Texnologiyalar va pedagogik mahorat

0 ‘zaro fikr olishuv. 
Fikrlash jarayoni talabalaming o‘zaro fikr olishuvini 
ko‘zda tutadi. Talabalaming o‘zaro fikr olishishi ulaming bir-biridan 
o‘iganishdagi o‘rtoqchiligiga asos soladi. Talabalardan fikrlovchi sifatida o‘zlarida 
bo‘lgan yirik fikr va oddiy xatoga bo‘lgan qobiliyatlarini boshqalarga ochib 
berish talab etiladi.
112

---

0 ‘zaro fikr olishishda talabalardan diqqat bilan tinglash, o‘zining 
qarashlar tizimini so‘zlovchiga zo‘rlab o‘tkazish va boshqa so‘zlovchilami 
tuzatib turishdan o‘zini tiyib turishi ham talab etiladi. Bunga javoban talabalar 
boshqalaming yalpi fikrlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Keng 
doiradagi munozara oqibati o‘laroq talabalar o‘zlariga tegishli bo‘lgan 
g‘oyalami tahlil qilish va uni aniqlashga yanada qobiliyati orta boradi hamda 
ulami o‘z bilimlari va hayotiy tajribalarida yaratgan g‘oyalari tizimiga tirkab 
boradi. Fikrlash jarayonini tashkil etishda uni o‘tkazishning bir necha 
modellari mavjud. Ulan
• 
o^ziga ishonch hosil qilish;
• 
ishda faol ishtirok etish;
• oirtoqlar va oiqituvchi bilan fikr olishish;
• oizgalar fikrini tinglay olish.
Tanqidiy fikrlashni ta’minlovchi savollar. Tanqidiy fikrlash jarayonida 
axborotni 
tahlil qilish va izohlash, g‘oyalarini tah lil qilish, 
o‘rganilayotgan hikoyalami o‘z taxminiy rejalari bilan qayta tuzib chiqishga 
qaratilgan savollardan foydalaniladi. Qo‘llanmada tahlil qilinayotgan bu 
masalalar Senders (1969) ifodalari va Blum tizimli savollaridan olindi. 
Bu savollar turli sathdagi qiyinchilikda fikrlashning turli ko‘rinishlarini 
ta’minalashda vosita bo‘lib xizmat qiladi. Eslab qolishga xizmat qiladigan 
savollar yoki formal sathdagi savollar eng kuyi sathdagi savollarga 
taalluqlidir. Baholash yoki hukm chiqarish natijasida beriladigan savollar 
fikrlashni ta ’minlaydigan ikkinchi sathdagi savollar sifatida qaraladi.
Formal sath savollari faktologik axborotlar olish maqsadida beriladi. 
Ular faqat mexanik eslashni va talabalarda yaxshi javob berish uchun 
qisqa muddatda ma’lum predmetlar bo‘yicha bilim qismlari (fragment)ni 
talab qiladi.
Axborotlami bir shakldan ikkinchi shaklga ko‘chirish talabalardan 
uni ko‘chim (tranformasiya) qilishni talab qiladi. Ko‘chirish savollari 
talabalarga o'rganayotgan, tavsiflagan va ko‘igan vaziyatlari, sahnalari va 
voqealarini o‘zlari namoyish eta olishlari uchun beriladi. Ko‘chirish 
savollari talabalarni axborotlami qayta ishlash yoki boshqa shakllarga 
ko‘chim qilishga ilhomlantiradi. Talabalarga sezish, ko‘rish (sensor) 
tajribasini yaratish, shundan so‘ng esa boshqalarga o ‘z ko‘rganlarini 
yetkazish uchun uni e’lon qilish zarur. Bu fikrlashga tortishning faol 
ijodiy jarayonidir.
Talabalarga g‘oyalar, faktlar, qaydlar va qadriyatlar orasidagi 
bog‘lanishlami ochish uchun izohlashga qaratilgan savollar beriladi. Sendrs 
izohlashga qaratilgan savollarga nisbatan yuqori darajadagi fikrlashni talab 
qiladigan tayanch savollar, deb qaraydi. Boshqalar esa (Vogn va Estes) 
tushunishning o‘zigina izohlashdir, deb hisoblaydilar.

---