Texnologiya va

2.2. Yog‘ochga ishlov berishda rejalash
O 'quv ustaxonasidagi amaliy m ashg'ulotlarda buyum yasash 
uchun yog'och m ateriallami to 'g 'ri tanlash va ulami ishlatishda oqilona 
usullardan foydalanib, iloji boricha chiqindini kamaytirishga harakat
28

---

qilishi zarur. Ishlatilayotgan brus yoki taxta keragidan ortiqcha bo'Isa. 
ulami randalashga ham ortiqcha vaqt va kuch sarflanadi. Shuning 
uchun rejalash muhim va m as'ulivatli ishdir. Buyumning sifatli chiqishi 
k o ‘p jihatdan aniq rejalashga va rejalovchi qurollardan to 'g 'ri 
foydalanishga bog‘liqdir. Rejalashda chizg'ich. go'niya, malka. 
xatkash va sirkul kabi asboblar ishlatiladi. Uzunroq o'lcham li yog och 
materiallariga esa yordamida pishiq ip tortish bilan reja chtzig'i hosil 
qilinadi.
G o'niya (burchaklik) asos (kunda) va unga to 'g 'ri burchak ostida 
o ‘matilgan metall yoki y o g ‘ocli plankadan iborat. G obniya yog'och 
materiallardan, umuman turli materiallardan tayyorlanadigan buyum 
detallarini 90° burchak bilan ulashda, ularga reja chiziqlarini chizishda 
xizmat qiladi.
Porsi go'niya (erunok) va vintli porsi g o'niya (malka) rejalash 
hamda burchaklarni tekshirishda foydalaniladigan yog'och va metall 
asboblardir. Yerunok - kundasiga 45° burchak ostida o'm atilgan 
plankadan iborat b o ‘lgan asbobdir. Shuning uchun bu asbobdan faqat 
45° burchak ostida biriktiriladigan materiallami rejalash, shunday 
birikmalanii tekshirish mumkin. Malkaning asosi uzunasiga o'yiladi va 
shu o ‘yiqqa ikkinchi chizg'ich sharnirli qilib o'rnatiladi. Malka 
tekshiriladigan burchakka, mavjud namuna yoki ish chizmasiga taqab 
qo ‘yiladi va uning vinti mahkamlanadi. Malkada hosil b o ‘lgan burchak 
transportir bilan o'lchanadi. Malka bilan birikmalanii 0-360° oraliqdagi 
burchaklarni aniqlash yoki rejalash ishlarini bajarish mumkin. Shunga 
k o ‘ra 
malkaning 
ishlatilish 
sohasi 
yerunoknikiga 
qaraganda 
kengroqdir.
Xatkash. Bu ham rejalash asbobi b o Llib, uning kundasiga bittayoki 
ikkita prizmatik brusok o'rnatiladi. har bir brusokning bir uchiga o 'tkir 
metall chizg'ich o'rnatiladi va u bilan detalga reja chizig‘i chiziladi. 
Xatkash tuili ko'rinishda bo'ladi.
Umuman 
olganda, 
yog'och lam i 
rejalash 
asboblaridan 
foydalanishda ortiqcha kuch ishlatmaslik, ulami ustma-ust qo‘yib 
qalashtirib tashlamaslik. nam tegmaydigan joylarda alohida-alohida 
saqlash zarur.
Yog'och m ateriallarga ishlov beruvchi asboblar bir necha turli 
bo'lib, ulaming har birini o ‘ziga xos ishlatish usullari mavjud. 
Y og‘ochdan buyumlar yasashda kerakli yog'och yoki taxta arralab
29

---

olinadi. Arra bilan ishlashda ancha kuch talab qilinadi. Shu sababli 
quyidagi qoidalarga amal qilish talab qilinadi:
1. Har doim sozlangan arradan foydalanish zarur:
2. Y og'och bo'lagini arralashda arrani izga tushirib olishga 
ahamiyat bering;
3. Yog'och bo'lagini arralashda faqat o'ng qo'l ishlaydi, chap qo'l 
esa yog'ochni bosib turadi;
4. Airalashda moslamadan foydalaning;
5. 
Taxtani 
analash 
oxirlaganda 
arralashni 
asta-sekin 
sekinlashtiring va qattiq bosmang;
6. A nalash ishlarini reja yoki o'lchov chizig'i bo'yicha amalga 
oshiring. Airalangan taxtaning sifati siz o'lcham ni qanchalik to'g'ri 
olganingizga va ishni qay darajada bajarganingizga bog'liq bo iadi;
7. Taxtani analashda arra tishlari to 'g 'ri yo'nalishda olib bovilishi 
lozim, aks holda kesilgan taxta boTagining burchaklari to'g'ri 
chiqmaydi. Bunga ishonch hosil qilish uchun go'niya yordamida 
tekshirib, ishingizning sifatini aniqlang.
Y og'och yoki taxta arralab olinganidan so'ng uning sirtini 
silliqlashda randalardan foydalaniladi. Bunda ulami dastgohdagi 
moslamalardan to 'g 'ri foydalanib randalash kerak. Zagotovkani 
rejalash va randalash quyidagi tartibda bajariladi:
1. Taxtaning sirti randalanadi va ishning sifati, tekisligi chizgich 
bilan tekshiriladi;
2. Randa yordam ida zagotovkaning yon sirti randalanadi va 
ishning sifati chizg'ich, go'niya yordam ida tekshiriladi;
3. Taxtaning eni qalam, chizg'ich bilan rejalanadi va randalanadi, 
uning lining tekisligi go'niya yordam ida tekshiriladi;
4. Buyum boTaklariga ishlov berishda dastgoh moslamalaridan 
unumli foydalaniladi;
5. Randalashda ikki qo'llab randalashga odat qiling.
Arralab olingan bo'laklarga, asosan, randa, iskana. har xil egovlar 
va jilvir qog'oz yordamida ishlov beriladi. Buyum bo'laklariga iskana 
yordam ida 
ishlov 
berishda 
ham 
buyum
dastgoh 
iskanjasiga 
mahkamlanadi. 
Ishni 
boshlashdan 
oldin 
taxta 
tomonlarining 
yo'nalishiga e'tibor bering, aks holda sinib ketishi mumkin. Iskana 
bilan ishlashda iskanani mahkam bosgan holda yog'och to'qm oq bilan 
urish mumkin. Yog'ochni qirindi shaklida olish va go'niya, andoza 
yordamida tekshirib borish talab qilinadi. Y og'ochga ishlov berishda
30

---

randa va iskanada tekislab b o ‘lmaydigan joylar qoladi. Shunday joylar 
egov 
bilan 
silliqlanadi. 
Buyum 
dastgoh 
iskanjasiga 
siqib 
mahkamlanadi. Egovni pastga qattiq bosish yaramaydi, aks holda 
buyuin qirrasi egovlanib yoki к о 'chib ketishi mumkin. Egov tishlari 
vaqti-vaqti bilan tozalab turiladi. Buyum tayyorlash yakuniga 
yetgandan so 'n g jilvir qog‘oz yordamida uzil-kesil ishlov beriladi.