Til bilish bu boylik. Til bilgan inson dunyoni biladi, hech qachon kam bo‘lmaydi. Ota-bobolarimiz shunday bo‘lgan, bu bizning qonimizda bor

Kirish.
Til bilish bu - boylik. Til bilgan inson dunyoni biladi, hech qachon kam bo‘lmaydi. Ota-bobolarimiz shunday bo‘lgan, bu bizning qonimizda bor. Yoshlarimizda shunday intilishni uyg‘otishimiz kerak, - dedi Shavkat Mirziyoyev Miromonovich.Har bir tilde shunday birliklar borki, ularni to’g’ridan to’ri tushunib bo’lmaydi. Hattoki siz o’sha tilning barcha so’zlarini va grammatikasini to’laligicha bilsangiz ham, baribir idiomatic iboralar murakkabligicha qolaveradi.Va bu insonga qiyinchilik tug’diradi. Idioma-so’zlar jamlanmasidan ham umumiy ma’nosi kelib chiqmaydigan so’z birikmalari hisoblanadi. Ayniqsa, hozirgi kunda lingvistikada idiomalardan foydalanish rivojlanib boryapti, asosan, o’zbek tilidagi idiomalarning boshqa tillardagi muqobili, ularning ma’no mazmuni alohida o’rniga va salmog’iga ega. Iboralardan foydalanish ham yangi bosqichga ko’tarilmoqda. Aslida tilimizning zaxirasi boyib borishi uchun, turli xil imkoniyatlar mavjud. Tilimizning lug’at boyligi asosan leksik birliklardan iborat. Har qanday tilning lug’at boyligi faqat yangi so’zlar yasalishigagina emas, balki turg’un so’z birikmalari, iboralar hisobiga ham ortib boradi, ham sifat jihatdan ham boyib boradi. Tildagi turg’un birikmalarning dunyosi bilan shug’ullanuvchi fan frazeologiya deb ataladi. Iboralar haqidagi ta’limot frazeologiya fanida o’rganiladi, 1928-yilda E.D.Polivanov shu termini qo’lladan edi. ”Men morfologiyaga nisbatan sintaksis qanday aloqada bo‘lsa, leksikaga nisbatan xuddi shunday munosabatga kirishuvchi maxsus fanni “Ibora(fzazeologiya)” degan terminni qo‘llashni lozim topdim”. Bilamizki, har bir tilning o’ziga xos xususiyatlaridan, ichki imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda, o’z rivojlanish qonuniyatlari mavjuddir. Ingliz tilida turg’un iboralarning shakllanishi deganda u yoki bu so’z birikmasining frazeologik turg’unlikka xos bo’lgan barcha elementlarini qo’lga kiritilishi lozim bo’ladi.

Asosiy qism.
Har bir tilda bevosita tushunib bo'lmaydigan so'zlar yoki iboralar mavjud. Agar siz barcha so'zlarning ma'nosini bilsangiz va barcha grammatik iboralarni tushunsangiz ham, idiomatik iboraning ma'nosini tushunish qiyin. Maqollar, iboralar va so‘zlashuv so‘zlarini tushunish bir qancha qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Idioma - ma'nolari yig'indisidan kelib chiqmagan so'z birikmasi. Idiomatik iboralar asosan kundalik muloqotda qo'llaniladi. Bunday iboralar tez yodlanadi va funksional ekvivalentga aylanadi. Ular fikrlarni chiroyli ifodalashga ham xizmat qiladi. Idiomalar til oʻrganishning eng murakkab yoʻnalishlaridan biri boʻlib, ayniqsa, ingliz tilida bu alohida yondashuvni talab qiladi.
Masalan, quyidagi iboralar kundalik hayotda va filmlarda ko'p qo'llaniladi.
Idioma nima ekanligi haqida gapiradigan bo‘lsak, frazeologik iboralar turg‘un birikmalar, fikr yoki tushunchani ifodalovchi lisoniy birliklarning bir ma’noga ega bo‘lgan so‘zlarga nisbatan birikmasi, ma’noni kuchli ifodalash, ular tasvirni yorqin aks ettiradi. Frazeologik iboralar xalqning hayotdagi turli hodisalarga guvoh bo‘lish, kishilarning turli xulq-atvorini baholash, kechinmalarini umumlashtirish asosida tuzilgan aniq xulosalarning obrazli ifodasidir.
Misollar:
*Adabini berdi - qilmishiga yarasha jazoladi;
*Aravani quruq olib qochmoq – uddasidan chiqa olmaydigan ish yoki narsa haqida ortiq darajada maqtanmoq;
*Boshiga ko’tardi – yuksak darajada izzat-hurmat qildi;
*Og’zi qulog’ida – nihoyatda xursand;
*Ochiq yuz bilan-yaxshi kayfiyat bilan, xushtabiatlik bilan
*Pashshadan fil yasamoq-biror voqea hodisani bo’rttirib gapirishlik
So'z tarkibiy qismlarining joylashishini o'zgartirib bo'lmaydi.
Yakov Malkiel 1954 yilda "qaytarib bo'lmaydigan binomial" iborasini ishlab chiqdi, ammo hodisalarning aniq qirralari kamida 1903 yildan boshlab turli nomlar ostida ko'rib chiqildi: "terminologik imbroglio". Ernest Gowers tomonidan 1965 yilda Faulerning zamonaviy ingliz tilidan foydalanishi nashrida birlashgan egizaklar “Siam egizaklari” deb ataladi.
"Siam egizaklari" atamasi 2015 yil nashrida endi qabul qilinishi mumkin emas edi, shuning uchun u rasmiyroq "qaytib bo'lmaydigan binomiallar" atamasiga o'zgartirildi.
Qaytarib boʻlmaydigan binomiallar baʼzan toʻsiq iboralarga aylangan izokolonlar (ikki vergul, uch vergul va boshqalar) boʻladi.
Ularni oddiy binomiallar deb ham atash mumkin.
Uch so'z bilan ularni trinomiallar deb atash mumkin va yozma ravishda uchta qoidani qondirishi mumkin.
Idioma-grek tilidan olingan bo’lib “xususiyat”, “o’ziga xoslik” degan ma’noni anglatadi. Muayyan bir tilga xos bo’lib, boshqa tillarga so’zma-so’z tarjima qilib bo’lmaydigan birikmadir. Idioma so’z birikmalaridan, tarixiy so’zlardan, isbotlash qiyin bo’lgan leksik birliklardan tashkil topgan. Idiomalar odatda obrazlilikni oshirish maqsadida, adabiyotlarda ko’chma ma’nolarda qo’llaniladi. Ba’zi idiomalarning ma’nosi boshqa so’z bilan ham ifodalanishi mumkin, ya’ni sinonimlar. ammo, idiomadagi konnotativ ma’no, o’ziga xoslik to’la saqlab qolinmaydi. Bir umumiy ma’noni bildiruvchi bir nechta so’zlarning birikmasidir. Bu so’zlar alohida tarjima qilinsa ma’nosini yo’qotadi. Agar idiomaning ma’nosini bilmasangiz, gap nima haqida ketayotkanligiga yoki gapning mag’ziga tushunmaysiz. Bundan tashqari, frazeologik birliklar-gaplarimizga rang, joziba baxsh etadi. So’zlayotgan insoningizni e’tiborini tortishi turgan gap. Shuning uchun ularni eslab qolish va nutqda qo’llash kerak. Har bir tilda ravon so‘zlovchilarga tegishli bo‘lgan, boshqalarga g‘alati bo‘lgan o‘z idiomalari bor. Aslida, faqat ingliz tilida 25 000 idiomatik iboralar mavjud. Bu ma'no idiomaning alohida elementlarining to'g'ridan-to'g'ri ma'nosidan farq qiladi. Boshqacha qilib aytganda, ular yashirin ma'noga ega. Idioma - alohida so'zlarni belgilash orqali tasvirlab bo'lmaydigan butun ma'noga ega bo'lgan ibora yoki iboraning bir turi. Yaxlit holda olinganda alohida so‘z ma’nosidan xulosa chiqara olmaydigan ma’noga ega bo‘lgan metaforik turg’un birikma idioma deyiladi. Ayniqsa, Idiomalardan yozuvchi foydalanishi mumkin. Yozuvchi o'z yozuvlarini yanada xayoliy va norasmiy ko'rsatish va ma'lum bir tilni bilishini ko'rsatish uchun idiomalardan foydalanadi. Idiomalar tilning sintaksisiga yoki soʻz yoki iboralar qoʻllanishning oʻziga xos ketma-ketligiga asoslanadi va ular siz qaysi mamlakat hududida boʻlishingizga qarab oʻzgarishi mumkin. Bundan tashqari, biz idiomalardan baʼzi hollarda foydalanamiz. Idiomalar ayniqsa foydalidir, chunki ular sizga o'zingizni ifoda etishning yangi, ijodiy usuli bo'lishi mumkin. "Siz baxtlisiz" o'rniga, "siz oydan oshdingiz" deb aytishingiz mumkin, bu yanada murakkab va qiziqarli ifoda. Bundan tashqari, idiomalar bizning yozish yoki nutqimizga qiziqishni oshirishi mumkin, chunki ular metaforik tilning bir shaklidir. Ular o'quvchilarni ko'proq jalb qiladigan g'oyalarni ifodalash uchun yangi yoki maqsadli usullardan foydalanadilar. Agar siz shu ohangga intilayotgan bo'lsangiz, idiomalar bizning yozishimizni qulayroq va badiiyroq qilishga yordam beradi. Idiomalar, agar siz fantastika yozayotgan bo'lsangiz, qahramonlar va ularning nutqi yanada haqiqiy va real tuyg'u berishi mumkin. Bundan tashqari, idiomalar bizga murakkab tushunchani bir-birimiz bilan aniqroq muloqot qilishimizga yordam beradi! Biroq, biz idiomalardan foydalanishda ehtiyot bo'lishimiz kerak. Aslida, biz akademik yozuv yoki muhim insho kabi rasmiy vaziyatlarda qandaydir idiomalardan foydalana olmaymiz. Buning sababi shundaki, idiomalar norasmiy hisoblanadi, biz do'stimiz va oilamiz bilan gaplashishimiz mumkin. Shunga qaramay, ingliz tilini bilmaydiganlar bilan gaplashayotganda idiomalarga ehtiyot bo'ling. Ular idiomaning so'zma-so'z ma'nosini olishlari mumkin, lekin ular siz muloqot qilmoqchi bo'lgan narsaning asl ma'nosini tushuna olmaydi.. Bu keraksiz chalkashlikka olib kelishi mumkin.