Texnologiylari va komunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Ochiq matn. Bu uzatish paytida himoya qilinishi kerak bo'lgan ma'lumotla

Shifrlash algoritmi. Bu har qanday ochiq matn va shifrlash kaliti uchun shifrlangan matnni ishlab chiqaradigan matematik jarayondir. Bu ochiq matn va shifrlash kalitini kirish sifatida qabul qiladigan va shifrlangan matnni ishlab chiqaradigan kriptografik algoritm.

Shifrlangan matn. Bu ma'lum bir shifrlash kaliti yordamida shifrlash algoritmi tomonidan ishlab chiqarilgan ochiq matnning shifrlangan versiyasidir. Shifrlangan matn himoyalanmagan. U ommaviy kanalda uzatiladi. U aloqa kanaliga kirish huquqiga ega bo'lgan har bir kishi tomonidan tutilishi yoki buzilishi mumkin.

Rashshifrovkalash algoritmi. bu har qanday shifrlangan matn va shifrni ochish kaliti uchun yagona ochiq matnni ishlab chiqaradigan matematik jarayon. Bu kriptografik algoritm boʻlib, kirish sifatida shifrlangan matn va shifrni ochish kalitini oladi va ochiq matnni chiqaradi. Shifrni hal qilish algoritmi asosan shifrlash algoritmini o'zgartiradi va shuning uchun u bilan chambarchas bog'liq.

Shifrlash kaliti. Bu jo'natuvchiga ma'lum bo'lgan qiymatdir. Yuboruvchi shifrlangan matnni hisoblash uchun shifrlash kalitini ochiq matn bilan birga shifrlash algoritmiga kiritadi.

Shifrni ochish kaliti. Bu qabul qiluvchiga ma'lum bo'lgan qiymatdir. Shifrni ochish kaliti shifrlash kaliti bilan bog'liq, lekin har doim ham u bilan bir xil emas. Qabul qiluvchi ochiq matnni hisoblash uchun shifrni ochish kalitini shifrlangan matn bilan birga shifrni hal qilish algoritmiga kiritadi.



Kriptotizimning klassik sxemalari va ishlash modellari

Kriptosistemalar turlari.

Asosan, tizimda shifrlash-rashshifrovkalashning amalga oshirilishiga asoslangan kriptotizimlarning ikki turi mavjud –

• 
  Simmetrik kalit shifrlash
  
• 
  Asimmetrik kalit shifrlash
  

Ushbu kriptotizimlarning asosiy farqi shifrlash va shifrni ochish kaliti o'rtasidagi bog'liqlikdir. Mantiqan, har qanday kriptotizimda ikkala kalit ham bir-biri bilan chambarchas bog'langan. Shifrlash kalitiga bog'liq bo'lmagan kalit bilan shifrlangan matnni shifrlash deyarli mumkin emas.

Simmetrik kalit shifrlash. Axborotni shifrlash va shifrini ochish uchun bir xil kalitlardan foydalaniladigan shifrlash jarayoni simmetrik kalit shifrlash deb nomlanadi.

Simmetrik kriptotizimlarni o'rganish simmetrik kriptografiya deb ataladi. Simmetrik kriptotizimlar ba'zan maxfiy kalit kriptotizimlari deb ham ataladi.
Simmetrik kalitlarni shifrlash usullariga bir nechta taniqli misollar: Raqamli shifrlash standarti (DES), Triple-DES (3DES), IDEA va BLOWFISH.

1970 yilgacha barcha kriptotizimlar simmetrik kalitlarni shifrlashdan foydalanganlar. Bugungi kunda ham uning dolzarbligi juda yuqori va u ko'plab kriptotizimlarda keng qo'llanilmoqda. Ushbu shifrlashning yo'qolishi dargumon, chunki u assimetrik kalit shifrlashdan ma'lum afzalliklarga ega.
Simmetrik kalitlarni shifrlashga asoslangan kriptotizimning asosiy xususiyatlari –

• 
  Simmetrik kalit shifrlashdan foydalanadigan shaxslar ma'lumot almashishdan oldin umumiy kalitni baham ko'rishlari kerak.
  
• 
  Tizimga har qanday hujumni oldini olish uchun kalitlarni muntazam ravishda o'zgartirish tavsiya etiladi.
  
• 
  Muloqot qiluvchi tomonlar o'rtasida kalit almashish uchun mustahkam mexanizm mavjud bo'lishi kerak. Kalitlarni muntazam ravishda o'zgartirish talab qilinganligi sababli, bu mexanizm qimmat va noqulay bo'ladi.
  
• 
  n kishilik guruhda har qanday ikki shaxs o'rtasida ikki tomonlama aloqani yoqish uchun guruh uchun zarur bo'lgan kalitlar soni n × (n - 1)/2 ni tashkil qiladi.
  
• 
  Ushbu shifrlashda kalit uzunligi (bitlar soni) kichikroq va shuning uchun shifrlash-parchalash jarayoni assimetrik kalit shifrlashdan tezroq.
  
• 
  Simmetrik algoritmni ishga tushirish uchun kompyuter tizimining qayta ishlash quvvati kamroq.