Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

2 1 .3 -ra sm . G O S T 2 1.4 04 -85 b o ‘y ich a a sb o b n in g shartli 
b e lg ila n is h in i ifo d a la s h p rin s ip i.
Avtomatlashtirishning prinsipial chizm asini o ‘qishni osonlatish maqsa­
dida asboblar va rostlagichlarning shartli ifodasida kirish signallarini 
tepadan, chiqish signallarini esa pastdan ulagan m a’qul. Agar chizmada bir 
xil tavsifli joyiga o ‘rnatilgan asboblar ko‘p m arotaba qaytarilsa, u holda 
„M ahalliy asboblar“ t o ‘rtburchagiga faqat bitta asbob belgilanishini 
chizishga ruxsat beriladi (bu, birinchi navbatda, m anometrlarga tegishli) 
bunday asboblarning pozitsiya nomerlari ko‘rsatiladi. Bu hollarda ayrim 
q u rilm a la rd a n ch iq q an b o g 'la n ish y o 'lla rin i b irlash tirish m aqsadga 
m uvofiqdir. Shuningdek, bir nech a datch ik d an chiqib, signal bitta 
ik k ilam ch i asbobga bo rg an d a (m asalan, agar b ir n ech ta qarshilik

---

term om etrlari bitta ko‘prik bilan ishlaganda) ham y o ilarn i birlashtirib 
ko'rsatish mumkin.
Avtomatik asboblarning kontaktlari signal berish, blokirovkalash va 
himoya kabi elektr chizmalarida ishlatilsa, u holda bo g iash y o ila ri bitta 
gorizontal chiziqda birlashtiriladi va unga masalan, „Boshqarishning elektr 
chizm asi“ , „Signal berish chizm asi“ kabi yozuvlar yoziladi.
21.4-rasmda, misol tariqasida, TJ avtomatlashtirish sxemasi keltirilgan 
boiib, unda ishlovga berilayotgan mahsulotning harorat va sarfi ART amalga 
oshirilgan; magistraldagi bug‘ bosimi ART to ‘planuvchi idishdagi sath 
pozitsion ART; nasos elektr yuritmasini boshqarish tizimi.
TJAS ini ishlab chiqishda shchitlarni va boshqarish pultlarini chiz- 
m aning pastki qismida to ‘g‘ri to ‘rtburchak ko‘rinishida tasvirlash qabul 
qilingan. Bu to ‘g‘ri to ‘rtburchaklar hududiga nazorat, signalizatsiya va bosh- 
qaruvni rostlash apparaturasi tasvirlanadi.
TJAS da tasvirlanuvchi elektr apparaturaga (elektr o ic h o v asboblariga, 
signal lampalariga, tugmalarga, boshqaruv kalitlariga, qo‘ng‘iroqlarga va 
boshqalarga) prinsipial elektr sxemalarda qabul qilingan raqam li-harfli 
belgilashlar kiritiladi. Ba’zi asboblarning va to ‘g‘ri ta ’sir qiluvchi rostlagich­
lar, ko'rsatuvchi term om etrlar, m anom etrlar kabi avtom atlashtirish vosita- 
larining prinsipial belgilanishlari faqat tartib raqam laridan iborat (21.4- 
rasmda bu to ‘g‘ri ta ’sir ko‘rsatuvchi bosim rostlagichi RS(3); haroratni 
o ic h ash asbobi T1 (5); NL1, NL2, N LZ signal lampalari; KM1 magnitli 
ishga tushirgich; SV1 va SV2 boshqarish tugmalari).

---

Shchit va pultlardan tashqariga o ‘rnatiladigan hamda bevosita texnologik 
qurilm alar va kommunikatsiyalar bilan b o g iiq b o ‘lmagan asboblar va 
avtomatlashtirish vositalari shartli ravishda to ‘g‘ri to'rtburchak ichida ,joyida 
o ‘rnatilgan asboblar“ deb ko‘rsatiladi. Bu to ‘g‘ri to ‘rtburchak shchitlar va 
boshqarish pultlari to ‘g‘ri to ‘rtburchagi ustida tasvirlanadi.
Texnologik sxemada / to ‘plam m ahsulotni qayta ishlashga uzatishdagi 
notekisliklarni (har xilliklarni) yo‘qotish uchun m oijallangan, I I  to ‘plam 
esa to ‘plovchi b o ia d i. A vtom atlashtirish sxemasi undagi sathni ikki 
pozitsiyali rostlash uchun m oijallangan. (Yuqori) sath 1— 1 va (pastki) 
sath 1—2 datchiklari mahsulotning to'plagichga uzatilishini boshqaruvchi 
elektromagnit klapan 1—4 ga ta ’sir qiluvchi pozitsion rostlovchi qurilma
1— 3 ga signal beradi. N asos I V  ishlov berish u chun uzatiladigan 
m ahsulotning haroratini barqarorlashtirish vazifasini ART ta ’minlaydi, 
unga 2— 1 datchik, ko‘rsatuvchi va rostlovchi asbob 2—2, ijro mexanizmi
2— 4 va rostlovchi organlar 2—5 kiradi, u issiqlik eltgichni III issiqlik 
almashtirgichga uzatilishini o ‘zgartiradi. ARTda rostlovchi organning shchitda 
o ‘rnatilgan masofadan turib boshqarish paneli 2—3 vositasida boshqarish 
ko‘zda tutilgan.
M ahsulot sarfini barqarorlashtirish ARTda truboprovodda o‘rnatilgan 
datchik 4— 1 dan kelayotgan signal oraliq o ‘zgartkich 4—2 orqali ko‘rsa- 
tuvchi, o ‘ziyozar va rostlovchi 4—3 asbobga keladi. Qaralayotgan konturda 
sarflanish kattaligi rostlovchi klapan 4— 6 ning ochiqlik darajasiga b o g iiq
b o ig a n oqimni drossellash darajasi bilan belgilanadi. K o‘pincha AS da 
rostlagichlarning tasviri yonida ular amalga oshiradigan rostlash qonunining 
shartli belgisi beriladi. 2—2 va 4—3 rostlagichlar tom onidan PI-rostlash 
qonuni amalga oshiriladi.
TJASda foydalaniladigan avtomatlashtirish vositalarining turi, markasi 
va asosiy tavsiflari maxsus hujjatda keltiriladi, bu hujjat avtomatlashtirish­
ning istagan loyihasining matni materialning tarkibiy qismi hisoblanadi.
Avtomatlashtirish vositalari soni katta b o ig a n , murakkab TJAS larni 
tasvirlashda AT adres usulida bajariladi (21.5-rasm).
Yonish kamerasi II da vujudga keladigan yondirish gazlari havo oqimi 
bilan aralashadi va quritish kamerasi I ga keladi, u yerga xamirturush 
suspenziyasi ham uzatiladi.
Issiq gazlar oqimi suspenziyaning changlanishini (zarrachalanishini), 
paydo boiayotgan tom chilarning talab qilinayotgan namlikdagi qurishini 
ta ’minlaydi. G ranulalarning o ‘rtacha o ic h a m i gazlarning va xamirturushli 
suspenziya sarfining nisbatiga b o g iiq b o iad i. Tayyor mahsulot quritish 
kam erasidan chiqariladi, kam erada u ajraluvchi gazlardan ajraladi.
Purkovchi quritgich AT quyidagi asosiy rostlash konturlarini o ‘z ichiga 
oladi:
1) 
quritgichga ( 1—4 rostlagichga) keladigan xamirturush suspenziyasi 
sarfi; bu kontur qurilmaning barqaror unum ini ta ’minlaydi;

---