Texnologiyalar va pedagogik mahorat

Xotima. 0 ‘zbekiston Respublikasidagi oliy maktabning hozirgi davrdagi 
taraqqiyoti davlat islohotlari bilan amalga oshiriladi. Oliy maktab islohotlari 
esa “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” bilan belgilanadi. Bu dasturga 
muvofiq ravishda respublikadagi oliy ta’limning yangi maqsadi, vazifalari 
va tamoyillari aniqlangan.
Oliy ta’lim tizimi tuzilmasi ham o‘zgarishga yuz tutdi, unda ikki 
bosqich joriy etildi: bakalavriat va magistratura.
9

---

1.2. Oliy maktab ta’lim mazmuni
1.2.1. Ta’lim mazmunini shakllantirishning mohiyati va nazariyasi
Oliy maktab ta’lim jarayoni o‘zining mazmuni bilan bo‘lajak mutaxassis 
shaxsini shakllantirishga qaratilgan vazifani amalga oshiradi. Unga ilmiy 
yondashuvlar esa ta’lim mazmunini bilimlar, malaka va ko‘nikmalar, 
qaraslilar hamda e’tiqodlar, shuningdek, bilish nazariyasi kuchi, amaliy 
tayyorgarliklar rivojlanishining muayyan darajasi tizimining yig‘indisi sifatida 
izohlaydi.
Ta’lim mazmunining mohiyati unga bo‘lgan turli yondashuvlar bilan 
belgilanadi.
Bilimga yo‘naltirilgan yondashuvda bilim insoniyatning butun tarixiy 
tajribalarida to‘plangan boy ma’naviy mulk sifatida diqqat markazda bo‘ladi. 
Biroq bu yondashuvning ma’lum salbiy jihatlari ham bor. Bilim bunda mutlaq 
darajaga ega bo‘ladi. Shu sababli shaxs jilovlanadi va ikkinchi darajaga o‘tib 
qoladi. Bu esa akademizmga berilishning ilmiy asosini qoidalashtirishga oUb 
keladi.
Hozirgi davrda ta’limni insonparvarlashtirish va ta’lim 
mazmunining 
mohiyatini shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvini maydonga olib chiqdi. Bu 
yondashuv markazida shaxs turadi. Bunday yondashuv ta’lim mazmunini 
erkin tanlash imkoniyatini beradi. Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvni amalga 
oshirish jarayonida shaxsning ta’limiy, ma’naviy, madaniy va hayotiy talablari 
qondiriladi. Eng muhimi, shaxsga nisbatan insonparvarlik munosabati 
namoyon bo‘ladi, madaniy-ta’limiy sharoitda o‘qish individualligi va mustaqil 
harakat qila olish imkoniyati shaldlanadi.
Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv insonning tabiiy, ijtimoiy va madaniy 
xususiyatlari birligi rivojlanishiga qaratilgan bo‘ladi. Bunday yondashuv 
namoyandalari I.Ya. Lamer, M.N. Skatkin, V.S. Lednev, B.M. Bim-Bada, 
A.V. Petrovskiylardir.
Ta’lim mazmuni tarixiy xarakter ham kasb etadi.
Jamiyat rivojlanishining har bir bosqichida ta’lim mazmuni muayyan 
maqsad va vazifalaiga ega bo‘ladi. Ta’lim mazmuni davr talabi, nazariy bilim 
va ishlab chiqarish taraqqiyoti darajasiga mos ravishda o‘zgarib turadi.
Ta’lim mazmuni ijtimoiy hodisa sifatida maydonga keladi va u o‘zining 
boshlang‘ich davrida amaliy ahamiyat kasb etgan, ya’ni insonlaming hayotiy 
ehtiyojlari uchun zarur hisoblangan bilimga nisbatan talabini qondiigan.
Ijtimoiy taraqqiyot ta’limning madaniyatshunoslik funksiyasini yuzaga 
keltirdi.
Ta’limning rivojlanishiga boshqa ijtimoiy omillar ham ta’sir ko‘rsatdi, 
natijada hukmron sinflar umummadaniy va takomillashib boruvchi bilimga 
o‘z monopoliyasini o‘mata boshladilar, aholining asosiy qatlamlari esa kundalik
10

---

turmushda zarur bo‘ladigan amaliy bilimlamigina egalladilar.
XVIII-XIX asrlar uyg‘onish davrida insonparvarlik g‘oyasi qaror topdi. 
V. de Feltre “Maktab quvonchi” asarida erkin jismoniy va aqliy rivojlanish 
haqida yozgan edi. J.J. Russo bola rivojlanishida uning tabiatidagi spontan 
holatlarini kuzatish lozimligini uqtiradi I.I. Pestalossi insonni faol hayotga 
tortish orqali shakllantiradigan barcha ahamiyatga molik kuchlami to ‘la 
rivojlantirish g‘oyasini olg‘a suradi. Ushbu g‘oya ta ’sirida Fransiya, 
Shveysariyada yangi maktablar, AQSh, Germaniya, Avstriyada sara (elita) 
maktablar paydo bo‘ladi. Ularda shaxsning ta’lim va tarbiyasi tabiiy erkin 
rivojlanish, bola va kattalar orasidagi tabiiy munosabatlar bilan bog‘lanadi.
Ta’lim mazmunining asosiy nazariyalari XVIII asr oxiri va XIX asr 
boshlarida paydo bo‘ldi. Pedagogika fani ta’lim mazmunining material va