Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

Parametrlarni va himoya usullarini tanlash. Operativ — texnologik 
xodim lar signallash qurilmalari noxush hodisalar haqida xabar qilganda 
ularni bartaraf etish b o ‘yicha tegishli choralar ko'rishi kerak. Agar bu 
choralar samarali b o im asa va BTO holatini ifodalovchi param etr avariya 
qiymatiga yaqinlashayotgan b o isa, avariyaga qarshi himoya (AQH) tizimi 
ishga tushishi kerak, ular avtomatik ravishda berilgan dasturga ko‘ra moddiy 
va energetik oqimlarni taqsimlaydi, portlash, avariya, baxtsiz hodisa, ko‘p 
miqdorda brak chiqarish xavfming oldini olish maqsadida apparatlami ulaydi 
va uzadi. Bunda BTO xavfsiz holatga o ‘tkazilishi, hatto to ‘xtatib qo‘yilishi 
kerak. Ishchi holatga texnologik shaxs tom onidan qayta o ‘tkaziladi.
Amalga oshiriladigan himoya usullari majmuasi TBO ning xususiyat- 
laridan kelib chiqib, avariya holatlarini va BTO ning portlash xavfi

---

toifalarini tahlil qilib ishlab chiqiladi: portlash xavfi 1 toifali bloklari 
b o ig a n BTO lar uchun vaziyatni hisoblash texnikasi vositalari bilan 
q o ‘shim cha modellash zarur. Bunda, bir tom ondan, qoilanilayotgan 
avtomatik usullar vujudga kelgan kritik vaziyatni t o i a yo‘qotishi kerak, 
ikkinchi tom ondan — himoya qurilmalari aralashuvining oqibatlari minimal 
b o iish i kerak. Masalan, biror m odda konsentratsiyasi xavfli qiymatga 
yetganda m azkur m odda uzatiladigan magistral yopilishi va avariya 
ventilatsiya tizimi ishga tushirilishi kerak; bosim chegaraviy qiym atidan 
oshganda saqlagich klapan ishga tushishi kerak va hokazo.
AQH tizim ining asosiy vazifalaridan biri — BTO portlash xavfi 
darajasini maksimal kamaytirishdir, shu jum ladan qurilma ichida portlash 
va yonginlarning oldini olishdir; qurilmani buzilishdan him oya qilish va 
avariyaviy germetikligi buzilganda undan atmosferaga yonilgi moddalarning 
chiqishini maksimal cheklash, ishlab chiqarish binolarida, inshootlarida va 
tashqi qurilmalarda b o iish i m umkin b o ig a n portlash va yonginlarni 
bartaraf qilish.
Uskunalarning qiymatlari va AQH tizimlarining ishlab ketish vaqti 
BTOning yon g in va portlash xavfi toifasini hisobga olgan holda belgilanadi, 
param etrlam ing o‘zgarish tezligini, sezgir elem entning aniqlik sinfini va 
AQH tizimining tezkor ishlashini hisobga olgan holda belgilanadi.
N orm al rejimdan chetlanishida y o n g in va portlash xavfi tug‘diradigan 
aralashm alar paydo b o iish i m um kin b o ig a n BTO lar ularda portlash 
xavfini keltirib chiqaradigan aralashmalarning paydo boiish in i yo‘qotadigan 
yoki oldini oladigan inert gazlami uzatish tizimlari bilan ta ’minlanadi. 
Portlash xavfi I  toifaga ega bloklari b o ig an ishlab chiqarishlar uchun inert 
gazni avtom atik boshqaradigan qurilm alar ko‘zda tutiladi, I I  va I I I  
toifalarida esa m asofadan turib boshqariladigan qurilm alar, energetik 
potensiallarining nisbiy qiymatlari 10 dan kichik boiganda esa joyiga ko‘ra 
q o id a boshqarishga ruxsat etiladi.
AQH tizimi m anbai uzilgan holda BTO ni xavfsiz holatga o ‘tkazish 
kerak. M anba ulanganda AQH tizimida ishlab chiqarish uzib - ulashlar 
boiishiga y o i qo‘ymaslik kerak. AQH tizimida to ‘suvchi (deblokirovka) 
kalitlari faqat ishga tushirish, to ‘xtatish va qayta ulashni ta ’minlash 
uchungina ruxsat etiladi. Bunda himoya qilish param etrlarini uzib qo ‘yish 
vaqtini va sonini qayd qiluvchi qurilma nazarda tutilishi kerak.