Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

21.6-rasm. Obyektning statik (a) va dinamik (b) tavsiflari:
1— p bosim o ‘zgarganda; 2 — T  harorat o ‘zgarganda; x0 — g ‘alayonlanish oni (m om enti).

---

kirishiladi. Bunda asosiy e ’tiborni kirish param etrlarini barqarorlashtirishga 
qaratish zarur, chunki ularning o ‘zgarishi bilan obyektga kuchli g ‘ala- 
yonlanishlar kiradi.
Odatda, barcha g‘alayonlanuvchi ta ’sirlarni obyektga kirgunga qadar 
yo‘qotib b o ‘lmaydi. Ichki g‘alayonlanishlarni esa amalda oldindan bilish va 
yo‘qotish m um kin emas. Bundan tashqari, ko ‘pgina kirish va chiqish 
param etrlari oldingi yoki kelgusi jarayonning texnologik rejimi bilan 
belgilanadi. M asalan, kontakt apparatga keladigan kuydiradigan gazdagi 
(N 2S 0 4 ishlab chiqarish) kislorod konsentratsiyasi kuydirish (pishirish) 
jarayonining texnologik rejimiga bogiiq; absorbsion kolonnaga uzatilayotgan 
degidratsiyalangan gazning (sintetik kauchuk ishlab chiqarish) tarkibi 
degidratsiyalash jarayonining kechishiga bog‘liq.
Barcha m um kin bo ‘lgan g‘alayonlanishlar bartaraf qilinishi m um kin 
b o ‘lmagani uchun ular rejim param etrlarining o ‘zgarishiga, keyin esa 
boshqarish mezonining o ‘zgarishiga ham olib keladi. Rejimli param etrlarni 
rostlash zarurati paydo bo ‘ladi. Bunda yana obyektning statik va dinamik 
tavsiflariga murojaat qilish zarur bo ‘ladi.
Pirovardida, kimyoviy texnologiyaning TBO ni avtomatlashtirishda, 
odatda, boshqarish mezonini, rejimli va kirish param etrlarini rostlovchi 
kombinatsiyalashgan (aralash) BS ning yaratilishiga kelinadi.
Shuni ta ’kidlab o ‘tamizki, parametrlarning o ‘zaro bog‘liqligi tufayli, bir 
param etrni rostlash (sozlash) uchun qaratilgan rostlovchi ta ’sirlar bosh- 
qalariga ham ta ’sir ko‘rsatadi. Masalan, retifikatsion kolonnaning qaynat- 
kichiga haroratni rostlagich tom onidan uzatiladigan bug4 m iqdorining 
o ‘zgarishi faqat kubdagi haroratning o ‘zgarishigagina emas, balki undagi 
sathga ham ta ’sir qiladi.
Ayrim param etrlar orasidagi ichki bog‘lanishlarni susaytirish usullari 
ham mavjud rostlanuvchi kattaliklar sifatida o ‘zaro bog4lanm agan (yoki 
kuchsiz bog‘langan) param etrlarni tanlash; rostlash zanjiriga (rostlagichlar 
orasiga) kompensatsiyalovchi tashqi bog4lanishlarni kiritish.