Texnologiya va

Muhokama uchun savollar
1. Pol va mebellarning laklangan qoplamali yuzalarini saqlashda 
nimalarga e'tibor berish kerak.
2. Yog'och yuzalarga ishlov bemvchi kimyoviy vositalar haqida 
m a’Iumot bering.
3. Kichik ta’mirlash ishlariga misollar keltiring.

---

4.2. Yurtimiz m e’m orchiligi tarixL Xona interyeri hamda 
jihozlanish dizayni. Zam onaviy taraqqiyot y o ‘nalishlari
Yurtimiz qadimdan o ‘ziga xos m e’moriy obidalariga ega. 0 ‘zbek 
diyorida bobokalonlarimiz tomonidan san’at darajasida yaratilgan 
binolar va boshqa obidalar jahon madaniyati durdonalari qatoridan 
o'rin olgan. Qo'li gul ustalar yaratgan san’at durdonalari kishilarga 
estetik zavq bagishlaydi hamda ulami axloqiy tarbiyalashda muhim 
vosita b o iib xizmat qiladi. Quyosh nurida tovlanib, ko‘zni 
qamashtirgudek jilva berib turgan xilma-xil rangli koshinlar go‘zallik 
va joziba kashf etadi. Shiklarga o ‘yilgan turli naqshlar, darchalar 
tepasidagi ganch yoki marmardan o ‘yib ishlangan panjaralar, 
devorlaming pastki qismiga o'matilgan marmar toshlaming o ‘ymakor 
naqshlari va ko‘kka bo‘y cho'zgan minoralaming qomati, ularga 
mutanosib ishlangan gullar bir vaqtlar Sharqda madaniyat juda yuksak ■
darajada boiganligidan dalolat beradi. Yodgorlardagi quyosh nurida 
tovlanayotgan sarkor koshinlar, nafis naqsh-u nigoralar beixtiyor 
kishilami o ziga maftun etadi. Bu naqsh-u nigoralar bir necha asrlar
■
ilgari yaratilgan b o is a ham hozirgacha o ‘z nafosatini, nafisligini, 
ko‘rkini yo‘qotmagan. Yuksak did bilan ishlangan bezaklar bizni 
hozirgacha hayratga solib kelmoqda. Hatto xorijiy mamlakatlardan 
kelgan sayohatchilar ham mamlakatimizdagi qadimiy binolami, ularga 
ishlangan naqsh-u nigoralami ko‘rib lol qolmoqdalar, o'zlarining iliq 
so‘zlarini yozib qoldirmoqdalar. Binobarin Samarqand, Buxoro, Xiva,
■
Shahrisabz, Qarshi, Toshkent, Qo‘qon kabi shaharlarda qad ko‘targan 
bir qator tarixiy m e’morchilik ishlari haqiqatan ham bizga ota- 
bobolarimizdan qolgan ulkan yodgorliklardir. Tadqiqotchi 
P. 
Sh. Zohidov o ‘zinin g "M e’mor olami" nomli kitobida (Т., 1996) 80 
nafardan ortiq m e’mor va 266ta m e’moriy yodgorliklar haqida
, m aium ot 
bergan. 
Bulardan 
246tasi 
respublikamiz 
hududida
; joylashgan. Xususan Samarqanddagi Registon ansambli, G o‘ri Amir, 
Shohi Zinda maqbaralari (45-rasm); Xivadagi Ichan qal’a, Olloquli 
saroyi, Islomxo‘ja minorasi, Pahlavon Mahmud maqbarasi; Buxorodagi 
Ark, Ismoil Somoniy maqbarasi; Toshkentdagi Ko‘kaldosh madrasasi, 
Q o‘qondagi Xudoyorxon saroyi (45-rasm) kabi tarixiy me'moriy 
obidtar bugungi kunda ham o‘zining jozjbasi, bilan kishilarning 
diqqatini tortib kelmoqda. Ayniqsa, Samarqand shahri tarixiy obidalar
73

---

ko’pligi jihatidan "Yer yuzining sayqali", "Osmon ostidagi ochiq 
muzey” kabi nomlar bilan ataladi. .
Buyuk bobolarimizning bunyodkorlik ishlari hozirgi paytda ham 
davom ettirib kelinmoqda. Avvalo, shuni alohida ta ’kidlash zarurki. 
respublikamiz davlat mustaqilligiga erishgandan keyin qadimiy 
obidalarni ta’mirlashga katta e’tibor qaratildi. Natijada bir qator 
allomalarning maqbaralari tiklandi va ziyoratgohlar yaratildi, ko'plab 
tanxiy bmolarga qayta "umr" baxsh etildi, yangidan yangi ma muny. 
o ’quv va turarjoy binolari qurildi hamda qurilmoqda (46-rasm). 
Binolaming nafaqat tashqi ko'rinishi, balki ichki ko iinishi ham katta 
ahamiyatga ega. M e’morchilikda bino, imorat yoki xonalaming ichki 
qiyofasi, ko’rinishi interyer deb yuritiladi. Xonining ichki ko'rinishi 
ju d a k o ’p omillarga bogliq. masalan. pol, shift va devorlamitig qanday 
rangga bo‘yalgani; jihozlaming rangi, o ’lchami, joylashishi; eshik va 
derazalarning olchamlari, soni, qanday rangga bo ‘yalgani, qaysi 
tomonga ochilishi, qanday pardalar qo'yilganligi, yorugiik o'tkazish 
xususiyati va h.k. Shuningdek, sun’iy yoritish vositalari - qanday 
ko'rinishdagi qandillar o ’matilganligi ham xona ko‘rinishiga sezilarli 
ta sir ko rsatadi. Bulaming hammasi sanitariya-gigiyena va dizayn 
talablariga mos kelishi zarur. Dizayn - inglizcha so‘z bo ’lib, bezamoq, 
tuzilish m a’nolarini bildiradi. Ya’ni buyumlami ko‘rkam va chiroyli 
qilib, insonda zavq uyg‘otadigan tarzda tayyorlashdir. Sanitariya- 
gigiyena talablari deganda esa xonaning shamollatilishi, harorati. 
yoritilishi kabilarni nazar tutiladi.
Qadimdan binokor-ustalar uylarni quyosh nurlari tushadigan qilib 
qurishgan. Chunki kun bo‘yi uyga quyosh narlari tushib tursa - ichkari 
yorug\ havosi quruq boladi, turli mikroblar issiqlik va nur ta’siridan 
nobud boladi, havo sovigan paytlarda xona ichi issiq b o lad i va h. Bu 
an’ana hozir ham davom ettirib kelinmoqda. Hozir aholi tomonidan 
sinchli va g ’ishtli uylar qurilmoqda, ularga turli usullarda bezak 
berilmoqda. Hatto yevropacha usullar ham uchraydi. Mahalliy 
sharoitda ayrim joylaxda shaxsiy xo’jaliklarda bino qurishda keyingi 
paytda paydo boigan yangi ish usullaridan biri - poydevorga alohida 
ishlov berishda ko’rinmoqda. 
Bunda sement aralashmalaridan 
foydalanilgan holda poydevorning eng ostki qismi tepa qismidan biroz 
kengroq qilib quyilmoqda. Bino davomida tualet va hammom 
joylashgan alohida xona qurish ham keyingi yillarda shaxsiy uy- 
joylami qurishda paydo b o igan an’analardan biridir. Shuningdek,
74

---

binolarga akfa eshik va derazalar o'matish, tomini turli materiallar 
(tunuka. cherepisa va b ) bilan vopish keng tus oldi Binokorlik 
ishlaridagi yana bir yangilik shuki, bunda qishloq joylarida aholi uchun 
davlat tomonidan yangi-yangi uylarning qurilayotganligidir. Bu uylar 
yashash uchun yaratilgan sharoitlar shahar sharoitidan к am emasligi va 
aholiga uzoq yillik kredit toiash sharti bilan tayyor holda berilishi bilan 
diqqatga sazovordir.