Texnologiyalari universiteti kampyuter

Asosiy ma’lumotlar tuzilmalari

Source: Quora.com
Quyida keltirilgan ma’lumotlar tuzilmalari dasturlashda eng ko’p qo’llaniladigan tuzilmalardir. Ularga:
1. Massiv (Array)
2. Bog’langan ro’yhat (Linked List)
3. Navbat (Queue)
4. Stek (Stack)
5. Hash jadvallar (Hash tables)
6. Daraxtlar (Trees)
7. Graflar (Graph)
kiradi. Biz bu bo’limda boshidagi 5 ta tuzilma bilan yaqindan tanishib, ularning kuchli va kuchsiz tomonlari va ularni qanday holatlarda ishlatish ma’qulligi haqida gaplashib o’tamiz. Qolgan ikkita tuzilma
Ma'lumotlar - bu formada ma'lum parametrlarga ko'ra tizimlangan turli turdagi axborot . Ma'lumotlar nima? Shubhasiz, bu aniq bir qator yoki umumiy, formulalar yoki raqamli ifodalash shaklida ifodalanadigan va umumlashtirilishi mumkin bo'lgan barcha narsadir. Ya'ni, shablonga yoki matritsaga joylashtirilishi mumkin bo'lgan ma'lum domenning barcha ma'lumotlari.murakkabroq bo’lib ular o’z ichida yana ko’plab turlarga bo’linib ketadi. Shuning uchun ularni keyinroqqa qoldiramiz.
Bundan tashqari barcha tuzilmalarning hamma joyda ingliz tilidagi nomi ishlatilgani va ularning nomi odatda tarjima qilinmaganligi sababli keyingi o’rinlarda men ularning asosan ingliz tilidagi nomlarini ishlataman.
Turli xildagi ma’lumotlar tuzilmalari nima uchun kerak?
Ma’lumotlar tuzilmalari nimaligi haqida qisman tasavvurga ega bo’ldingiz va ularning asosiy turlari bilan ham tanishib oldingiz. Lekin, shu joyga kelib agar sizda “Nima uchun ma’lumotlarning turli xil tuzilmalari kerak?” “Nima uchun bir turdagi universal ma’lumotlar tuzilmalaridan foydalanib qo’ya qolsa bo’lmaydi?” degan savol tug’ilmagan bo’lsa, bu yaxshi emas.) Keling endi shu savolga javob topishga harakat qilamiz.
Undan oldin ma’lumotlar tuzilmalari ustida asosiy bajarilishi mumkin bo’lgan amallarni ko’rib chiqaylik. Bularga ma’lumotlarni

• 
  Ko’rib chiqish (Traversing)
  
• 
  O’qib olish (Retrieving)
  
• 
  Kiritish (Insertion)
  
• 
  O’chirish (Deletion)
  
• 
  Qidirish (Search)
  
• 
  Saralash (Sorting)
  
• 
  Birlashtirish (Merging)lar kiradi.
  

Turli xildagi ma’lumotlar tuzilmalarida esa yuqoridagi amallar turlicha tezlikda amalga oshadi.
Masalan oddiyroq misol olaylik, array uchun ma’lumotni o’qib olish uchun O(1) vaqt sarflansa, uni kiritish yoki o’chirish uchun O(n) vaqt sarflanadi. Linked listda esa bular aksincha. Shuning uchun, masalan, sizning dasturingizda ma’lumotlar ko’p kiritilib, o’chirilsayu lekin kam o’qilsa, bunda ma’lumotlarni saqlashda arraydan foydalangandan ko’ra linked list qulayroq hisoblanadi. Lekin, ko’pincha holatda bir necha ma’lumotlar tuzilmalarini o’zini birlashtirgan gibrid ma’lumotlar tuzilmalaridan ham foydalaniladi. Bu haqida keyingi darslarimizda batafsil to’xtalib o’tamiz.
Ma'lumotlar - bu formada ma'lum parametrlarga ko'ra tizimlangan turli turdagi axborot . Ma'lumotlar nima? Shubhasiz, bu aniq bir qator yoki umumiy, formulalar yoki raqamli ifodalash shaklida ifodalanadigan va umumlashtirilishi mumkin bo'lgan barcha narsadir. Ya'ni, shablonga yoki matritsaga joylashtirilishi mumkin bo'lgan ma'lum domenning barcha ma'lumotlari.
Ma'lumotlarning asosiy turlarini ularning xususiyatlariga, ma'nosiga (semantikaga) va ular bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarga qarab tanlash odatiydir. Eng ko'p ishlatiladigan raqamli ma'lumotlar, pul, ramziy, vaqt va sana.