The aims and objectives of teaching of English language at preschool level. (2-soat) Reja

1-mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini oʻrgatish maqsad va vazifalari. The aims and objectives of teaching of English language at preschool level. (2-soat)
Reja:
1. Maktabgacha yoshdagi va kichik yoshdagi oʻquvchilarga chet tilini oʻrgatishning maqsad va vazifalari.
2. Maktabgacha va boshlangʻich maktab yoshidagi bolalarning aqliy rivojlanishining xususiyatlari va ularni oʻquv jarayonida hisobga olish.
3. Maktabgacha yoshdagi bolalarga chet tilidagi muloqotni oʻrgatishning yetakchi tamoyillari. Chet tilini erta oʻrganishga turli uslubiy yondashuvlar.


Tayanch soʻz va iboralar: autentik material, diskurs, kommunikativ kompetensiya, lingvistik kompetensiya, sotsiolingvistik kompetensiya, pragmatik kompetensiya, nutqiy faoliyat turlari, amaliy maqasd, tarbiyaviy maqsad, rivojlantiruvchi maqsad
Har qaysi davlat, har qaysi millat nafaqat yerosti va yerusti tabiiy boyliklari, harbiy qudrati va ishlab chiqarish salohiyati bilan, balki, birinchi navbatda, oʻzining yuksak madaniyati va ma’naviyati bilan kuchlidir. Shu boisdan respublikamizda sogʻlom, barkamol naslni tarbiyalab yetishtirish maqsadida ta’lim tizimini tubdan yangilash va isloh etish borasida miqyosi va koʻlamiga koʻra ulkan ishlar amalga oshirilmoqda.
Oʻzbekistonning koʻpmadaniyatli va koʻptilli «landshafti» shaxsning til kompetentligini rivojlantirishga samarali asos boʻlmoqda. Ingliz tili ta’limi yoki N.Galskovaning ta’biri bilan aytganda, «Lingvomadaniy ta’lim» yosh avlodning yangi va foydali axborot (informatsiya) olish, yetkazish hamda interaksiyaga kirishish imkoniyatlari va sarhadlarini yanada kengaytiradi.
2012-yil 10-dekabrda «Chet tillarni oʻrganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida»gi PQ-1875-son qarorida yosh avlodni chet tillarga oʻqitish, shu tillarda erkin soʻzlasha oladigan mutaxassislar tayyorlash tizimini takomillashtirish, ularning jahon sivilizatsiyasi yutuqlari va axborot resurslaridan keng koʻlamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqotni rivojlantirishlari uchun imkoniyatlar yaratish bosh maqsad etib belgilangan.
Ta’lim maqsadi ijtimoiy-pedagogik va lingvodidaktik tushuncha sifatida ingliz tili oʻqitishga tatbiqan quyidagicha ta’riflanishi mumkin: umumta’limiy yoʻnalishdagi oʻquv predmetlaridan boʻlmish ingliz tilini oʻrganishga jamiyat va davlatning ijtimoiy buyurtmasi shaklidagi ta’lim mazmunini belgilash, oʻqitish jarayonini tashkil etish va muayyan natijalarga erishishni oldindan aniqlash vositasidir.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ingliz tili nima uchun oʻrganiladi? savoliga javob tariqasida qoʻllanadigan termin-tushunchadir. Kichik yoshdagi bolalarga ingliz tili (1) amaliy maqsad, (2) ta’limiy maqsad, (3) tarbiyaviy maqsad va (4) rivojlantiruvchi maqsadda oʻrgatiladi. Ingliz tili oʻqitishning amaliy maqsadiga erishish yoʻlida MTT da ingliz tili oʻrgatishning yakuniy amaliy maqsadi – tinglab tushunishdir, ya’ni chet tilda tinglab axborot olishdir.
Hozirgi kunda chet tili - maktabgacha yoshdagi bolalarning shaxsiyatiga yoʻnaltirilgan yondashuvni, yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, chet tilini oʻqitishning zamonaviy va samarali texnologiyalari, harakatli oʻyin texnologiyalari asosida keng tarqalgan amaliyotdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda chet tilini oʻrgatishdan maqsad chet tilini oʻzlashtirish asosida oʻrganishga, atrofdagi dunyoni, odamlarni, munosabatlar va madaniyatlarni bilishga qiziqishni shakllantirishdan iborat.
Chet tilini erta oʻrganish quyidagi vazifalarni qoʻyadi:
1. Chet tilining fonetik koʻnikmalarini shakllantirish va rivojlantirish (nutq apparati plastik boʻlsa va ona tilini oʻzlashtirish mexanizmlari ishlayotgan boʻlsa, bu koʻnikmalar osongina egallanadi, shuning uchun vaqtni behuda sarflamaslik kerak);
2. Tinglash qobiliyatlarini rivojlantirish (nutqni quloq orqali tushunish);
3. Nutq koʻnikmalarini rivojlantirish (ya'ni, bolaning chet tilini aloqa vositasi sifatidagi gʻoyasini shakllantirish);
4. Lugʻat boyligini shakllantirish va toʻldirish.
Chet tillarini kichik yoshdan oʻrganishning ijobiy roli - bolada shaxsni, ya’ni oʻz-oʻzini identifikatsiyalashga yordam beradi, boshqa, kam boʻlmagan qimmatli madaniyatlar va tillarga qiziqishni shakllantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi, aqliy jarayonlarni rivojlantirishga yordam beradi. Bolalarning til kompetensiyalari va komunikativ kompetensiyalarini shakllantirishda - xatti-harakatlarning oʻzboshimchaliklari, e'tiborning barqarorligi, xotira, fikrlash shakllantiriladi.
Chet tilini erta oʻrganish maqsadlarini belgilashda uni boshqa fanlardan ajratib turuvchi oʻziga xos xususiyatlar ham, erta oʻqitish tizimidagi barcha fanlarni birlashtiruvchi umumiy narsa ham oʻz aksini topishi kerak. Bundan tashqari, maqsad chet tillarini oʻqitishning yakuniy natijasiga qaratilishi kerak.
Oʻquv predmeti sifatida chet tiliga xos boʻlgan ikkinchi darajali shaxs tushunchasi boʻlib, uning asosiy xususiyati madaniyatlararo darajada muloqot qilish qobiliyatidir. Ushbu qobiliyatni rivojlantirish chet tilini dastlabki bosqichda oʻrgatishning strategik maqsadi hisoblanadi. Shuni ta'kidlash kerakki, bolaning til shaxsini rivojlantirishga e'tibor barcha fanlarni oʻqitishda umumiy xususiyatdir. Ushbu toifaning (lingvistik shaxs) integrativ (birlashtiruvchi) mohiyati har qanday ta'limning asosi sifatida shaxsning nutq rivojlanishining holati bilan izohlanadi. Til shaxsi - bu odamning turli xil ogʻzaki va kogitativ faoliyat turlarini amalga oshirish va odamlarning bir-biri bilan va atrofdagi dunyo bilan ijtimoiy oʻzaro munosabati sharoitida turli xil kommunikativ rollardan foydalanish qobiliyatidan iborat. Lingvistik shaxs - bu ijodkorlik, mustaqillik, aloqa sheriklari bilan oʻzaro munosabatlar va oʻzaro tushunishni oʻrnatish, jamiyat va umuman sivilizatsiya rivojlanishining zamonaviy jarayonlarida ishtirok etish qobiliyati kabi shaxsiy fazilatlarni belgilaydigan universal, umumiy pedagogik kategoriya.
Yuqorida aytilganlarga asoslanib, boshlangʻich til ta'limining maqsadi maktabgacha va boshlangʻich maktab oʻquvchilarida oʻrta lingvistik shaxsning elementar xususiyatlarini shakllantirish, ularni boshlangʻich darajada madaniyatlararo muloqot qilish qobiliyatiga aylantirishdir. Maqsadni bunday tushunish, birinchidan, bolalarning tilni aloqa vositasi sifatida oʻzlashtirishi va unga mos keladigan chet tili "texnikasi", ikkinchidan, turli xil ekstralingvistik ma'lumotlarni (ya'ni, til bilan bevosita bogʻliq boʻlmagan) oʻzlashtirish va, uchinchidan, turli madaniyat vakillarining adekvat muloqoti va oʻzaro tushunishi uchun zarur boʻlgan bunday fazilatlarni rivojlantirish.
Mahalliy metodologiya fanida chet tillarini erta oʻrganish maqsadlari juda keng talqin qilinadi:
- maktabgacha yoshdagi bolalar va kichik maktab oʻquvchilarini yangi til makoniga erta tanishtirishga yordam berish, bolalar chet tilini muloqot vositasi sifatida ishlatishda psixologik toʻsiqlarni boshdan kechirmagan yoshda;
- bolalarda chet tilida muloqot qilishga tayyorlikni va uni keyingi oʻrganishga ijobiy munosabatni shakllantirish;
- maktabgacha yoshdagi va kichik yoshdagi oʻquvchilarning nutq qobiliyati va ehtiyojlarini hisobga olgan holda nutq faoliyatining toʻrt turi (gapirish, tinglash, oʻqish, yozish) boʻyicha elementar muloqot koʻnikmalarini shakllantirish;
- bolalarni chet el tengdoshlari dunyosi, chet el qoʻshiqlari, she'riy va ertak folklorlari va oʻrganilayotgan chet tilida bolalar uchun mavjud boʻlgan bolalar badiiy adabiyoti namunalari bilan tanishtirish;
-- oilaviy, kundalik, ta'lim muloqotiga xos boʻlgan oʻyin vaziyatlarida oʻynaladigan ijtimoiy rollar doirasini kengaytirish orqali bolalarni chet tilidan foydalangan holda yangi ijtimoiy tajriba bilan tanishtirish;
- ona va xorijiy tillardagi nutqiy oʻzaro ta'sirning eng umumiy xususiyatlari, maktabgacha yoshdagi bolalar va kichik maktab oʻquvchilarining manfaatlariga javob beradigan oʻrganilayotgan til mamlakatlari urf-odatlari va urf-odatlari haqida tasavvur hosil qilish;
--ona va chet tillarida kuzatiladigan ba'zi universal lingvistik tushunchalarni shakllantirish, shu orqali oʻquvchilarning intellektual, nutqiy va kognitiv qobiliyatlarini rivojlantirish.
Chet tillarini oʻqitish maqsadlarining yuqoridagi formulalaridan koʻrinib turibdiki, bolalarning chet tilida muloqot qilish qobiliyatini madaniyatlararo darajada rivojlantirish maktabgacha yoshdagi va kichik yoshdagi oʻquvchilarda kommunikativ va madaniyatlararo kompetentsiyalarni shakllantirish bilan bogʻliq.
Kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish maqsadni belgilashning amaliy jihati hisoblanadi. U quyidagi bilim, koʻnikma va malakalarni oʻz ichiga oladi:
- lingvistik aloqa vositalari (fonetik, leksik, grammatik) va ularni ishlatish qoidalarini bilish, ya'ni ushbu lingvistik birliklarni mazmunli bayonotlarga aylantirish qoidalari (kommunikativ kompetentsiya deb ataladigan lingvistik komponent);
-- lingvistik vositalardan muloqotning maqsadlari, joyi, vaqti va sohalariga muvofiq, shuningdek, aloqa hamkorining ijtimoiy mavqeiga (sotsilingvistik komponent) muvofiq foydalanish qobiliyati;
- mazmunli semantik bloklardagi bayonotlarni tushunish va izchil asosli bayonotlarda ma'lumotlarni etkazish qobiliyati;
--oʻrganilayotgan til mamlakatining sotsial-madaniy oʻziga xos xususiyatlarini bilish va shu oʻziga xoslikka (sotsiomadaniy komponent) muvofiq nutqiy va nutqiy boʻlmagan xatti-harakatlarni qurish qobiliyati;
-- muloqot holatlarini tahlil qilish va baholash va shunga muvofiq oʻz nutqiy xulq-atvorini shakllantirish, oʻz nutqi va aloqa sheriklarining harakatlarini nazorat qilish, shuningdek, bilimdagi mavjud boʻshliqlarni qoplash uchun oʻz nutq tajribasidan foydalanish qobiliyati. chet tili (kompensator yoki strategik komponent).
Demak, amaliy maqsadlar – bu “xorijiy til” fanining oldida turgan, oʻquvchilarning bilim, koʻnikma va malakalarini shakllantirish bilan bogʻliq boʻlgan aniq amaliy vazifalar yigʻindisidir. Ushbu bilim, koʻnikma va koʻnikmalarga ega boʻlish ularga madaniyatlararo muloqot sharoitida oʻrganilayotgan til mamlakatining ijtimoiy-madaniy qadriyatlariga qoʻshilish imkonini beradi.
Chet tillarni oʻqitishga oid uslubiy adabiyotlarda ushbu fanning tarbiyaviy ahamiyatini ochib berishga katta e’tibor berilgan. Chet tilini oʻrganish axloqiy, mehnat, estetik tarbiyaga yordam beradi. Metodist va oʻqituvchilar fanning tarbiyaviy imkoniyatlarini ochib berishga katta e’tibor beradilar.
Ma'lumki, talabalarning aksariyati ingliz tilini qiziqish bilan oʻrganishni boshlaydilar, ular boshidanoq yuqori motivatsiyaga ega boʻlib koʻrinadi, bolalar ingliz tilini qanday gapirishlarini va oʻzlari gapirishlarini eshitishni xohlashadi. Avvaliga ular bayonotlarning ibtidoiyligidan xijolat boʻlishmaydi, chunki ular uchun hamma narsa yangi. Ular ingliz tilida qanday qilib salomlashish va xayrlashishni, ularni oʻrab turgan ob'ektlarning nomlarini bilishni, qoʻshiqni, qofiyani oʻrganishni, qoʻshish va ayirish uchun misollar echishni, ingliz tilida "oʻynashni" oʻrganishni xohlashadi. Bolalar u bilan muloqot qilishni xohlashadi. Oʻqituvchining vazifasi esa ularning xohish-istaklarini qondirish, ularga birinchi qadamlardanoq bu imkoniyatni taqdim etish, tilga boʻlgan qiziqishlarini saqlab qolish va rivojlantirishdir.
Muloqot, siz bilganingizdek, muloqot qiluvchilarning oʻzaro ta'siri, ularning nutqiy xatti-harakatidir. Bu oʻquvchilarni chet tilida soʻzlashda tarbiyalashni, suhbatdoshni diqqat bilan tinglash qobiliyatini oʻz ichiga oladi, aks holda siz notoʻgʻri tushunmasligingiz yoki tushunmasligingiz mumkin; suhbatdoshga qarab, xushmuomalalik bilan javob berish qobiliyati; soʻrov yuborish, biror narsa haqida xabar berish va hokazo.
Ingliz tilini oʻqitishda mehnat ta`limi ham olib boriladi, aqliy mehnat koʻnikma va malakalari shakllanadi. Bolalarni oʻrganishga oʻrgatish, ogʻzaki va yozma topshiriqlarni bajarish uchun zarur boʻlgan aqliy mehnat usullarini oʻrgatish kerak. Ular darslikda erkin harakat qilishni oʻrganishlari kerak.
Chet tilining tarbiyaviy vazifasi ham katta. Talabalar ikkinchi tilni, shuning uchun fikrni ifodalashning yangi vositalarini egallaydilar va bu fanning tarbiyaviy roli allaqachon shu narsada.
Oʻz ona tilini oʻrganayotganda, bolalar oʻz tillari - soʻzlar va grammatik shakllar orqali ifodalangan tushunchalar mazmuniga kirib, oʻz tafakkurini anglash bilan shugʻullanadilar, ular ona tilidagi soʻz va shakllarning ma'nosini anglaydilar. Shunday qilib, ingliz tilini birinchi darslardanoq oʻrganayotganda oʻqituvchi oʻquvchilar e'tiborini ingliz tili va ularning ona tili oʻrtasidagi tovush farqiga qaratadi.
Ingliz tilini oʻrganishda talabalar yangi grammatik hodisalar, masalan, ona tilida mavjud boʻlmagan aniq va noaniq artikllar va boshqalar bilan tanishadilar.
Ingliz tilini oʻrganish oʻquvchilarning soʻz yasalishi haqidagi tushunchalarini kengaytiradi, masalan, konvertatsiya qilish kabi samarali usuldan foydalanadi: javob berish - javob berish, toʻxtatish - toʻxtatish; tillardagi soʻzlarning umumiy kelib chiqishi haqida: ona, aka, opa va boshqalar.
Chet tilini dastlabki bosqichda oʻrganish aqliy operatsiyalarni amalga oshirishni talab qiladigan vazifalar yordamida mantiqiy fikrlashni rivojlantirishi mumkin.