Tibbiy informatikaning nazariy asoslari. Axborotlarni saqlash, saralash va qidirish texnologiyasi

Reja:

1. 
   Tibbiy informatikaning nazariy asoslari.
   
2. 
   Axborotlarni saqlash, saralash va qidirish texnologiyasi
   
3. 
   Tibbiyotda telekomunikatsion tizimlar.
   

1 Tibbiyotga axborot inqilobi 40- yillarda bo‘ldi. Ilk radiotelefonlarning,
signalizatsiya vositalarining qo‘llanishi, tibbiy natijalarni statistik tahlil qilishda
hisoblash texnologiyalaridan foydalanilmoqda.
Bugungi kunda tibbiy informatika sog‘liqni saqlash tizimining ajralmas qismiga
aylangan. U 4 asosga tayanadi:
1 Biologik informatika.
2. Tasviriy informatika.
3. Klinik informatika.
4.Sog‘liqni saqlash
informatikasi.
Insoniyat uzining rivojlanishi
tarixi mobaynida modda quvvat
va axborotlarni o’zlashtirib
kelgan. Bu rivojlanishning butun
bir davrlari shu bosqichning ilgor
texnologiyasi nomi bilan atalgan.
Masalan: «tosh asr»– mehnat
quroli yasash uchun toshga ishlov
berish texnologiyasini egallash bosqichi, «kitob chop etish asri» - axborotni
tarqatishni yangi usulini o’zlashtirish bosqichi, «elektr asri» - quvvatning yangi
turlarini o’zlashtirish bosqichi shular jumlasidandir. Bundan 50-60 yillar ilgari«atom asri» boshlandi deyilgan bo’lsa, Hozirgi kunda «EHM asri» deb aytiladi.
Biz yangi «Informatika» fanining o’rgana boshlaymiz. «Informatika fani»ning
kelib chiqishi uning uch tarkibiy qismi algoritm, dastur va hisoblash vositalarini
paydo bo’lishi va rivojlanishi bilan bog’liq. Informatika axborotlarni EHM
yordamida tasvirlash, saqlab turish, uzatish va ishlov berish usullarini
o’rganadigan fandir. Yangi kurslar umuman olganda, tibbiy kasb talabalar uchun
o‘quv zarur, deb taxmin jo‘shqinlik bilan uchrashmagan. narsa, o‘qituvchilar va
talabalar kichik guruh majlislarida haqida ko‘proq to‘xtalishi kerak, ma'ruza
vaqtni kamaytirish va ko‘proq bo‘sh vaqt uchun zarur bo‘lsa muammoni va
ifodasini hal qilish. Amerika tibbiyot kollejlari uyushmasi tomonidan 1984 milliy
tadqiqot tibbiy talabalar va ularning o‘qituvchilari jiddiy ma'ruza va yod uning
an'anaviy markazida uchun tanqid deb topildi. kompyuter ilovalari kationlarining,
shu jumladan, shifokor Bosh kasb-hunar ta'limi (GPeP) (1984 Amerika tibbiyot
kollejlari uyushmasi), va bir necha keyingi tadqiqotlar va hisobotlar, ayniqsa
belgilab berilgan biotibbiyotshunolik ilm-fan, da paneli tahlil qilish ko‘proq, va
joylarda yangi bo‘lgan shifokorlar va boshqa sog‘liqni saqlash xodimlari klinik
amaliyotda uchun yaxshidir tayyor bo‘ladi, shunday qilib, ta'lim imkoniyatlari
rivojlangan bo‘lishi kerak. AAMC bizning tibbiyot maktablarida
biotibbiyotshunolik informatika bo‘yicha yangi o‘quv birliklarining shakllanishiga
tavsiya va keyingi tadqiqotlar va hisobotlar sohasida ahamiyati va sog‘liqni
saqlash professional ta'lim muhitda o‘z kiritish zarurligini ta'kidlashni hali edi. Bu
kuchli tavsiyasiga sababi aniq: mis sentumga amaliyoti ajralmas ma'lumot uchun
boshqarish bilan chambarchas bog‘liq. Ilgari, amaliyot bunday qisqa est
kasalxonaga yoki tibbiy maktab kutubxonalari, kitoblar, jurnallar, va tazyiqlar
shaxsiy to‘plamlarda kabi sog‘liqni saqlash axborot resurslari orqali hal etiladi;
bemorlarning yozuvlaridan fayllar; hamkasblar bilan maslahat; qo‘l-ofis
buxgalteriya hisobi va (barcha juda tez-tez kam) Xotiraga. Bu usullar
o‘zgarmaydigan qimmatli axborot texnologiyalari, izlab topshirish va axborot
saralash uchun yangi usullarini taklif etadi bo‘lishi davom da: biografik onlayn
qidirish motorlar, to‘liq matnli nashrlar, jumladan; Kompyuterlar, noutbuklar, planshetlar va smartfonlar, shaxsiy ma'lumot va tez-tez ishlatiladigan ishoratlar,
ofis amaliyotini va qo‘lga muloqot va sog‘liqni saqlash yozuvlar asosiy
elementlarini saqlab qolish uchun klinik axborot tizimlari saqlab qolish uchun
ma'lumotlar bazasi dasturidan foydalanib; Axborot qidiruv va maslahat tizimlari
sohasida eslash bosimini kamaytirish uchun yordam ofis yoki klinika tashkil
boshqa jihatlari va boshqa onlayn axborot resurslari bilan integratsiya va qabo’l
vazifalar uchun tez, amaliy boshqarish tizimi bo‘lishi kerak bo‘ladi savolga
javoban yordam beradi, deb barcha da umumiy mahoratini asosiga quriladi,
ammo uning tor jihatlari.
2. Ko‘pgina ko’zatuvchilarning fikricha, 2 mavzu- IAT(ilmiy axborot
texnologiyalari) hamda sog‘liqni saqlash o‘zaro chambarchas bog‘liq. Qator
sog‘liqni saqlash tashkilotlari klinik axborot boshqaruvi sohasidagi
kompyuterlashgan tizimdan foydalanishga asoslangan faoliyatni yuritishga e'tibor
qaratmoqdalar. Bunda albatta, kompyuter nafaqat bemorga xizmat qilish, balki
kerakli ma'lumot almashinuvida, teletibbiyot masalalarini hal etishda ham
bevosita ishtirok etadi. Masalan, bemorning bir tibbiy muassasaga murojaat
qilganida, shu ko’nga qadar qaysi tibbiy muassasalarda davolangani hamda
bundagi davolash usullarini o‘rganish imkoni bo‘ladi. Shuningdek, davolash
uslubini o‘rganishda markazlashgan kutubxonaga ulanish masalalari, bemorning
kasallik ma'lumotlarini konffidensialligi, bemorlar va shifokorlarga kerakli
ma'lumotni taqdim etib bera oladigan, havfsiz bo‘lish bilan birga boshqa
qo‘shimcha ma'lumotlarni taqdim eta olishi kerakdir. Bularning barini sog‘liqning
elektron yozuvi o‘zida aks ettiradi. Elektron yozuvning joriy qilinishi integratsiya
tizimining vazifasi hisoblanadi. Tibbiy elektron yozuvlari(TEYo) ning klinik
tadqiqotlarni saralashdagi o‘rnini o‘rganamiz. TEYoning joriy qilinishibemorning kundalik ko’zatuvida chalkashliklarni tug‘dirishi mumkin. Sababi,
onlayn tizimida kiritilgan keyingi ma'lumot yangilanishi mumkin bo‘ladi.
Dinamikani o‘rganishda esa asosiy klinika kompyuterining xotirasiga murojaat
orqali aniqlanishi mumkin.

33. 
    Тeletibbiyot — bu masofadan turib, bemorlarni davolashda foydalaniladigan
    

telekommunikatsiya va axborot texnologiyalaridir. Uning evaziga bemor uchun
davolanishda хech bir masofa to‘siq bo‘la olmaydi va bemorlar tibbiy
xiizmatlardan foydalana oladilar. Bu esa, ayniqsa, yetib borish qiyin bo‘lgan
joylarda yashaydigan bemorlarga qulay imkoniyat tavsiya etаdi. Bundan tashqari
favqulodda holatlarda, masofadan turib, og‘ir aхvoldagi bemorlarning хayotini
saqlab qolish imkonini beradi».
5.1.1-rasm
Bugungi kunda teletibbiyot texnologiyalarining qo’llanish sohalari:
Masofaviy interaktiv shifokorlarni o’qitish;
Yangi tibbiyot texnologiyalari va uskunalarini o’rganishda;
Og’ir kasallarga yuqori texnologiya yordamida masofaviy videokonferensiya
o’tkazish;
Mobil va ko’chib yuruvchi teletibbiyot kompleksi yordamida shoshilinch
telemaslaхat berish; Video aloqa uskunalari:
WebEx va Skype kabi video chaqiruv ilovalari yetib borish qiyin bo‘lgan
хududlardagi aholi uchun tibbiy xodimlar bilan aloqada bo‘lishda eng yaxshi qurol
bo‘lib hisoblanadi. Olis qishloq joylarga tibbiy xodim yetib kelishini ko’tish
o‘rniga mazkur usuldagi tibbiy yordamdan darхol foydalanish mumkin, bu usul
ko‘plab mamlakatlarda, masalan, Braziliyada yo‘lga qo‘yilgan.
Tashxis vizualizatsiyasi mobil markazlari:
Tashxis markazlarini rentgen uskunalari va taхlil olib tekshirish uchun to‘liq
jihozlash qiyin bo‘lgan qishloq joylarda mobil tashxis vizualizatsiyasi markazlari
va laboratoriya turidagi punktlar olingan ma’lumotlrni yirik markazlarga jo‘natib,
haqiqiy tashxis qo‘yilishida katta ahamiyatga molik bo‘ladi. Umuman olganda,
shifokorlar bu imkoniyatga ega bo‘lib, haqiqatdan ham bemorni davolay oladilar.
Kaiser Permanente Kaliforniya notijorat tibbiy tashkiloti mutaxassislari oyiga 800
dan ortiq bemorni odatdagi qabul qilish usuliga nisbatan yetib borish qiyin bo‘lgan
хududlardagi aхoli uchun yana 50 foizga ko‘proq bemorni qabul qilib,
davolamoqdalar. Masofadan tekshirish
Video aloqa uskunalarining afzalligiga qaramay, favqulodda holatlarda, keksa
odamlarga yoki surunkali kasalliklar хurujida va boshqa tibbiy holatlarda yangi
texnologiyalar taqdim etadigan imkoniyatlar tezkor birinchi yordam ko‘rsatishda
shifokorning o‘rnini bosa olmaydi. Shu maqsadda yangi zamonaviy qurilmalar
ishlab chiqilgan bo‘lib, ularning evaziga bemorlarning qayerda bo‘lishlaridan
qat’iy nazar, uy sharoitida sog‘liqlarini muntazam kuzatib borish mumkin.
Mazko’r qurilmalar olingan ma’lumotlarni joriy nazorat markazlariga jo‘natadi, u
yerda esa bemor salomatligi holati shifokorlar nazoratida bo‘ladi. Shifokor
jug‘rofiy jiхatdan qanchalik olis masofada bo‘lsada, darхol zarur choralarni ko‘rib,
хayot uchun muхim ko‘rsatmalarni berish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu
bemorlarning sog‘lig‘ini qo‘llab-quvvatlashda eng yaxshi imkoniyatdir.