Texnologiyalari

Soha bo‘yicha klassifikatsiyalash. Soha bo‘yicha axborot tizimlari quyidagi guruhlarga bo'linadi:

• 
  Tranzaksiyalarni qayta ishlash tizimlari;
  
• 
  Qaror qabul qilish tizimlari;
  
• 
  Axborot-ma’lumot tizimlari;
  
• 
  Ofis axborot tizimlari.
  

Tranzaksiyalami qayta ishlash tizimlari	Qaror qabul qilish tizimlari	Axborot- maTumot tizimlari	Ofts axborot tizimlari
~T Franzaksiyalarni tezkor qaytu ishlash	! Analitik lezkor qayta ishlash	| Elektron hujjatlar tizirri	1 Hujjatli tizimla
Tranzaksiyalami paketli qayta ishlash	1 Ekspert tizimlari 1	Jr Geografik axborot tiziini	! Ish jarayonini avtomatlashtirish
		1 Gipcrmatnli tizimlar	1 Hujjatlami boshqarish

1,6-rasm. Soha bo‘yicha axborot tizimlarini bo‘lish





Tranzaksiyalarni qayta ishlash tizimlari axborotlami qayta ishlashi bo'yicha tezkor qayta ishlash va paketli qayta ishlashga boMinadi.

Qaror qabul qilish tizimlari murakkab so‘rovlar asosida axborotlar tanlanadi va tahlil qilinadi.

Axborot-ma’lumot tizimlar gipermatnli hujjatlar va multimediaga asoslanadi. Bu turdagi tizimlar asosan Internet texnologiyalarda keng qo‘llaniladi.

Ofis axborot tizimlari qog‘oz ko‘rinishidagi hujjatlami elektron ko‘rinishga o‘tkazish, ish jarayonini avtomatlashtirish va hujjatlami boshqarish uchun mo‘ljallangan.

Tashkillashtirish bo‘yicha klassitlkatsiyalash.

Tashkillashtirish bo‘yicha guruh va korporativ axborot tizimlari quyidagi sinflarga bo‘linadi:

• 
  Fayl-server arxitekturasi asosidagi tizimlar;
  
• 
  Klient-server arxitekturasi asosidagi tizimlar;
  
• 
  Ko‘p darajali arxitektura asosidagi tizimlar;
  
• 
  Intemet/Intranet texnologiyalar asosidagi tizimlar.
  

/ I N
Axborot

tizimlari

IntemeUntranct'⁴

texnologiyalar

asosidagi

ti/imlar

. J

v J
Fayl-server

arxitekturasi

asosidagi

li/imlnr


Klienl-scrvcr

arxitekturasi

asosidagi

li/.imlar


i —

К p darajali
arxitektura
asosidagi
ti/imlar


J v


У



1.7-rasm.Tashkillashtirish bo‘yicha klassifikatsiyalash

Axborot tizimlarini to‘liq tushunish uchun, ish muhitidagi muammolami hal qilishda tashkillashtirish, boshqarish va

axborotlami hisoblash texnologiyalari tizimlarini yaxshilab tushunib olish talab etiladi⁶.







1.8-rasm. Axborot tizimlarini tashkillashtirish
I bobga doir savollar

1. 
   Axborot texnologiyalari fani nimani o‘rgatadi?
   
2. 
   Axborot texnologiyalarini qanday qismlarga ajratish mu inkin'?
   
3. 
   Axborot tizimi nima?
   
4. 
   АКТ sohasini rivojlantirish bo‘yicha qanday qonunlar qabul qilingan?
   
5. 
   Axborot tizimining maqsadi nimalardan iborat?
   

Test savollari

1. 
   “Axborot texnologiyalari” faning asosiy resursi?
   

1. 
   Axborot
   
2. 
   Kompyuter
   
3. 
   Texnologiya
   
4. 
   Dastur
   

2. 
   Axborotning eng kichik o‘lchov birligi?
   

1. 
   Gbayt
   
2. 
   Kbayt
   
3. 
   Tbayt
   
4. 
   Bit
   

3. 
   Axborotlashtirish to‘g‘risidagi qonun qachon qabul qilingan?
   

AXBOROT 1

TEXNOLOGIYALARI 1

AXBOROT 3

TEXNOLOGIYALARI 3

i 88

]попои 98

xram l : 98

□□□□□□□□□с 98

□опппппппп 98

I . J I 105

a 202

AXBOROT 319

TEXNOLOGIYALARI 319

2. 
   BOB. KOMPYUTER T1ZIMLARI
   

Tayanch so‘zlar: hisoblash mashinalari, kompyuter,

qurilmalar, xotira, tizimli blok, disk yurutuvchi, qattiq disk, protsessor, boshqaruv qurilmasi, resurs, bulutli texnologiya

1. 
   Kompyuter va uning turlari
   

Kompyuter - hisoblami bajarish, shu jumladan elektron shakldagi axborotni oldindan belgilangan algoritm bo‘yicha qabul qilish, qayta ishlash, saqlash va ishlov berish uchun mo'ljallangan elektron mashinadir. Kompyuter so‘zi ingliz tilidagi “to compute”, “computer”, so'zlarining hosilasi bo‘lib, ular “hisoblash”, “hisoblagich” deb tarjima qilinadi. Dastlab ingliz tilida bu so‘z, mexanik qurilmani jalb qilib yoki uning ko‘magisiz arifmetik hisoblami bajaradigan insonni anglatgan. Keyinchalik uning ma’nosi mashinalarning o‘ziga ko‘chirildi, biroq, zamonaviy kompyuterlar matematika bilan bevosita bog‘liq bo’lmagan ko‘plab masalalami ham baiaradilar.Kompyuterning asosiy vazifasi turli ma’lumotlami qayta ishlashdan iborat.

Zamonaviy kompyuterlami yaratilguncha hisoblash mashinalari bo'lgan. Hozirgi vaqtda hisoblash mashinalarining rivojlanishining 5ta avlodi bor:

1. 
   - avlod. Birinchi avlod hisoblash mashinalarining elementlar bazalari elektron lampalar ekanligi bilan xarakterlanadi.
   
2. 
   - avlod. Ikkinchi avlod hisoblash mashinalarining elementlar bazalari tranzistorlardan iborat edi.
   
3. 
   - avlod. Uchinchi avlod hisoblash mashinalanda yarim o'lkazgichlami ishlab chiqarish texnologiyasining takomillashishi integral sxemalar deb nom olgan mikroelektron qurilmalarining yaratilishiga olib keldi.
   
4. 
   - avlod. To‘rtinchi avlod hisoblash mashinalari hisoblash mashinalari kichik integral sxemalarda qurilgan, ko‘p protsessorli mashinaiardir.
   
5. 
   - avlod. Beshinchi avlod hisoblash mashinalari katta integral sxemalarda qurilgan, ko‘p protsessorli mashinaiardir.
   

Kompyuterlarni sinflash

Kompyuterlami xotirasining hajmi, bir sekundda bajaradigan amallar tezligiga qarab, besh guruhga bo‘lish murnkin:

•S Mini kompyuterlar (Mini Computers);

S Portativ kompyuterlar (Notebook, Netbook);

S Shaxsiy kompyuterlar (Personal Computers);

S Server kompyuterlar (Mainframe Computers);

•S Super kompyuterlar (Super Computers);

Mini kompyuterlar - oMchami va bajaradigan amallar hajmi jihatidan kichik hisoblanadi. Bu turdagi kompyuterlami ekrani orqali boshqariladi. Ekran klaviatura vazifasini bajaradi. Bu turdagi kompyuterlardan har xil ilovalar bilan ishlash, Internet tarmog‘dan foydalanish uchun keng qo‘llaniladi.

Portativ kompyuterlar (Notebook, Netbook) - bunday turdagi kompyuterlaning ekrani va asosiy bloki birlashgan bo‘lib mobil foydalanishga juda qulay hisoblanadi. Portativ kompyuterlar hajmi ancha ixcham bo‘lib, u ekran, klaviatura va sichqoncha vazifasini bajaruvchi qurilmadan iborat. Ulaming qulaylik tomonlaridan biri ham elektr energiyasidan va ichiga o‘matilgan batareyalarda ham uzluksiz (batareyani har safar almashtirmasdan) ishlash mumkinligidir.



2.1-rasm. Mini kompyuter



Bunda batareya quvvati energiyaga ulanishi bilan o‘zi zaryad ola boshlaydi va u batareya bir necha yillarga mo‘ljallangan bo‘ladi. Hozirda bunday noutbuklami Apple, Acer, Toshiba, Asus, Samsung, Lenovo va boshqa firmalar ishlab chiqarmoqda.

Shaxsiy kompyutcrlar - uyda va ish joyida turli masalalami yechishda foydalaniladigan kompyuterlar. Axborotlarga ishlov berish tezligi va xotira tizimi ish faoliyatimizdagi oddiy masalalami yechishga yetarli hisoblanadi.

Server kompyuterlar - bu turdagi kompyuterlar tarmoqdagi foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatish va tarmoqdagi boshqa kompyuterlarga o‘z resurslarini taqdim etish uchun mo‘ljallangan. Ko‘p tarmoqlar serverlardan foydalanadilar. Server kompyuterlar katta va yuqori quwatli bo‘lib, katta hajmdagi axborotlami ma’lumotlami qayta ishlash uchun mo‘ljallangan. Server kompyuterlar katta xonalarda yoki binolarda saqlanadi va mo'tadil havo harorati sovutish tizimlari orqali nazorat qilib turiladi.



2.3-rasm. Shaxsiy kompyuter