Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

21.10-rasm. Elektr dvigatel holatini signallash sxemasi:
a
— bitta signal lampasi bilan; 
b
 — kontaktoming bitta blok-kontaktidan foydalanilgan 
ikkita signal lampasi bilan; 
d
 — kontaktoming ikkita blok-kontaktidan foydalanilgan
ikkita signal lampasi bilan.
T o ‘sqich ,,ochiq“ holatiga yetganda KM1 yurgizib yuborgich SQ1 chetki 
uzgichning uzib-ulovchi kontakti bilan uzilib, shu bilan bir vaqtda u H L l 
signal lampasiga kuchlanish beradi — ,,ochiq“ . Xato buyruqni o ‘zgartirish 
yoki to ‘sqichni oraliq holatda to ‘xtatish uchun SBl va SB2 tugmachalar 
k o ‘zda tu tilg an , ulard an biri ishlab chiqarish xonasida, ikkinchisi 
boshqarish punktida o ‘rnatilgan. Rostlovchi organni yopish uchun SB5 
yoki SB6 tugm achalar bosiladi, ular KM2 yurgizib yuborgichni ishga 
tushiradi. Rostlovchi organ yopilayotganda sxema tavsiflangandek ishlaydi.
Texnologik 
jarayonlaming avtomatlashtirish tizimlarini yaratishda bir- 
biridan tarkibi va ularning ayrim qismlarini tuzish usullari b o ‘yicha farq 
qiluvchi turli signalizatsiya chizmalari o‘rin olmoqda. Signalizatsiya 
chiz- 
masining eng ratsional tuzilgan variantini tanlashda uning konkret sharoitda 
ishlashi, shuningdek, yorug‘lik — signal apparaturasi va signalizatsiya 
datchiklariga qo‘yilgan texnikaviy talablarni e ’tiborga olish kerak.
Ba’zi signalizatsiya chizm alarini ko‘rib chiqaylik. 21.10-rasmda elektr 
dvigatel holatining signalizatsiya chizmasi berilgan. Birinchi holda (21.10- 
rasm , a) elektr dvigatelning ishga tushish signalizatsiyasi kontaktor 
(magnitli yuritgich) К chulg‘amiga parallel ulangan bitta chiroq H L l orqali 
amalga oshiriladi, ayrim hollarda chiroq H L l qo‘shim cha qarshilik bilan 
ketm a-ket ulanadi. Bunday chizm ada qo ‘shim cha blok-kontaktlar talab 
qilinmaydi, biroq chiroqning kuyish ehtimoli ko‘p b o ‘ladi.

---

Ikkinchi holda (21.10- rasm, b) kontaktor К  chulg‘amiga parallel 
ulangan HL1 lam padan tashqari, kontaktorning uzuvchi blok-kontakti 
bilan ulangan va elektr dvigatelning uzilganini signalizatsiyalovchi HL2 
lam pa ham bor. Bunda istalgan lampaning kuyishi noto‘g ‘ri signal berishga 
olib kelmaydi.
21.10-rasm, d  da keltirilgan HL1 va HL2 signalizatsiya lampalarining 
ulash chizm asi kontaktor К bitta ulanuvchi va bitta uzuvchi blok 
kontaktlaridan tashkil topgan. Agar blok-kontaktlar yetmasa, u holda 
signalizatsiya lampalarini ulash uchun kontaktorning blok-kontaktlarini 
k o ‘paytiruvchi oraliq relening kontaktlaridan foydalanish mum kin.
Signalizatsiya lampasi HL1 ni kontaktor chulg‘amiga parallel ulashga 
qaraganda ulanuvchi blok-kontakt bilan ulash afzalroqdir, chunki bunda 
boshqarish va signalizatsiya zanjirlarini ajratishga im kon yaratiladi hamda 
kontaktor ishiga HL1 lam pa zanjiridagi buzilishlarning ta ’siri b o ‘lmaydi.
TJ larni avtom atlashtirishda TBO ning holati haqida xizm atchi 
xodim larni xabardor qilib turuvchi signallash qurilm alariga m uhim
aham iyat beriladi. Misol tariqasida, m asofadan turib yoki avtom atik 
boshqarishda foydalaniladigan (21.11-rasmga qarang) yorug'likli va tovushli 
texnologik signallar sxemasini qarab chiqamiz. Masalan, harorat chegara 
qiymatiga yetganda ishlab ketadigan texnologik kontaktlarning istagani (R l, 
R2 yoki R3) ulanganda tegishli rele ulanadi. Rele o ‘zining uzib-ulovchi 
kontaktlari bilan signal lampasini lampalarni sinab ko‘rish shinasidan (1)