Texnologiyasi 1-mavzu. Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalari. Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptika
Download 440.97 Kb. Pdf ko'rish
|
|
“ASTRONOMIYa” FANIDAN AMALIY MAShG’ULOTLARIDA O’QITISh TEXNOLOGIYaSI
Vaqti – 2 soat Talabalar soni: 25-35 nafar
O’quv mashg’ulotining shakli Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda Amaliy mashg’ulotining rejasi
1. Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalariga doir masalalar yechish.
2. Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptikaga doir masalalar yechish.
aylanalari. Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptikaga doir masalalar yechish orqali talabalarning nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash.
- Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalariga doir masalalar yechishni tushuntirish va tasavvurini shakllantirish; - Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptikaga doir masalalar yechishni tushuntirish va tasavvurini shakllantirish;
Talaba:
- Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalariga doir masalalar yechadi va tasavvuri shakllanadi;
- Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptikaga doir masalalar yechadi va tasavvuri shakllanadi;
O’qitish uslubi va texnikasi Amaliy, B.B.B texnikasi O’qitish vositalari Astronomiyadan masalalar to’plami, proektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar. O’qitish shakli Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. O’qitish shart-sharoiti Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan auditoriya
Bosqichlar, vaqti
Faoliyat mazmuni O’qituvchi talaba 1-bosqich. Kirish (10 min).
1.1. Mavzu, reja, uning maqsadi va o’quv faoliyatining natijalari ma’lum qilinadi (1- ilova). 1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2-bosqich. 2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim 2.1. Eshitadi. O’ylay
Asosiy (60 min.) darajalarini aniqlash uchun tezkor B.B.B. usuli asosida tarqatma materiallar beriladi (2 -ilova)
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda masalalar yechishga doir asosiy formulalar bilan tanishtiradi va auditoriyada [7]dan . 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28 masalalarni
birin ketin yechtiradi
(3-,4-ilovalar) 2.3. Talabalarga masalalarning asosiy tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi. di, javob beradi. Javob
beradi va
to’g’ri javobni
eshitadi 2.2. Ilovada berilgan ma’lumotlarni asosiy
joylarini yozib
oladilar berilgan masalalarni yechadilar. 2.3. E’tibor qaratadi, yozib oladi. 3-bosqich. Yakuniy (10 min.) 3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29, 31, 33. masalalarni yechishni vazifa qilib beradi, baholaydi.(5-ilova) 3.1. Eshitadi, aniqlashtiradi. 3.2.
Topshiriqni yozib
oladi, baholarni eshitadi. Vizual materiallar 1- ilova Mavzu: Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalari. Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptika. Reja: 1. Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalariga doir masalalar yechish.
2. Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptikaga doir masalalar yechish. Darsning maqsadi: Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalari. Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptikaga doir masalalar yechish orqali talabalarning nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash.
- Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalariga doir masalalar yechadi va tasavvuri shakllanadi; - Quyoshning yillik ko’rinma harakati. Ekliptikaga doir masalalar yechadi va tasavvuri shakllanadi;
Tushuncha
Bilmayman Bilishni hohlayman Bildim
1 Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, chiziq va aylanalarini bilasizmi?
2 Quyoshning yillik ko’rinma harakati deganda nimani tushunasiz?
3 Ekliptika aylanasi qaysi aylana bilan kesishadi?
Астрономия масалалари ҳам физикадаги каби сифат ва ҳисоблаш масалаларига бўлинади. Сифат масалаларида мураккаб ҳисоблаш операцияларининг йўқлиги, ўқувчиларда уларни ечиш жараёнида фикрлаш қобилиятининг ўсишига, олинган
назарий билимларни татбиқ қилинишини системага тушишига катта ёрдам қилади ва ўқувчиларда масала ечиш малакаларининг шаклланишида катта роль ўйнайди. Бинобарин, масалалар ечишни сифат масалаларидан бошлаб сўнгра мураккаб — ҳисоблаш масалаларига ўтиш мақсадга мувофиқдир. Астрономик масалаларни ечишда (айниқса, осмон жисмларнинг ўрни ва ҳаракатларига доир масалаларда) чизманинг фойдаси каттадир. Осмон жисмларининг ҳаракати, осмоннинг ўқувчиларга таниш нуқта ва чизиқларига нисбатан ўрганилади. Бу
муносабатларни ўзлаштиришдаги қийинчиликдан ўқувчиларни чизма қутқаради. Чизмада ўрганилаётган ҳаракат, осмон экватори, математик горизонт ва меридианга нисбатан қай тарзда рўй бериши яққол кўриниб туриши масала ечишда катта енгиллик тудиради. Шунингдек осмон
сферасининг моделини кенг қўллаб, осмон жисмларининг суткалик кўринма ҳаракати ва амалий астрономия масалаларини ечишда яхши натижаларни қўлга киритиш мумкин. Айрим катта аниқлик талаб этадиган темалардан (йиллик параллакс, аберрация ва хжазо) бошқа темаларга доир астрономик масалалар ечишда аниқ ҳисоблашлар учун ортиқча вақт кетказмаса ҳам бўлади, чунки бундай қилинганда, ўқувчи, ҳисоблаш билан машғул бўлиб, кўрилаётган астрономик ҳодисанинг моҳиятига кам эътибор қилади. Астрономияга доир масалаларни ечишда ишлатиладиган бирликлар масаласига келсак бу масалаларда катта узунлик ва масса ўлчамлари билан иш кўрилганлиги туфайли СИ системасидан фойдаланиш унча қулай бўлмайди. Кўпинча осмон жисмларигача бўлган масофа Ердан Қуёшгача бўлган масофа (149,6 миллион километр) бирликларида, уларнинг массаси эса Ер ёки Қуёш массаси билан солиштирилади. Шу туфайли астрономияда узунлик бирлиги сифатида Ердан Қуёшгача масофа олиниб, у 1 астрономик бирлик (1. а. б.) деб юритилади. 1 а. б. дан катта узунлик бирликлари сифатида 1 ёруғлик йили (1 ё. й.= 10 13 км)
ёки 1 парсек (1 пс = 3,26 ё. й.) олинади. Масса бирликлари сифатида 1 Ер массаси (Т ) ёки 1 Қуёш массаси (Т ) олинади. Қуйида X синфнинг астрономия дарслигидан, Б. А. Волинскийнинг «Задачи и упражнения по астрономии» китобидан олинган ва қисман автор томонидан тузилган масалаларнинг ечилишларини кўрамиз.
1-масала (М.М.). 1 Баҳорги тенгкунлик нуқтаси () қуйи кульминацияда бўлганда юқори кульминацияда бўлган юлдузларнинг тўғри чиқиши (α) қанча бўлади? Шарқ ва ғарб нуқтасидан ўтувчи катта ярим айланаларда ётувчи юлдузларникичи? Бу масала чизма ёрдамида осон ечилади. Юқори кульминацияда бўлган ёриткичлар осмон меридианининг жануб нуқтасидан ўтувчи ярмида ётиб, бу ярим айлана осмон экватори билан К нуқтасида кесишади (1- расм) К нуқтанинг кординаталарининг бошидан () узоқлиги, ёриткичнинг тўғри чиқишини характерлашини инобатга олиб, К нуқтанинг координата бошидан ёй узоқлиги 180°
га тенг
эканлигини кўрамиз. Ёритгичларнинг тўғри
чиқишлари вақт
бирликларидан ифодаланганлигидан 1- расм. α =12 соатга тенг бўлади. Шарқ ва Fapб нуқталари баҳорги тенгкунлик нуқтасидан мос равишда 270° ва 90° ёй масофаларда бўлганидан бу нуқталардан ўтувчи оғиш айланаларида жойлашган ёриткичларга мос тўғри чиқишлар α w =18 соат, F =6 соатни ташкил қилади. [7]dan
. 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28 masalalarni
birin ketin yechtiradi 5-ilova Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29, 31, 33. 2-mavzu. Yoritgichlarning kul’minasiyasi va kulminasiya balandliklari. Joyning kenglamasini taqribiy hisoblash. 2.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
Vaqti – 2 soat Talabalar soni: 25-35 nafar
O’quv mashg’ulotining shakli Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda Amaliy mashg’ulotining rejasi
1. Yoritgichlarning kul’minasiyasi va kulminasiya balandliklariga doir masalalar yechish. 2. Joyning kenglamasini taqribiy hisoblash. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Yoritgichlarning kul’minasiyasi va kulminasiya balandliklari. Joyning kenglamasini taqribiy hisoblashga doir masalalar yechish orqali talabalarning nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. Pedagogik vazifalar: - Yoritgichlarning kul’minasiyasi va kulminasiya balandliklariga doir masalalar yechishni tushuntirish va yoritgichlarning kul’minasiyasi to’g’risidagi tasavvurini shakllantirish; - Joyning kenglamasini taqribiy hisoblashni o’rgatish; O’quv faoliyatining natijalari: Talaba:
- Yoritgichlarning kul’minasiyasi va kulminasiya balandliklariga doir masalalar yechadi va yoritgichlarning kul’minasiyasi to’g’risidagi tasavvuri shakllanadi;
- Joyning kenglamasini taqribiy hisoblashni o’rganadi;
O’qitish uslubi va texnikasi Amaliy, B.B.B texnikasi O’qitish vositalari Astronomiyadan masalalar to’plami, proektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar. O’qitish shakli Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. O’qitish shart-sharoiti Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan auditoriya
Bosqichlar, vaqti
Faoliyat mazmuni O’qituvchi talaba 1-bosqich. Kirish (10 min).
1.1. Mavzu, reja, uning maqsadi va o’quv faoliyatining natijalari ma’lum qilinadi (1- ilova). 1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2-bosqich. Asosiy (60 min.) 2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash uchun tezkor B.B.B. usuli asosida tarqatma materiallar beriladi (2 -ilova)
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda masalalar yechishga doir asosiy formulalar bilan tanishtiradi va auditoriyada [7]dan . 42, 44, 46, 48, 69, 71, masalalarni
birin ketin yechtiradi (3-
,4-ilovalar) 2.3. Talabalarga masalalarning asosiy tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi. 2.1. Eshitadi. O’ylay di, javob beradi. Javob beradi
va to’g’ri
javobni eshitadi 2.2. Ilovada berilgan ma’lumotlarni asosiy joylarini yozib oladilar berilgan masalalarni yechadilar. 2.3. E’tibor qaratadi, yozib oladi. 3-bosqich. 3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar 3.1. Eshitadi,
Yakuniy (10 min.) e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 41,
43, 45, 47, 70, 72, 74. masalalarni yechishni vazifa qilib
beradi, baholaydi.(5-ilova) aniqlashtiradi. 3.2.
Topshiriqni yozib
oladi, baholarni eshitadi. Vizual materiallar 1- ilova Mavzu: Yoritgichlarning kul’minasiyasi va kulminasiya balandliklari. Joyning kenglamasini taqribiy hisoblash.
1. Yoritgichlarning kul’minasiyasi va kulminasiya balandliklariga doir masalalar yechish. 2. Joyning kenglamasini taqribiy hisoblash. Darsning maqsadi: Yoritgichlarning kul’minasiyasi va kulminasiya balandliklari. Joyning kenglamasini taqribiy hisoblashga doir masalalar yechish orqali talabalarning nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash.
- Yoritgichlarning kul’minasiyasi va kulminasiya balandliklariga doir masalalar yechadi va yoritgichlarning kul’minasiyasi to’g’risidagi tasavvuri shakllanadi; - Joyning kenglamasini taqribiy hisoblashni o’rganadi; 2- ilova B.B.B. usuli asosida bilimlarni sinash uchun tarqatma materiallar Tushuncha
Bilmayman Bilishni hohlayman Bildim 1
aytiladi? 2 Yuqori kulminatsiyaning matematik ifodasini qanday yoziladi? 3 Quyi kulminatsiyaning matematik ifodasini qanday yoziladi?
Kulminasiya deb yoritkichlarning sutkalik harakati vaqtida osmon meridianini kesib o’tish hodisasiga aytiladi. Kulminasiya ikki xil bo’ladi: 1)Yuqori kulminasiya 2)Quyi kulminasiya 1)
4-ilova 46. 23 sentyabr kuni yarim kechada Quyosh markazining balandligi - 5° ga teng bo’ladigan joyning kenglamasini aniqlang.
Berilgan δ=0°
h=-5° φ=?
23 sentyabr kuzgi teng kunlik, ya’ni Osmon ekvatori bilan ekliptika aylanalari kesishgan nuqtasi. Shuning uchun δ=0° teng. Echish
Yarim kechada degani bu quyi kulminasiyaga to’g’ri keladi. Shuning uchun quyidagi ifodadan topilpdi. h=φ+δ-90° φ=h-δ+90°
Hisoblash φ=-5°-0°+90°=85° Javob: φ=85°
[7]dan
. 42, 44, 46, 48, 69, 71 masalalarni
birin ketin yechtiradi 5-ilova Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 41, 43, 45, 47, 70, 72, 74. 3-mavzu. Vaqtni o’lchash asoslari. Yulduz vaqti. Haqiqiy va o’rtacha quyosh vaqtlari. Vaqt tenglamasi. Mahalliy va Dunyo vaqtlari. Poyas va dekret vaqtlari va ular orasida bog’lanishga doir masalalar yechish. 3.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
Vaqti – 2 soat Talabalar soni: 25-35 nafar
O’quv mashg’ulotining shakli Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda Amaliy mashg’ulotining rejasi
1. Vaqtni o’lchash asoslari. Yulduz vaqti. Haqiqiy va o’rtacha quyosh vaqtlari. 2. Vaqt tenglamasi. Mahalliy va Dunyo vaqtlari. Poyas va dekret vaqtlari va ular orasida bog’lanishga doir masalalar yechish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Vaqtni o’lchash asoslari. Yulduz vaqti. Haqiqiy va o’rtacha quyosh vaqtlari. Vaqt tenglamasi. Mahalliy va Dunyo vaqtlari. Poyas va dekret vaqtlari va ular orasida bog’lanishga doir masalalar yechish orqali talabalarning nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. Pedagogik vazifalar: - Vaqtni o’lchash asoslari. Yulduz vaqti. Haqiqiy va o’rtacha quyosh vaqtlariga doir masalalar yechishni tushuntirish va tasavvurini shakllantirish; - Vaqt tenglamasi. O’quv faoliyatining natijalari: Talaba:
- Vaqtni o’lchash asoslari. Yulduz vaqti. Haqiqiy va o’rtacha quyosh vaqtlariga doir masalalar yechadi va yoritgichlarning kul’minasiyasi to’g’risidagi tasavvuri shakllanadi;
- Vaqt tenglamasi. Mahalliy va Dunyo vaqtlari. Mahalliy va Dunyo vaqtlari. Poyas va dekret vaqtlari va ular orasida bog’lanishga doir masalalar yechishni o’rgatish va vaqtlar to’g’risidagi tasavvurni shakllantirish; Poyas va dekret vaqtlari va ular orasida bog’lanishga doir masalalar yechishni o’rganadi va vaqtlar to’g’risidagi tasavvuri shakllanadi;
O’qitish uslubi va texnikasi Amaliy, B.B.B texnikasi O’qitish vositalari Astronomiyadan masalalar to’plami, proektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar. O’qitish shakli Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. O’qitish shart-sharoiti Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan auditoriya
Bosqichlar, vaqti
Faoliyat mazmuni O’qituvchi talaba 1-bosqich. Kirish (10 min).
1.1. Mavzu, reja, uning maqsadi va o’quv faoliyatining natijalari ma’lum qilinadi (1- ilova). 1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2-bosqich. Asosiy (60 min.) 2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash uchun tezkor B.B.B. usuli asosida tarqatma materiallar beriladi (2 -ilova)
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda masalalar yechishga doir asosiy formulalar bilan tanishtiradi va auditoriyada [7]dan . 90, 92, 101, 103 masalalarni
birin ketin yechtiradi (3-,4-,5- ,6-,7-ilovalar) 2.3. Talabalarga masalalarning asosiy tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi. 2.1. Eshitadi. O’ylay di, javob beradi. Javob beradi
va to’g’ri
javobni eshitadi 2.2. Ilovada berilgan ma’lumotlarni asosiy joylarini yozib
oladilar berilgan masalalarni yechadilar. 2.3. E’tibor qaratadi, yozib oladi. 3-bosqich. Yakuniy
(10 min.) 3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 91,
93, 100, 102, 104. masalalarni yechishni vazifa qilib beradi, baholaydi.(8-ilova) 3.1. Eshitadi, aniqlashtiradi. 3.2. Topshiriqni yozib oladi, baholarni eshitadi. Vizual materiallar 1- ilova Mavzu: Vaqtni o’lchash asoslari. Yulduz vaqti. Haqiqiy va o’rtacha quyosh vaqtlari. Vaqt tenglamasi. Mahalliy va Dunyo vaqtlari. Poyas va dekret vaqtlari va ular orasida bog’lanishga doir masalalar yechish.
Download 440.97 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|