Til millatning ko‘zgusi

Ibora
Ma’nosi
Adabini yemoq	oshkor bo‘lmoq, siri fosh bo‘lmoq
Burni ko‘tarilmoq	hamjihat bo‘lmoq, yakdillik bilan
Bu qulog‘idan kirib, u qulog‘idan chiqib ketmoq	kibrlanmoq, gerdaymoq
Misi chiqmoq	e’tibor bermaslik, xotirasida tutib qolmaslik
Bir yoqadan bosh chiqarmoq	uyatli holda qolmoq
Yuzi shuvut bo‘lmoq	qilmishiga yarasha jazosini olmoq

44. 350-mashq. Tarozining bir pallasiga oddiy so‘zlarni, ikkinchi pallasiga iboralarni qo‘ying. Qaysi tomonning qanday “yuk bosishi”ga e’tibor qarating. Iboralar ishtirokida gaplar tuzing, o‘rniga so‘zlarni qo‘yib ko‘ring.
aldamoq ko‘zini bo‘yamoq
aldanmoq laqqa tushmoq
shirinsuxan og‘zidan bol tomadigan
xursand chehrasi ochilgan
talabchan qattiqqo‘l
qo‘rqmoq o‘takasi yorilmoq

45. 362-mashq. Rasmdagi maqolni o‘qing.

46. 363-mashq. Quyidagi jahon xalqlari maqollaridan qaysi biri mantiqan boshqalariga bog‘lanmaydi?

1. 
   Bo‘ridan qo‘rqadigan podani uddalay olmaydi. (Fors maqoli)
   
2. 
   O‘z kuchingga ishonmasang, yo‘qolasan. (Udmurt maqoli)
   
3. 
   Muhimi tez yugurish emas, ertaroq yugurishdir. (Fransuz maqoli)
   
4. 
   Qaysi barmog‘ingni tishlama, hammasi og‘riydi. (Qozoq maqoli)
   

47. 376-mashq. Adabiyot darsida olgan ma’lumotingizga tayanib, testlarni yeching.
Ushbu hikmat adibiga tegishli to‘g‘ri fikrni toping.
Kim bor anga ilm tolibi – ilm kerak, O‘rgangani ilm – tolibi ilm kerak.

1. 
   “Hayrat ul-abror” dostonida rostgo‘ylikning foydasi haqida yozadi.
   
2. 
   “Dunyoning ishlari” asari muallifi.
   
3. 
   “Boburnoma” memuar asarining ijodkori.
   
4. 
   “Bulut ”, “Baliq ovi” kabi she’rlar yozgan.
   

48. 383-mashq. Quyida xato yozilgan so‘zlarni aniqlang. “Imlo lug‘ati” asosida ularni to‘g‘rilab ko‘chiring.

Alangga, abadiiy, butkil, voqia, ishtimoiy, qiziqgan, mikraskop, momaqaldiroq, mumkun, muhum, nixoyat, ovinmoq, prizdent, so- vol-jovob, naqorat, holol, xashorat.
49. 386-mashq. Uyga vazifa. Quyidagi so‘zlarni “O‘zbek tilining imlo lu- g‘ati ”dan foydalanib, to‘g‘rilab ko‘chiring.
Albatda, baddiy, vofodor, gramatika, dasxat, yetovlon, jaxl, za- hira, ijot, metir, muomila, oldamzot.
50. 388-mashq. Nuqtalar o‘rniga zarur harflarni qo‘yib daftaringizga
yozing va imlosiga diqqat qiling.
Ifti…or, iz…or, ta…bir, ta…qiqot, o‘yinqaro..., b…yra, su...bat, sa...ovat.

51. 389-mashq. “O‘zbek tilining sinonimlar lug‘ati ”dan foydalanib, quyidagi so‘zlarning ma’nodoshlarini yozing.

Iqtidorli, inson, ism, eshitmoq, yodga olmoq, bilim, olam.
52. 400-mashq. “O‘zbek tilining izohli lug‘ati ”dan foydalanib, valiahd, bo‘g‘in, da’vat, da’vo, yo‘lamoq, yo‘llamoq so‘zlarining ma’nosini yozing. 401-mashq. “Ming bir so‘zni bilaman” izohli lug‘atida berilgan quyida- gi so‘zlarga to‘g‘ri keluvchi ma’nolarini moslashtiring.

So‘z	Izohi
Pista	Asralishi kerak bo ‘lgan narsalar saqlanadigan buyum
Lahza	Tog‘larda o‘sadigan past bo‘yli daraxtning qobiqli danagi
Ekin	Ko‘z ochib-yumguncha o‘tgan vaqt
Ibrat	Hosil olish uchun ekilgan, urug‘dan unib-o‘sgan o‘simlik
Sandiq	Odamlar uchun namuna

53. 403-mashq. Quyidagi so‘zlarni bilimingizga va imlo lug‘atiga tayanib, to‘g‘rilab ko‘chiring.
Tasaruf, momala, istirob, ma’suliyat, ma’sud, mutxish, hayol, me’ros, tadbiq, ta’qiqlamoq, xatti xarakat, iftihor, sumbula, Istam- bul, qorong‘u, kulgu, sajdagox, etibor, milion, mayishat, qirg‘ovil, material, atel’e, dorihona, mahsustrans.

54. 404-mashq. Ushbu so‘zlarni ikki ustunga ajratib yozing. Birinchi ustunga to‘g‘ri yozilganlarini, ikkinchi ustunga xato yozilganlarini ko‘chi- ring. Xato yozilgan so‘zlar yoniga to‘g‘ri shaklini yozib qo‘ying.

Masalan:

To‘g‘ri	Xato→to‘g‘ri
Istehzo	Avg‘oniston→Afg‘oniston

Avg‘oniston, istehzo, avf, ta’magir, kafolat, taasuf, jig‘ibiyron, axloq, kish-kishlamoq, sovuqmijoz, yukunmoq, inshoat, maslahat- go‘y, kasbkor, entsiklopediya, shovullamoq, baynalminal, jango- vor, naqarot, ochiqdanochiq, poyafzal
55. 405-mashq. Lug‘atdan foydalanib, testni yeching.
Imloviy to‘g‘ri yozilgan so‘zlar qatorini belgilang.

1. 
   asqatmoq, burg‘ilamoq, mubohasa;
   
2. 
   asqotmoq, burg‘ilamoq, muboxasa;
   
3. 
   asqatmoq, burg‘ulamoq, mubahasa;
   

d)asqotmoq, burg‘ilamoq, muboxasa



56. Topshiriq. Matnni o‘qing. Nuqtalar o‘rniga qavs ichidagi to‘g‘ri yozil- gan so‘zni qo‘ying, imlosiga diqqat qiling.
O‘tgan asrlarda urushlar jahon tarixining tub… (burilishi, buru- lishi) nuqtasi bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi va bundan keyingi o‘zgarish- lar… (tabiiy, tabiy) ofatlar, pandemiyalar ta’sirida yuzaga kelishi kutilmoqda.

Xususan, oxirgi o‘n yillikda viruslar tarqalishi orqasidan sodir bo‘layotgan pandemiyalar jahon iqtisodiyotiga va odamlarning turmush tarziga jiddiy ta’sir o‘tkazmoqda.
Amerikalik taniqli epidemiolog Stefen Morz fikriga ko‘ra, Yer- dagi 50000 turdagi umurtqali… ( jonzot, jonzod )larning har biriga xos bo‘lgan, … (tahminan, taxminan), 20 xildagi virus mavjud. Biologlarning fikricha, yuqumli kasalliklar qo‘zg‘atuvchisi bo‘lgan viruslarning tarqalishi qator sabablar bilan bog‘liq. Shulardan biri insonlar tomonidan... (sinashda, sinashta) bo‘lmagan yovvoyi hay- vonlarning iste’mol qilinishidir. Shuningdek, o‘rmonlarning yo‘q qilinib, yerlarning o‘zlashtirilishi ham tabiatda yashirinib… (yot- gan, yotkan) viruslarni yuzaga chiqarmoqda. Iqlim isishi natijasida eriyotgan tog‘ muzliklarida millionlab yil-
lardan buyon saqlanib qolgan viruslar ham qayta uyg‘onmoqda.


Mutaxassislarning fikricha, insonlarning tabiatga nisbatan ta- jovuzkorona munosabati o‘zgarmasa, virusli epidemiyalar inson- larning yashashi uchun jiddiy tahdid bo‘lishi mumkin.
407-mashq. Matnga quyidagi sarlavhalardan birini tanlang:

1. 
   Jahon tarixidagi burilishlar. 2. Viruslar – inqirozga vorislar.
   

3. 
   Inson ekologiyaga, tabiat esa inson hayotiga tahdid solmoqda.
   
4. 
   Inson va tabiat: qachon sulh tuzamiz?
   

408-mashq. Matn asosida viruslar tarqalishiga sabab bo‘layotgan inson omillarini ko‘rsating.

1. 
   Sinashta bo‘lmagan yovvoyi hayvonlarni iste’mol qilish.
   
2. 
   O‘rmonlarni yo‘q qilib, yerlarni o‘zlashtirish.
   
3. 
   Iqlim isishi natijasida tog‘ muzliklarining erishi. a) 1. 2 b) 1. 2. 3
   

409-mashq. Nuqtalar o‘rniga zarur so‘zni qo‘yib ko‘chiring.

1. 
   yuqumli kasallikning bir necha mamlakat, qit’ada
   

yoppasiga tarqalishi.
a) epidemiya; b) pandemiya; c) azimut.

2. 
   …………. – yuqumli kasalliklarning ma’lum hududda odat- dagidan ko‘p tarqalishi.
   

a) epidemiya; b) pandemiya; c) ekologiya.
410-mashq. Quyidagi so‘zlarning imlosiga e’tibor qilib, daftaringiz- ga ko‘chiring. O‘qituvchingiz yordamida ma’nolarini izohlashga harakat qiling.
Ortopediya, nevrologiya, multimedia, konsepsiya, strategiya, konstitutsiya, delegatsiya, biologiya, aksioner, advokatura, ope- ratsiya, paleolit, prokuratura, servis (korxona), shpris, eksponat, elektropoyezd.

57. 412-mashq. Berilgan so‘zlarni ikki ustunga ajratib yozing. Imlosiga diqqat qiling. Xatolarni tuzatib, jadvalga joylang.

O‘rin bosar, issiq mijoz, tabrik noma, taklif noma, sher yurak, ming oyoq, yangi yo‘l, foto apparat, kun bo ‘yi, shu yoqdan, to‘q sariq, kundan kunga.

Qo‘shib yoziladagan so‘zlar	Ajratib yoziladigan so‘zlar