. Ishon- 
chlilikni oshirishning asosiy uslublari ishlab chiqish bosqichida ko‘zda 
tutilgan zaxiralash (ortiqchalik) va ishlatish davrida yaxshi texnik xizmat 
k o ‘rsatish va ta ’mirlash hisoblanadi.
Funksional va struktur (tuzilm a) zaxiralash mavjud. Funksional 
zaxiralash; tizimga o ‘xshash o ‘zaro bir-birini to ‘ldiruvchi vazifalarni kiritish 
bilan ta ’minlanadi, masalan, analogli va raqamli qayd etish, q o ‘lda va 
masofadan turib boshqarish, asboblar yordamida va displeyda nazorat qilish 
va hokazo.
Struktur zaxiralash boshqarishning eng m uhim vazifalarini bajarishda 
qurilm alarni parallel o ‘rnatishni nazarda tutadi. S truktur zaxiraning 
quyidagi turlari farq qilinadi: ishchi qurilmalar to ‘xtaganda zaxira quril­
m alarni avtomatik ulash (,,issiq“ zaxiralash) oldindan montaj qilingan 
zaxira qurulm ani kom m utatsion aloqalarning o ‘zgarishi hisobiga ulash 
(,,sovuq“ zaxiralash); nosoz qurilmani ajratib olish va uni zaxiradagisi bilan 
almashtirish.
Texnik xizmat ko‘rsatishni va ta ’mirlashni tashkil etish, bir tom ondan, 
qurilmalarning ishonchliligi to ‘g‘risidagi m a’lumotlarni, yuz berishi m um ­
kin bo ‘lgan to ‘xtashlarni oldindan aytish maqsadida to ‘plash va tahlil 
qilish, ikkinchi tomondan esa — optimal davriylikni va avtomatik, va nazorat- 
o ‘lchov asboblarini (N O ‘A) ta ’mirlash ishlari hajmini ishlab chiqish, va 
ta ’minlashni ko‘zda tutadi.
Ishonchlilik to ‘g‘risidagi m a’lumotlarni to ‘plash (N O ‘A) sexlaridagi 
asbobsozlari va ta ’mirlash xizmati xodimlari zimmasiga yuklanishi mumkin. 
Bu maqsadda to ‘xtashlarni hisobga olish jurnaliga nosozlik vaqti, joyi va 
sababi, uni bartaraf qilish usuli ham da bunga ketadigan m ehnat xarajatlari 
yozib qo ‘yiladi. H ar bir qurilma uchun daftar tutiladi; unga to £xtashlar 
haqidagi m a’lum otlardan tashqari, qurilmaning pasport tavsifi (chiqarilgan 
yili, tayyorlovchi zavod, ishga tushirilgan sana) va profilaktik ko‘riklar 
natijalari, va ta ’mirlashlar natijalari yoziladi.
A vtom atlashtirishni boshqarish tizimlariga texnik xizmat ko ‘rsatish 
ta ’mirlashlar orasidagi davrda ishonchlilik ko‘rsatkichlarini kerakli darajada 
tutib turishning asosiy usuli hisoblanadi. U ayrim qurilm alar va bog‘lanish 
kanallarining metrologik tavsiflarini hamda ish xususiyatini test signallari 
b o ‘yicha tekshirishni; qurilmalarni tozalashni; qurilmalarning ayrim ele- 
m entlarini sozlash va almashtirishni; elektr va truba (quvur)li o ‘tkazgich

---

ajraluvchi birikm alari, kontaktlari va m ustahkam lagichlarining ishlash 
xususiyati va ishonchliligini tekshirishni nazarda tutadi.
Texnik xizmat ko‘rsatish davrida o ‘tkaziladigan ta ’mirlash ishlari joriy 
ta ’mirlash deyiladi, ular avtomatlashtirish vositalarining ish xususiyatini 
ta ’minlash yoki tiklash uchun bajariladi ham da tizimning ayrim qismlarini 
alm ashtirishdan va (yoki) tiklashdan iborat. Ishonchlilik ko‘rsatkichlarini 
t o i a tiklash uchun tizimning barcha qismlarini nazorat ta ’mirini o ‘tkazib, 
so‘ng tekshirish zarur.