Theory or "in theory" is sometimes used erroneously by people to explain something


Inson va fuqarolarning huquqiy holati


Download 66.72 Kb.
bet5/7
Sana04.05.2023
Hajmi66.72 Kb.
#1425220
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
TARIX

Inson va fuqarolarning huquqiy holati. Inson-ijtimoiy mavjudod, u muayyan ijtimoiy muhitda yashaydi, oila, mеhnat jamoasining a'zosi, ma'lum ijtimoiy guruh, millatning vakili hisoblanadi.
Fuqarolik – shaxsning muayyan davlatga mansubligi bo`lib, davlat unga nisbatan o`z huquqini o`tkazadi va uni konstitutsiyada ko`rsatgan fuqarolik huquqlari va burchlari bilan ta'minlaydi, uning huquqlarini ushbu davlat ichida hamda tashqarisida himoya qiladi.
Shaxsning huquqiy holati uning jamiyatdagi huquq va burchlarini bеlgilaydigan butun ijtimoiy normalar (masalan, urf-odat, odob, an'analar, jamoat normalari va huquqiy norma-lar va boshhalar) bilan bеlgilanadi. Shaxsning huquqiy holati bittagina huquqiy tarmoqning emas, butun Rеspublikadagi huquq tarmoqlarining normalari bilan o`rganiladi. Bu jarayonda Konstitutsiya asosiy o`rin egallaydi.
O`zbekiston Rеspublikasidagi shaxsning huquqiy holati - bu kishining O`zbekiston Rеspublikasi huquq normalari bilan bеlilangan holati, uning jamiyatdagi o`rni.

  1. Davlat bilan alohida shaxsning huquqiy alo?asi shaxsning shu davlatga mansubligi bilan bеlgilanadi.

  2. Shaxsning umumiy huquqiy layoqatidir.

  3. Fuqarolarning Rеspublika Konstitutsiyasi va qonunlari bilan bеlgilab qo`yilgan asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlaridir.

  4. Fuqarolar huquqiy holatining printsiplari.

Bu printsiplarga: insonparvarlik, jamiyat manfaati bilan shaxs manfaatlarining mos kеlishi, guruh, partiya va davlat manfaati inson manfaatidan yuqori qo`ymaslik, fuqarolar huquq va majburiyatlarining umumiyligi, birligi va tеngligi kabilar kiradi.
5. Shaxs huquqiy holatining to`liqligi va haqiyqiyligini bildiruvchi tarkibiy qismi sifatida, shaxslarning konstiutsiyada ko`rsatilgan huquq va erkinliklarining amalga oshirish mеxanizmi borligi va ularning kafolatlarini ko`rsatib qo`yish mumkin.
Shaxs huquqiy holatlarining printsiplari.Shaxslar huquqiy holatining quyidagi printsiplari mavjud:

  • Insonparvarlik;

  • jamiyat manfaati bilan shaxslar manfaatining munosib tarzda olib borilishi;

  • huquq va majburiyatlarning umumiyligi;

  • huquq v majburiyatning tеngligi.

O`zbekiston Rеspublikasi Konstitutsiyasi O`zbekistonni davlat sifatida dunyodagi eng dеmokratik mamlakatlar darajasiga ko`tardi. Chunki insonni ulug`lash, uni kim bo`lishidan qat'iy nazar qonun oldida tеngligini ta'minlash hamda uning haq va huquqini qo`riqlash faqat dеmokratik davlatlargagina xosdir.
Har bir mamlakatda inson huquqlariga va asosiy erkinliklariga qay tarzda rioya etilganligiga harab, shu mamlakatning jahon miqyosidagi obro`si va uning boshqa davlatlar bilan munosabatlari bеlgilanadi. 1948 yil BMT inson huquqlari umumjahon Dеklaratsiyasini qabul qildi. Bu Dеklaratsiyadan kеyin yana uch hujjat, ya'ni:
Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to`g`risidagi xalqaro Pakt;
Fuqarolik va siyosiy huquqlar to`g`risidagi xalqaro Pakt;
Fuqarolik va siyosiy huquqlar to`g`risidagi xalqaro faktga fakultativ protokol qabul qilindi.
Xristianlik, asosan, Yevropa, Amerika, Avstraliya qit’alarida hamda qisman Afrika va Osiyo qit’alarida tarqalgan.
Xristianlik milodning boshida Rim imperiyasining sharqiy qismida joylashgan Falastin yerlarida vujudga keldi. Iso Masih (Iisus Xristos), Bibliyaning xabar berishiga ko’ra, xristianlik ta’limotining asoschisi bo’lib, u Rim imperiyasi tashkil topganining 747 yili Falastinning Nazaret qishlog’ida bokira qiz Maryamdan Xudoning amri bilan dunyoga keldi. Yangi eraning boshlanishi ham Iso Masihning dunyoga kelishi bilan bog’liq.
Milodning boshlarida yahudiylar hokimiyatning uch tabaqasi bilan bog’liq og’ir tushkunlikni boshdan kechirar edilar. Bir tomondan Rim imperatori va uning joylardagi noiblari, ikkinchi tomondan Falastin podshohi Irod Antipa, uchinchi tomondan esa ruhoniylar xalqni turli soliqlar va majburiyatlar bilan ko’mib tashlagan edilar. Xuddi shu davrda yahudiylar o’rtasida kutilayotgan xaloskorning kelishi yaqinlashib qolganligi haqida xabar tarqatuvchilar paydo bo’ldi. Ular xalqni kutilayotgan xaloskor kelishiga tayyorlash uchun chiqqan edilar. Shunda Iso Masih yahudiylikni isloh qilish va uni turli xurofotlardan tozalash g’oyasi bilan chiqib, xristian diniga asos soldi. Yahudiylar uni va uning izdoshlarini Falastindan quvg’in qildilar. Isoning 33 yoshida fitnachilikda ayblab, qatl etishga hukm qildilar.
Isoning tarixiy xususida diniy va diniy bo’lmagan manbalar orasida ixtilof mavjud: xristian manbalarida Isoning o’zi xudo bo’la turib, insoniyatning gunohlarini o’ziga olish uchun odam qiyofasida tug’ilgani, uning hayot tarzi, insonlar bilan muloqoti haqidagi ma’lumotlar qayd etilsa-da, diniy bo’lmagan manbalarda Iso nomi uchramaganligini nazarda tutib, u tarixiy emas, balki afsonaviy shaxs deb hisoblovchilar ham bor.
Iso nomiga qo’shiluvchi “Masih” so’zi qadimiy yahudiy tili – ivritdagi meshiax so’zidan olingan bo’lib, «silangan» yoki «siylangan» ma’nolarini beradi. Yunon tilida bu so’z «xristos» shakliga ega. Bu dinning «xristianlik» yoki «masihiylik» deb atalishi ham shu so’zlar bilan bog’liq.
Bundan tashqari xristianlikni Iso Masihning tug’ilgan qishlog’i – «Nazaret» bilan bog’lab, nazroniya deb ham ataganlar. Keyinchalik bu nom nasroniya shaklini olgan.
Iso Masih o’z ta’limotini o’zining 12 o’quvchisi apostollar – havoriylarga o’rgatdi. Ular esa Isoning vafotidan keyin ustozlarining ta’limotlarini har birlari alohida-alohida tarzda kitob shakliga keltirdilar. Bu kitoblar Bibliyaning «Yangi Ahd» qismini tashkil etadi.

Milliy extiyojlar uzluksiz qondirilishi uchun iqtisodiyot doimo o‘sib borilishi talab etiladi .chunki faqat shu yo‘l bilangina kishilar iste‘moliga zarur bo‘lgan tovar va xizmatlar ko‘plab va xilma –xil yaratiladi.


Iqtisodiy o‘sish- bu iqtisodiyotning rivojlanishi, ya‘ni xayotiy ne‘matlar bo‘lgan tovar va xizmatlarning ishlab chiqarilishining ko‘payib borishidir. Iqtisodiy o‘sishni ragbatlantirish, iqtisodiyotning istiqbolli tarmoqlari va ishlab chiqarishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash shakllari va usullari xaqidagi masalalar xozirgi zamon iqtisodiyot fanining o‘ta bahstalab muammolaridan biri xisoblanadi. Ayniqsa, bu muammolar rivojlanayotgan va o‘tish davri iqtisodiyotini boshidan kechirayotgan mamlakatlarda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Bu soxada fikrlar doirasi juda keng bo‘lib, davlat aralashuvini cheklashdan tortib (Polsha va Sharqiy Yevropa mamlakatlari tajribalariga suyanadiganlar), to bozor ―tanazzulini‖ bartaraf etishda, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligi va xorijiy mamlakatlar o‘rtasidagi tafovutni qisqartirishda davlatning o‘rni beqiyos ekanligini (Хitoy, Chili va Sharqiy Osiyo mamlakatlari tajribasiga urgu beradiganlar) ta‘kidlovchilar ham bor.
Iqtisodiy o‘sish ishlab chiqarishning rivojlanishi bo‘lar ekan, bunga ta‘sir etuvchi kuchlar ishlab chiqarish omillaridan boshqa narsa bo‘lishi mumkin emas. Shu sababli bu resurslarning miqdori, sifati va ularning naqadar samarali ishlatilishi bogliq bo‘ladi, chunki resurslar ishlab chiqarish omillariga aylanadi. Resurslar ko‘payganda tovarlar va xizmatlar oldingidan ko‘proq yaratiladi.
Biroq, resurslar cheklanganligidan, ularni to‘xtovsiz ko‘paytirib bo‘lmaydi. Shu sababli resurslardan tejamli foydalanib iqtisodiyotni o‘stirish zaruratga aylanadi.
Iqtisodiy o‘sish yuz berishi uchun bozor talabiga muvofiq tovar va xizmatlarni yaratish kerak bo‘ladi . biz bilamizki,iqtisodiy o‘sish Yaim ko‘payishini anglatadi . Yaim esa tovar va xizmatlarning bozordagi qiymati, agar ular sotilmasa bozor qiymati yuzaga kelmaydi. Shu sababli bozorbop tovar va xizmatlarni yaratish iqtisodiy o‘sishni ta‘minlaydi. Resurslar kamyob bo‘lganidan, ulardan samarali foydalanish iqtisodiy o‘sishning asosiy shartiga aylanadi.
Iqtisodiy o‘sishni o‘sish sur‘atiga(dinamikasiga) qarab milliy iqtisodiyotni darajasi xamda resurslarni chegaralanganlik muammolari taxlil etiladi.
Iqtisodiy adabiyotlarda bu tushunchaga alohida talqin berilmagan.
Ba‘zi iqtisodchilar(Makkonnell, Bryu) iqtisodiy o‘sishni 2 xil usul bilan hisoblash mumkin, ya‘ni:

  1. yalpi milliy mahsulotni umumiy o‘sishini hisoblash orqali(yoki sof milliy mahsulotni);

  2. yuqorida hisoblangan ko‘rsatkichlarni aholi jon boshiga taqsimlash orqali hisoblanadi deydilar.

Boshqa iqtisodchilar esa, iqtisodiy o‘sish bu- ishlab chiqarish omillari va mahsulotni miqdoriy o‘sishgina emas balki sifat jihatini ham o‘z ichiga oladi- deydilar. Iqtisodiy o‘sishni 3 xil ko‘rinishi farqlanadi: ekstensiv, intensiv va aralash(haqiqiy).
1.Ekstensiv o‘sish- bu milliy mahsulotni qo‘shimcha ishlab chiqarish omillarni ta‘sir ettirish yordamida o‘stirishdir.
2.Intensiv o‘sish- bu milliy mahsulotni texnika, texnologiyalarni takomillashtirish natijasida o‘sishini ta‘minlashdir.
Хaqiqiy hayotda u yoki bu tipdagi o‘sishlar alohida holda bo‘lmay, balki bir biriga chambarchas boglanganlar.
Tarixiy voqealarni tahlil qilish uchun avvalo jamiyatda kechgan jarayonlarni, qolaversa, tarix va geografiya, tarix va kartografiya sohalarining qiyosiy o`rganilishi talab etiladi.
Respublika Prezidenti Islom Karimov respublikamiz tarixchi olimlari va jurnalistlar bilan o`tkazilgan suhbatida (1998 yil 26 iyun)7 kommunistik mafkura hukmronligi yillarida butun ma`naviyatimiz, milliy qadriyatlarimiz, madaniy merosimiz toptalganligi, tariximiz davlatchiligimiz tarixi atayin buzib ko`rsatganligi ta`kidlanib o`tildi. Darhaqiqat, tariximizni bugungi kun nuqtai nazarida o`rganish, yaratish orqali tarixiy xotirani tiklash tarixchilarimiz oldida muhim vazifa bo`lib turibdi. Shu nuqtai nazarda qaraganda tarix fanlarini bugunda milliy istiqlol ruhida qayta o`rganish, uning o`qilmagan sahifalarini tiklash va o`quvchiga yetkazish dolzarb muammolardan biri bo`lib qolmoqda. Sir emas boshqa fanlar singari tarix fanlari tarkibida «Yordamchi tarix fanlari asoslari» fani ham faqat rus tarixini o`rganishga qaratilgan edi, xolos.
Hozirda bu fan asoslari mavzulari ham qayta tahlil etildi. Talaba yoshlarga tariximizni xolisona o`rgatishga qaratilgan ayrim muammolar o`z yechimini topmoqda, sahifalari to`ldirilmoqda. Quyidagi «kartorafiya» mavzusini o`rganish ham shu maqsadga qaratilgan.
Kartografiya tarixi taraqqiyoti asrlar davomida shakllangan oddiy chizmalardan toki aniq ishlangan kartalar yaratilishigacha bo`lgan davrni o`z ichiga oladi. Olimlarning fikriga qaraganda: «bir kartaning mazmunini 100 sahifalik jiddiy ilmiy matnga tenglashtirish mumkin».

Download 66.72 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling