Texnologiya ishlov berish, holatni o‘zgartirish san'ati, mahorati, malakasi va metodlar yig‘indisi

Bilet №3


Zamonaviy AT -loyihalarning asosiy xususiyatlari.
“Texnologiya – ishlov berish, holatni o‘zgartirish san'ati, mahorati, malakasi va metodlar yig‘indisi” Axborot texnologiyalarining maqsadi inson taxlil kilishi uchun axborotni ishlab chiqarish va uning asosida biror bir xatti-harakatni bajarish bo‘yicha qaror qabul qilishdir. Axborot texnologiyasi obekt, jarayon yoki hodisa (axborot mahsuloti)ning holati haqidagi yangi sifat axborotini olish uchun ma'lumotlarni to‘plash, qayta ishlash va uzatishning vosita va uslublari jamlanmasidan foydalanuvchi jarayondir. Bundan tashqari, axborot texnologiyasining asosiy maqsadi - axborotni saqlash va uzatishni tashkil etish. Axborot tizimi axborotni qayta ishlashning axborot-kompyuter tizimini o‘zida ifodalaydi. Axborot tizimi – o‘z tarkibida kompyuterlar, kompyuter tarmoqlari, axborot va dasturiy ta'minot hamda odamlarning birgalikdagi faoliyat yuritish jarayonini aks ettirib, u iste'molchi uchun axborot ishlab chiqarishni o‘z zimmasiga oladi. Axborot tizimlarining asosiy vazifasi hodisa va jarayonlar kechishini boshqarish imkoniyatlarini yaratishdan iborat. Shuningdek, axborotlarga asoslangan, maqsadi oldindan belgilangan va shu maqsadga erishish dasturi ishlab chiqarilgan boshqariluvchi jarayonga maqsadli ta'sir ko‘rsatadi. Ta'lim – tarbiyada axborot tizimlarining asosiy vazifalari – bu o‘rganilayotgan ob'ektga tegishli barcha axborot resurslarini eng maqbul boshqarish usullari yordamida iste'molchiga kerakli bo‘lgan axborotlarni ishlab chiqish va ulardan ta'lim ob'ektni boshqarishda foydalanish uchun axborotli va texnikaviy ta'minot muhitini yaratishdir. Axborotlarni avloddan – avlodga uzatishning ahamiyati ta'lim – tarbiya ishining ahamiyati bilan hamohangdir.Axborot texnologiyalari (AT) – bu tizim masalalar yechimini topish maqsadida axborotlarni yig‘ish, qayta yig‘ish, qayta tiklash, saqlash, ifodalash, tizimlash, uzatish va uni iste'molchiga foydalanishga qulay holga keltirish jarayonini kompyuter va telekommunikatsiya vositalari yordamida amalga oshiriladigan, tartibga solingan amaliy dasturlar majmuasidir. Axborot texnologiyalari – jarayonlarni boshqarishdagi asosiy manba bo‘lib hisoblanadi. Tayyorlangan ma'lumotlarni tizimga ajratish va qayta ishlash hamda kerakli maqsadlar bo‘yicha qayta ishlangan ma'lumotlarni uzatishni o‘z ichiga oladi. Axborotlashtirish faqatgina fan va texnika yutug‘i bo‘lmasdan, balki ular ta'lim, tarbiya, san'at, tibbiyot, iqtisodiyot, qishloq xo‘jaligi, sanoat va shu kabi sohalarning rivojlanishida ham doimo muhim omil bo‘la oladi. Zamonaviy hisoblash texnikasi va aloqa vositalari asosida axborotlarni to‘plash, saqlash va kerakli manbalarga uzatishning zamonaviy usullari, ya'ni kompyuterlashtirilgan usullarigacha rivojlanib boraveradi. Axborot texnologiyalarining paydo bo‘lishi, bu sohadagi ishlarni jonlantirib yubordi, ya'ni endigi hayot nafaqat axborotlar, axborot texnologiyalari, balki axborot tizimlarini yaratishni taqozo etib qoladi va ulardan bilim bazalari, vazifalar, mantiqiy xulosalarni yechuvchi mashina kabi xizmat tizimlarini ham o‘z ichiga olishini talab qilmoqda. Bu talablarni hal qilish esa ijtimoiy islohotlarga bog‘liqdir.
Standart echimlardan foydalanish samaradorligini baholash. 

Boshqaruv tizimining samaradorligini baholash uchun asosiy ahamiyatga ega bo'lgan taqqoslash uchun asosni tanlash yoki normativ sifatida qabul qilingan samaradorlik darajasini aniqlashdir. Differentsial yondashuvlardan biri boshqaruv tizimlarining mos yozuvlar versiyasining tashkiliy tuzilmasi samaradorligini tavsiflovchi ko'rsatkichlar bilan taqqoslash uchun qisqartiriladi. Malumot versiyasi barcha mavjud boshqaruv tizimini loyihalash usullari va vositalaridan foydalangan holda ishlab chiqilishi va ishlab chiqilishi mumkin.

Ushbu variantning xarakteristikalari normativ sifatida qabul qilinadi. Taqqoslashni tashkiliy tuzilmaning maqbul yoki etarli darajada samaradorligini belgilaydigan mezon sifatida tanlangan boshqaruv tizimining ishlash ko'rsatkichlari va xususiyatlari bilan ham qo'llash mumkin.
Ko'pincha usullar o'rniga tahlil qilinadigan va loyihalashtirilgan tizimning tashkiliy-texnik darajasini, shuningdek uning alohida quyi tizimlarini va qabul qilingan loyihalash va rejalashtirish qarorlarini ekspert baholash yoki miqdoriy ko'rsatkichlardan foydalanishga asoslangan boshqaruv tizimini kompleks baholash. va sifat yondashuvidan foydalaniladi, bu esa boshqaruv samaradorligini omillarning muhim kombinatsiyasi orqali baholash imkonini beradi.
Boshqaruv apparati va uning tashkiliy tuzilmasi samaradorligini baholashda foydalaniladigan ko‘rsatkichlarni quyidagi o‘zaro bog‘liq uchta guruhga bo‘lish mumkin.
1. Tashkilot faoliyatining yakuniy natijalari va boshqaruv xarajatlari orqali ifodalanadigan boshqaruv tizimining samaradorligini tavsiflovchi ko'rsatkichlar guruhi. Tashkilot faoliyatining yakuniy natijalarini tavsiflovchi ko'rsatkichlar asosida samaradorlikni baholashda menejment tizimining ishlashi yoki rivojlanishi, hajmi, foydasi, tannarxi, kapital qo'yilmalari, mahsulot sifati, yangi texnologiyani joriy etish muddatlari. va boshqalarni hisobga olish mumkin.
2. Boshqaruv jarayonining mazmuni va tashkil etilishini tavsiflovchi ko'rsatkichlar guruhi, shu jumladan boshqaruv mehnatining bevosita natijalari va xarajatlari. Boshqaruv xarajatlari sifatida boshqaruv apparatini saqlash, soliq ob'ektlarini ishlatish, binolar va binolarni saqlash, boshqaruv xodimlarini tayyorlash va qayta tayyorlash uchun joriy xarajatlar hisobga olinadi.
Boshqaruv jarayonining samaradorligini baholashda miqdoriy va sifat jihatidan baholanishi mumkin bo'lgan ko'rsatkichlar qo'llaniladi. Ushbu ko'rsatkichlar me'yoriy xususiyatga ega bo'lib, tashkiliy tuzilma qolganlarini o'zgartirmasdan (yomonlashtirmasdan) bir yoki bir guruh ko'rsatkichlarni yaxshilash yo'nalishi bo'yicha o'zgarganda samaradorlik va cheklovlar mezoni sifatida foydalanish mumkin. Boshqarish apparatining tartibga soluvchi xususiyatlariga quyidagilar kiradi: unumdorlik, samaradorlik, moslashuvchanlik, moslashuvchanlik, samaradorlik, ishonchlilik. a) Boshqaruv apparatining unumdorligini tashkilot tomonidan ishlab chiqarilgan yakuniy mahsulot miqdori yoki boshqaruv jarayonida hosil bo'lgan axborot hajmi sifatida aniqlash mumkin. b) Boshqarish apparati samaradorligi deganda uning ishlashiga nisbiy xarajatlar tushuniladi. Iqtisodiy samaradorlikni baholash uchun ma'muriy apparatni saqlash xarajatlarining ulushi, sanoat va ishlab chiqarish xodimlari sonidagi boshqaruv xodimlarining ulushi, ayrim turdagi ishlar hajmining birligini bajarish xarajatlari kabi ko'rsatkichlardan foydalanish mumkin. . v) Boshqaruv tizimining moslashuvi uning ma'lum bir o'zgaruvchan sharoitlarda vazifa funktsiyalarini samarali bajarish qobiliyati bilan belgilanadi.
Bu diapazon qanchalik keng bo'lsa, tizim shunchalik moslashuvchan hisoblanadi. d) Moslashuvchanlik boshqaruv apparati organlarining vujudga kelayotgan vazifalarga, qarorlar qabul qilish jarayonida o‘z rollarini, shu tuzilishga xos bo‘lgan munosabatlarning tartibliligini buzmagan holda o‘zgartirish va yangi aloqalarni o‘rnatish qobiliyatini tavsiflaydi. e) boshqaruv qarorlarini qabul qilish samaradorligi boshqaruv muammolarini aniqlashning zamonaviyligini va ularni hal qilish tezligini tavsiflaydi, bu esa belgilangan ishlab chiqarish va qo'llab-quvvatlash jarayonlarining barqarorligini ta'minlagan holda belgilangan maqsadlarga maksimal darajada erishishni ta'minlaydi. f) boshqaruv apparatining ishonchliligi umuman uning muammosiz ishlashini tavsiflaydi. Agar maqsadlarni belgilash va muammolarni qo'yish sifatini etarli deb hisoblasak, ya'ni. belgilangan muddatlarda va ajratilgan resurslarda topshiriqlarning bajarilishini ta’minlash imkoniyati.Boshqaruv apparati va uning quyi tizimlari faoliyatini, rejalashtirilgan maqsadli ko‘rsatkichlarning bajarilish darajasini va tasdiqlangan standartlarga muvofiqligini, ko‘rsatmalarni bajarishda chetga chiqishlar yo‘qligini baholash. foydalanish mumkin.
3 Tashkiliy tuzilmaning ratsionalligini va uning texnik va tashkiliy darajasini tavsiflovchi ko'rsatkichlar guruhi. Tuzilmalar o'z ichiga boshqaruv tizimining bog'lanishi, boshqaruv funktsiyalarini markazlashtirish darajasi, boshqaruvning qabul qilingan standartlari, huquq va majburiyatlarni taqsimlashda muvozanatni o'z ichiga oladi.
Boshqaruv samaradorligini baholash uchun boshqaruv tizimi va uning tashkiliy tuzilmasining boshqaruv ob'ektiga muvofiqligini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Bu boshqaruv funktsiyalari va maqsadlari tarkibi, xodimlar sonining ish hajmi va murakkabligiga muvofiqligi, kerakli ma'lumotlarni taqdim etishning to'liqligi, texnologik vositalarni boshqarish jarayonlarini ta'minlashda o'z ifodasini topadi. ularning nomenklaturasini hisobga olgan holda.
Muhim talablar - bu boshqariladigan jarayonlarning dinamikligini, ko'rsatkichlarning muvozanati va izchilligini etarli darajada aks ettirish qobiliyati. Boshqaruv tizimini takomillashtirish bo'yicha individual chora-tadbirlar samaradorligini baholashda ularni tanlash uchun asosiy talablardan foydalanishga ruxsat beriladi - har bir ko'rsatkichning hodisaning maqsadli yo'nalishiga maksimal darajada muvofiqligi va erishilgan samarani aks ettirishning to'liqligi.


Funktsional tuzilish. Boshqaruv tarkibi.


Axborot kodlash tizimiga oid tushunchalar va asosiy talablar. 
Axborot sohasida davlat manfaatlari milliy axborot infrastrukturasining rivojlanishiga sharoitlar yaratishda, axborot olish sohasida shaxs va fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini amalga oshishida, O‘zbekistonning hududiy birligini, suverenitetini va konstitutsiyaviy tuzumining mustahkamligini, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy barqarorligini ta’minlash maqsadida axborotdan foydalanishda, qonuniylik va huquq tartibotni qat’iy amalga oshishida, o‘zaro tenglik va o‘zaro manfaatdorlikdagi xalqaro hamkorlikni rivojlantirishda ifodalanadi. Axborot xavfsizligi – ko‘p qirrali faoliyat sohasi bo‘lib, unga faqat tizimli, kompleks yondashuv muvaffaqiyat keltirishi mumkin. Ushbu muammoni hal etishda huquqiy, ma’muriy, protsedurali va dasturiy-texnik choralarni qo‘llaniladi. Bugungi kunda axborot xavfsizligini ta’minlaydigan uchta asosiy tamoyil mavjud: – ma’lumotlar butunligi – axborotni yo‘qotilishiga olib keluvchi buzilishlardan, shuningdek ma’lumotlarni mualliflik huquqi bo‘lmagan holda hosil qilish yoki yo‘q qilishdan himoya qilish; – axborotning konfedensialligi. Axborot va uning tashuvchisining holatini belgilaydi va unda axborot bilan ruxsatsiz tanishishning yoki uni ruxsatsiz hujjatlashtirishning (nusxa ko‘chirishning) oldini olish ta’minlangan bo‘ladi; – foydalanish huquqlariga (mualliflikka) ega barcha foydalanuvchilar axborotdan foydalana olishliklari.


Fizik modelni yaratish: fizik model darajalari; jadvallar; tasdiqlash qoidalari va standart qiymat.
Model (lat. modulus – o`lchov, me`yor) - biror ob`ekt yoki ob`ektlar tizimining obrazi yoki namunasidir.
Masalan, yerning modeli - globus, osmon va undagi yulduzlar modeli - planetariy ekrani, pasportdagi suratni shu pasport egasining modeli deyish mumkin.
Insoniyatni farovon hayot shartsharoitlarini yaratish, tabiiy ofatlarni oldindan aniqlash muammolari qadimdan qiziqtirib kelgan. Shuning uchun ham insoniyat tashqi dunyoning turli hodisalarini o`rganishi tabiiy holdir.
Aniq fan sohasi mutaxassislari u yoki bu jarayonning faqat ularni qiziqtirgan xossalarinigina o`rganadi. Masalan, geologlar yerning rivojlanish tarixini, ya`ni qachon, qaerda va qanday hayvonlar yashaganligi, o`simliklar o`sganligi, iqlim qanday o`zgarganligini o`rganadi. Bu ularga foydali qazilma konlarini topishlarida yordam beradi. Lekin ular yerda kishilik jamiyatining rivojlanish tarixini o`rganishmaydi bu bilan tarixchilar shug`ullanadi.
Atrofimizdagi dunyoni o`rganish natijasida noaniq, va to`liq bo`lmagan ma`lumotlar olinishi mumkin. Lekin bu koinotga uchish, atom yadrosining sirini aniqlash, jamiyatning rivojlanish qonunlarini egallash va boshqalarga xalaqit etmaydi. Ular asosida o`rganilayotgan hodisa va jarayonning modeli yaratiladi. Model ularning xususiyatlarini mumkin qadar to`laroq akslantirishi zarur.
Modelning taqribiylik xarakteri turli ko`rinishda namoyon bo`lishi mumkin. Masalan, tajriba o`tkazish mobaynida foydalaniladigan asboblarning aniqdigi olinayotgan natijaning aniqligiga ta`sir etadi.
Modellashtirish - bilish ob`ektlari (fizik hodisa va jarayonlar) ni ularning modellari yordamida tadqiq, qilish mavjud predmet va hodisalarning modellarini yasash va o`rganishdir.
Modellash uslubidan hozirgi zamon fanida keng foydalanilmoqda. U ilmiy tadqiqot jarayonini yengillashtiradi, ba`zi hollarda esa murakkab ob`ektlarni o`rganishning yagona vositasiga aylanadi. Mavhum ob`ekt, olisda joylashgan ob`ektlar, juda kichik hajmdagi ob`ektlarni o`rganishda modellashtirishning ahamiyati katta. Modellashtirish uslubidan fizika, astronomiya, biologiya, iqtisod fanlarida ob`ektning faqat ma`lum xususiyat va munosabatlarini aniqlashda ham foydalaniladi.
Modellarni tanlash vositalariga qarab uni uch guruhga ajratish mumkin. Bular abstrakt, fizik va biologik guruhlar.
Abstrakt modellar qatoriga. matematik, matematik-mantiqiy va shu kabi modellar kiradi. Fizik modellar qatoriga kichiklashtirilgan maketlar, turli asbob va qurilmalar, trenajyorlar va shu kabilar kiritiladi.
Modellarning mazmuni bilan qisqacha tanishib chiqamiz.
1. Fizik model. Tekshirilayotgan jarayonning tabiati va geometrik tuzilishi asl nusxadagidek, ammo undan miqdor (o`lchami, tezligi, ko`lami) jixatidan farq qiladigan modellar, masalan, samolyot, kema, avtomobil, poyezd, GES va boshqalarning modellari fizik modelga misol bo`ladi.

Bilet №4

IShni yaratish bosqichlari: talablarni shakllantirish, kontseptual loyihalash,

Odatda, real (moddiy, ob'ektiv) va aqliy (idealizatsiya qilingan, kontseptual-uslubiy) modellashtirishni ajratib turadi.